انفعال در برابر هوش مصنوعی خطای راهبردی است / ضرورت تدوین مانیفست خدامحور برای رسانه‌های آینده

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محمدمهدی اسماعیلیان، معاون مطبوعاتی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم، در نشست «الزامات استفاده از هوش مصنوعی در فرایندهای خبری؛ از اتاق خبر هوشمند تا سازمان رسانه‌ای داده‌محور» که ظهر امروز به همت مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی در محل خبرگزاری رسا برگزار شد،  با تأکید بر اهمیت راهبردی هوش مصنوعی، این حوزه را یکی از تعیین‌کننده‌ترین عرصه‌ها برای آینده کشور و جهان اسلام دانست و خواستار ورود فعال، مسئولانه و مبتنی بر مبانی دینی به این میدان شد.

وی با بیان اینکه این نشست، جلسه‌ای راهبردی و سرنوشت‌ساز برای آینده کشور به شمار می‌آید، اظهار کرد: واقعیت آن است که ما در مواجهه با فضای مجازی و فناوری‌های نوین، دچار نوعی تأخیر تاریخی شده‌ایم و امروز با وضعیتی از فضای مجازی رها و بی‌ضابطه روبه‌رو هستیم. این در حالی است که اکنون در یک نقطه حساس و بزنگاه تعیین‌کننده قرار داریم و جامعه جهانی با تمام ظرفیت وارد عرصه هوش مصنوعی شده اما ما هنوز از فقدان یک چارچوب فکری منسجم و مانیفست روشن در این حوزه رنج می‌بریم.

معاون مطبوعاتی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم با تأکید بر ضرورت ورود فعال و مسئولانه به این حوزه تصریح کرد: در چنین شرایطی انفعال یا نگاه صرفاً واکنشی خطایی راهبردی است. ما نیازمند شکل‌گیری یک گفتمان نو مبتنی بر نگاه خدامحور و در تقابل با رویکرد اومانیستی حاکم بر بسیاری از محصولات و سیاست‌های جهانی هوش مصنوعی هستیم؛ گفتمانی که بتواند مانیفست هوش مصنوعی را تدوین کرده و نقشه راهی جامع نه‌تنها برای کشور بلکه برای جهان اسلام ارائه دهد. در این مسیر حوزه‌های علمیه و نهادهای علمی و فرهنگی نباید هیچ‌گونه کوتاهی داشته باشند.

پدیده‌ای گریزناپذیر که باید شناخته و مدیریت شود

وی با اشاره به تحولات بنیادین در حوزه هوش مصنوعی به‌ویژه در مدیریت و تولید محتوا، افزود: امروز شاهد تغییرات عمیق و غیرقابل انکاری در ساختار رسانه‌ها و فرایندهای خبری هستیم. تجربه فضای مجازی به‌خوبی نشان داده است که نه می‌توان این فضا را نادیده گرفت و نه امکان حذف آن وجود دارد؛ چراکه در هر دو حالت آسیب اصلی متوجه خود ما خواهد بود. هوش مصنوعی نیز از همین جنس است؛ پدیده‌ای که باید آن را شناخت، مدیریت کرد و در مسیر درست به کار گرفت.

حجت الاسلام اسماعیلیان در ادامه به تأثیر هوش مصنوعی بر حوزه اشتغال رسانه‌ای اشاره کرد و گفت: برخلاف برخی نگرانی‌ها ما با حذف گسترده مشاغل مواجه نیستیم بلکه تغییر کاربری و بازتعریف نقش‌ها در حال وقوع است. هوش مصنوعی سرعت انجام بسیاری از کارها را افزایش می‌دهد و همین مسئله باعث می‌شود نقش خبرنگار از انجام‌دهنده امور ساده و تکراری به تحلیل‌گر ارتقا یابد. امروز بسیاری از کارهای ابتدایی از گردآوری داده تا حتی ویرایش‌های اولیه، توسط هوش مصنوعی انجام می‌شود اما تحلیل‌های عمیق، تفسیر رویدادها و درک زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی همچنان نیازمند انسان است.

وی آموزش مهارت‌های جدید را در این مسیر ضروری دانست و خاطرنشان کرد: آموزش‌هایی مانند پرامپت‌نویسی، شناخت سازوکارهای هوش مصنوعی و بازطراحی مشاغل رسانه‌ای با محوریت آشنایی دقیق با این فناوری باید به‌طور جدی در دستور کار نهادهای آموزشی و رسانه‌ای قرار گیرد تا فعالان رسانه‌ای بتوانند از تهدیدها عبور کرده و از فرصت‌ها بهره‌مند شوند.

معاون مطبوعاتی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم با اشاره به ظرفیت‌های هوش مصنوعی در اقتصاد رسانه گفت: یکی از کارکردهای مهم این فناوری امکان تغییر مدل‌های سنتی تولید و توزیع محتواست. به‌جای تولید یکسان محتوا برای همه مخاطبان می‌توان به سمت شخصی‌سازی اخبار و طراحی صفحات متناسب با سلایق، نیازها و علایق هر مخاطب حرکت کرد. این امر می‌تواند هم رضایت مخاطب را افزایش دهد و هم به پایداری اقتصادی رسانه‌ها کمک کند.

