ایران جان، گلستان ایران؛
گلستان؛ سرزمین مفاخر فراموششده
گلستان- استان گلستان با وجود برخورداری از چهرههای برجسته علمی، فرهنگی و دینی که بخش مهمی از هویت تاریخی و تمدنی آن را شکل دادهاند، کمتر مورد معرفی و بازشناسی قرار گرفته است؛ امری که ضرورت توجه دوباره به مفاخر گلستان را در چارچوب احیای هویت تمدنی ایران دوچندان میکند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا از گلستان، استان گلستان برخوردار از مجموعهای کمنظیر از مفاخر و چهرههای برجسته در عرصههای علم، فرهنگ، اندیشه، هنر و معارف اسلامی است؛ شخصیتهایی که هر یک ستارهای فروزان در آسمان تاریخ این خطه بهشمار میآیند و بخشی از هویت ریشهدار و دیرین آن را شکل دادهاند. با این حال، این ظرفیت عظیم هویتی کمتر مورد واکاوی و معرفی قرار گرفته و در نتیجه، جایگاه حقیقی گلستان در نقشه فرهنگی و تمدنی ایران آنگونه که شایسته است، نمایان نشده است. شناخت این مفاخر، تنها مرور گذشته نیست؛ بلکه بازخوانی بنیانهای هویتی و فرهنگی منطقه و تبیین سیمای واقعی آن در پیوند با تاریخ ایران اسلامی است.
هویت تمدنی هر منطقه در گرو درک درست از «تولیدکنندگان اندیشه» و «خالقان فرهنگ» آن است. اگرچه آثار مادیِ کشفشده از گذشته—سفالها، اشیای شیشهای، یا ابزارهای باستانی—بخشی از میراث فرهنگی گلستان محسوب میشوند، اما اینها تنها نشانههایی از حیات تمدنیاند، نه حقیقت آن. حقیقت تمدن را باید در اندیشهها، نقشآفرینیها، مکتوبات، مدارس علمی، خاندانهای دانشور و شخصیتهای برجستهای جست همان کسانی که با قدرت علمی و معنوی خود، بنیانهای فرهنگی و اجتماعی این منطقه را در طول قرون شکل دادهاند.
از همین منظر، توجه به شخصیتهای علمی، فرهنگی و دینی گلستان، فراتر از یک اقدام نمایشی یا نمادین است. این توجه، ضرورت راهبردی در مسیر تبیین هویت تمدنی استان بهشمار میآید؛ ضرورتی که به تعبیر رهبر معظم انقلاب، پیوند گذشته و آینده را برقرار میکند. معظمله در سالهای اخیر بارها تأکید کردهاند که بازخوانی میراث علمی و فرهنگی، شرط لازم برای حرکت تمدنی و آیندهسازی است. بیتردید، بازشناسی ریشههای تاریخی گلستان، مقدمهای برای احیای جایگاه فرهنگی آن در سطح ملی و منطقهای خواهد بود.
بررسی تاریخ این استان، بهویژه در حوزه مفاخر و شخصیتهای علمی آن، مانع از گمگشتگی فرهنگی و تکرار خطاهای تاریخی میشود؛ چراکه همانگونه که بزرگان اندیشه گفتهاند، ملتی که تاریخ خویش را نشناسد، ناچار آن را—با همه رنجها و خطاهایش—تکرار خواهد کرد. بنابراین، شناسایی و معرفی چهرههای علمی، دینی، ادبی و فکری گلستان، در واقع سرمایهگذاری بر آینده فرهنگی استان و بسترسازی برای شکلدهی به یک هویت روشن، ریشهدار و قابل اتکا است.
ایران جان، گلستان ایران؛ این سرزمین با پیشینهای غنی و کهن در قلمرو علم و فرهنگ، قابلیت آن را دارد که در منظومه هویتساز ایران اسلامی جایگاهی برجستهتر بیابد؛ بهشرط آنکه مفاخر آن دوباره دیده شوند، آثارشان معرفی گردد و نقش آنان در تاریخ ایران معاصر و گذشته بازخوانی شود. آینده فرهنگی و تمدنی گلستان، از مسیر همین بازشناسی و بازآفرینی هویت اصیل آن خواهد گذشت.
