کتاب «عیون اخبار الرضا» نگرش نو و جامعی به فلسفه نظری تاریخ ارائه می دهد

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام الویری، استاد و مدیر گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع) در نشست واکاوی مباحث فلسفه نظری تاریخ در عیون اخبارالرضا» از همایش «کتاب عیون اخبار الرضا از نگاه فرهیختگان» که در دفتر قم سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار شد، درباره فلسفه نظری تاریخ در عیون اخبار الرضا(ع) گفت: موضوع بررسی فلسفه نظری تاریخ بر اساس احادیث و روایات مندرج در کتاب عیون اخبار الرضا(ع) است و هدف حرکت از بررسی‌های کلی به مطالعات جزئی و تخصصی است، یعنی تمرکز بر موضوعات و مسائلی که در علوم انسانی و اجتماعی، به ویژه در مطالعات تاریخی، قابل تحلیل و سنجش هستند.

وی با اشاره به تجربه مطالعاتی در این زمینه افزود: گروه مطالعاتی چهار سال پیش پروژه بررسی تاریخی کتاب بحار را آغاز کرد و این تجربه نشان داد که مطالعه تخصصی متون دینی می‌تواند در رشته‌های مختلف علوم انسانی، از جمله جامعه‌شناسی، تاریخ و فرهنگ، تکرار شود و نتایج مفیدی به دست دهد.

حجت الاسلام الویری درباره روش تحلیل روایات توضیح داد: برای تحلیل روایات عیون، از نرم‌افزار MAXQDA استفاده شد تا نمایه‌زنی و تحلیل داده‌ها به‌صورت دقیق انجام شود و از مجموع ۵۴۹ صفحه متن اصلی، ۷۳ روایت مرتبط با دلالت‌های تاریخی انتخاب و از آن‌ها ۱۹۲ گزاره استخراج شد که در چهار محور اصلی شامل وجه ماورایی تاریخ، کنشگران تاریخ، قوانین تاریخی و پایان تاریخ مورد بررسی قرار گرفتند.

ابعاد ماورایی و کنشگران تاریخ

استاد حوزه و دانشگاه درباره وجه ماورایی تاریخ گفت: وجه ماورایی تاریخ نشان می‌دهد که تاریخ صرفاً مادی نیست و یک بعد ماورایی نیز دارد و باور به زمان و زمانه، نقش تقدیر و اثرگذاری حوادث ماورایی بر زندگی انسان‌ها، تأثیر جریان‌های ماورایی در تاریخ دوره پیشا اسلام و تاریخ انبیاء نمونه‌هایی از این بعد هستند و محورهای فرعی شامل باور به ویژگی‌های تکوینی زمان، تأثیر ماه‌های قمری و استمرار حوادث است.

حجت الاسلام الویری درباره کنشگران تاریخ اظهار داشت: کنشگران تاریخ تنها انسان‌ها نیستند بلکه شامل خداوند، پیامبران، اوصیاء، فرشتگان، جن و ابلیس نیز می‌شوند و کنش‌های آنان، مستقیم یا غیرمستقیم، بر جریان تاریخی اثر می‌گذارد و نقشی فراتر از نگاه پوزیتیویستی دارد.

قوانین تاریخی و پایان تاریخ

وی درباره قوانین تاریخی افزود: قوانین تاریخی به دو دسته تقسیم می‌شوند: قوانین مطلق و قوانین مشروط و قوانین مطلق شامل مقدرات الهی، مختار بودن انسان و آفریده شدن انسان برای آزمودن است و قوانین مشروط شرایط خاصی را مشخص می‌کنند که باعث استمرار نعمت یا تغییر جریان تاریخ می‌شوند، مانند اعمال انسان‌ها و ستمگران.

حجت الاسلام الویری درباره پایان تاریخ گفت: پایان تاریخ به مسیر و پایان مشخصی هدایت می‌شود و محورهای مرتبط شامل امام معصوم و اقضامات او، اطرافیان امام معصوم، مسئله رجعت و پایان زمین است و کتاب عیون اخبار الرضا نگرش نو و جامعی به فلسفه نظری تاریخ ارائه می‌دهد.

وی در پایان تصریح کرد: مهم‌ترین آورده این اثر پیوند میان بعد ماورایی و عرصه تاریخی است و تاریخ از نگاه دینی گسسته از بعد ماورایی نیست و استمرار این مطالعات می‌تواند بنیان اولیه تاریخ‌نگاری بومی اسلامی را شکل دهد و افق‌های تازه‌ای در فلسفه تاریخ باز کند.