چالش جدی هوش مصنوعی و وابستگی دقت آن به کیفیت داده‌ها

وی در عین حال به چالش‌های زبانی و محتوایی هوش مصنوعی اشاره کرد و افزود: باید توجه داشت که هوش مصنوعی در درک ظرایف و ریزه‌کاری‌های زبان فارسی هنوز با ضعف‌های جدی مواجه است و گاه دچار کج‌فهمی می‌شود؛ چراکه اغلب این سامانه‌ها بر پایه زبان‌ها و داده‌های غیرفارسی توسعه یافته‌اند. از این‌رو دقت و صحت خروجی هوش مصنوعی به‌شدت به کیفیت داده‌هایی بستگی دارد که در اختیار آن قرار می‌گیرد.

حجت الاسلام اسماعیلیان موضوع حاکمیت داده را یکی از مسائل کلیدی و راهبردی در این حوزه دانست و تصریح کرد: این پرسش جدی مطرح است که آیا یک سازمان رسانه‌ای می‌تواند حافظه و داده‌های چندساله خود را بدون ملاحظات امنیتی و حقوقی در اختیار هوش مصنوعی قرار دهد؟ خبرنگاران و مدیران رسانه‌ای باید آگاه باشند که مرزهای دیجیتال نمی‌تواند کاملاً باز و بی‌قید باشد، چراکه خروج داده‌ها از سرورهای داخلی و بومی ممکن است زمینه سوءاستفاده، نفوذ یا تهدیدهای امنیتی را فراهم کند. بنابراین سرمایه‌گذاری بر داده‌های بومی و محلی یک ضرورت انکارناپذیر است و حتی باید برای صیانت از میراث فرهنگی، اطلاعات حساس و ظرفیت‌های راهبردی کشور، تدابیر ویژه‌ای اندیشیده شود.

وی با اشاره به الزامات فنی و زیرساختی هوش مصنوعی گفت: از منظر فنی، هوش مصنوعی باید بر اساس داده‌های مشخص، کنترل‌شده و محدود تغذیه شود، چراکه خروجی آن مستقیماً تابع همان داده‌هاست. در غیر این صورت، با پدیده‌ای به نام توهم در هوش مصنوعی مواجه می‌شویم که بر مبنای اطلاعات نادرست یا ناقص نتایج غلط و گمراه‌کننده تولید می‌کند. از این‌رو کنترل منابع اطلاعاتی، آموزش هدفمند و نظارت مستمر بر داده‌های ورودی ضرورتی اساسی است.

معاون مطبوعاتی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم در بخش دیگری از سخنان خود به نقش رسانه‌ها در حوزه امنیت، راستی‌آزمایی و جرم‌شناسی اشاره کرد و گفت: با گسترش هوش مصنوعی نقش رسانه‌ها نیز دچار تحول شده است. رسانه‌ها دیگر صرفاً تولیدکننده محتوا نیستند بلکه به دروازه‌بانان حقیقت تبدیل شده‌اند؛ یعنی نهادهایی که باید مرز میان واقعیت و جعل، خبر صحیح و خبر کاذب را برای جامعه مشخص کنند. تحقق این نقش مستلزم جلب و حفظ اعتماد عمومی و التزام جدی به حقیقت‌گویی و شفافیت است.

از مسئولیت‌پذیری تا شفافیت در تولید و توزیع محتوا

وی با تأکید بر اهمیت الزامات فقهی و حقوقی در استفاده از هوش مصنوعی اظهار داشت: باید به‌طور دقیق مشخص شود که اگر هوش مصنوعی به آبرو، حیثیت یا حقوق فردی و اجتماعی آسیب وارد کرد، مسئولیت متوجه چه کسی است و نظام ضمان، پاسخگویی و مصونیت چگونه تعریف می‌شود. همچنین مخاطب حق دارد بداند محتوایی که دریافت می‌کند توسط انسان تولید شده یا محصول هوش مصنوعی است. الگوریتم‌های استخراج، اولویت‌بندی و توزیع خبر نیز ممکن است دچار سوگیری شوند؛ بنابراین نظارت، کنترل کیفی و راستی‌آزمایی مستمر بر عملکرد این سامانه‌ها، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.

حجت الاسلام اسماعیلیان در پایان با جمع‌بندی مباحث مطرح‌شده تأکید کرد: راه‌حل مطلوب از منظر اسلامی، رسیدن به تعادلی هوشمندانه میان سرعت و حکمت است. هوش مصنوعی نباید به‌تنهایی میدان‌دار باشد یا بر انسان فرمان براند؛ بلکه باید در چارچوب هدایت انسانی، اخلاقی و حکیمانه و در خدمت تعالی انسان و جامعه به کار گرفته شود. اگر این تعادل به‌درستی برقرار شود می‌توان از ظرفیت‌های عظیم هوش مصنوعی برای پیشرفت رسانه‌ها، تقویت گفتمان دینی و صیانت از منافع ملی و فرهنگی بهره برد.