مفاخر گرگان در تاریخ اسلام
میر داماد — چهره برجسته فلسفه اسلامی و معلم ثالث
در گرگان تاریخی که زمانی «آسترباد» نام داشت، میر داماد (۹۶۹–۱۰۴۰ هـ.ق / حدود ۱۵۶۱–۱۶۳۱ م) یکی از برجستهترین فیلسوفان شیعی و اندیشمندان عصر صفوی به شمار میآید. وی با نام اصلی سید میر محمد باقر استرآبادی در خانوادهای از سادات حسینی به دنیا آمد و در حوزههای فلسفه اسلامی، کلام و حکمت الهی تأثیری عمیق بر اندیشه اسلامی گذاشت. میر داماد بهعنوان پایهگذار مکتب اصفهان شهرت داشت و تفکراتش درباره ماهیت زمان و آفرینش، با ترکیب مبانی فلسفی و الهیاتی، زمینهساز تحول در فلسفه اسلامی شد. او همچنین معلمِ شاگردان برجستهای چون ملاصدرا و محسن فیض کاشانی بود و بسیاری از آثار مهم و تأثیرگذارش باقی ماندهاند. میر داماد در سالهای پایانی عمر در نجف درگذشت و در حرم امام علی (ع) به خاک سپرده شد.
محمد امین استرآبادی — بنیانگذار اندیشه اخباری
در همین خطه تاریخی، محمد امین استرآبادی یکی از فقهای برجسته شیعه و چهره مؤثر در تکوین مکتب اخباری بود. او در آسترباد (گرگان) زاده شد و در نیمه دوم دوره صفوی زندگی میکرد. استرآبادی با تأکید بر بازگشت به نصوص حدیثی و نقد اجتهاد و تقلید رایج در حوزه فقه شیعه، تلاش کرد تا جریان اخباریگری را بهعنوان گرایشی مستقل و متکی به روایات اهل بیت (ع) تثبیت کند. آثار او در ردّ اجتهاد و تأکید بر سنت حدیثی، از منابع مهم این مکتب به شمار میروند. استرآبادی در سدهی اول قرن یازدهم هجری قمری درگذشت و میراث فکری او تا امروز در مطالعات فقه و اصول شیعه مورد توجه است.
علی بن محمد الجرجانی — استاد کلام، منطق و علوم دینی
در تاریخ علمی منطقه استرآباد/گرگان، علی بن محمد الجرجانی (۱۳۳۹–۱۴۱۴ م) بهعنوان یکی از عالمان علوم دینی و کلامی اهل سنت مشهور است. او در روستای طاغو نزدیک آسترباد زاده شد و بیشتر عمر علمی خود را در شیراز و سامارکند گذراند. الجرجانی که بهنام «السید الشریف» شناخته میشود، بیش از پنجاه اثر علمی بهویژه در حوزههای کلام اسلامی، منطق و تعاریف علمی به یادگار گذاشت، از جمله کتاب مشهور (تعریفات) که به چندین زبان منتشر شدهاست. آثار او تأثیر قابل توجهی در متفکران و دانشمندان اسلامی داشته و تا قرون بعد مورد مطالعه بودهاند.
ابو محمد طاهر الورّاق الجرجانی — محدث و راوی حدیث
تحقیقات در منابع تخصصی تاریخی نشان میدهد که در تاریخ حدیثپژوهی اسلامی نیز چهرههایی مانند ابو محمد طاهر الورّاق الجرجانی حضور داشتهاند. او بهعنوان راوی و شاخص در نقل احادیث و روایات اسلامی معرفی شده و در متون حدیثی کلاسیک به شنیدن و ضبط روایات از منابع مهم آن دوره اشاره شده است، اگرچه اطلاعات جامع و تفصیلی درباره زندگی و تألیفات او در دسترس عمومی نیست، اما حضورش در مجموعه اسناد تاریخی حدیثنگاران منطقه ثبت شده است.
این موارد نشان میدهد که منطقه تاریخی گرگان/آسترباد نهفقط در دوره صفوی و معاصر، بلکه از قرون میانه تا جدید مهد اندیشه و فراگیری علوم دینی و فلسفی بوده است، و چهرههای علمی چون میر داماد، محمد امین استرآبادی و علی الجرجانی نقش برجستهای در تاریخ فلسفه، فقه، کلام و علوم اسلامی ایفا کردهاند.
ارسال نظرات