تطبیق عهدین و واکاوی علمی مسئله کوروش در دو اثر پژوهشی جدید

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام سیدعلی حسنی در ششمین دوره رونمایی از کتب گروه ادیان و جنبش‌های معنوی که در موسسه امام خمینی(ره) برگزار شد، به معرفی کتاب خود با عنوان «عهدین در آیینه‌ها» پرداخت و اظهار کرد: مسئله محوری این کتاب، پاسخ به یک پرسش اساسی است و آن اینکه جایگاه عهدین موجود در نسبت با آنچه قرآن کریم از تورات و انجیل مطرح می‌کند، چیست و این متون چه نسبتی با یکدیگر دارند.

وی افزود: برای پاسخ به این سؤال، ابتدا لازم بود چند مرحله را به‌صورت روشمند طی کنیم. نخست، عهدین را در «آیینه علم» بررسی کردیم؛ یعنی دیدگاه علم امروز را درباره عهدین، از جمله مباحث مربوط به نویسندگان، تاریخ نگارش، تحولات متنی و چالش‌های موجود، مورد واکاوی قرار دادیم تا مشخص شود عهدین از منظر مطالعات علمی معاصر چه جایگاهی دارند.

مدیر گروه ادیان مؤسسه امام خمینی(ره) ادامه داد: گام دوم، بررسی عهدین از نگاه خود عهدین بود؛ به این معنا که دیدیم خود این متون درباره خاستگاه، ماهیت و محتوای خود چه می‌گویند. برای مثال، این پرسش مطرح شد که حضرت موسی(ع) و حضرت عیسی(ع) چند کتاب داشته‌اند، آیا یک کتاب واحد مطرح بوده یا مجموعه‌ای از کتاب‌ها، و عهدین در این باره چه گزارشی ارائه می‌دهند. همچنین مسئله تحریف که یکی از مباحث مهم در مطالعات دینی است، از منظر خود عهدین بررسی شد؛ اینکه حتی اگر فرض کنیم این متون، تورات و انجیل اصلی باشند، خود آن‌ها چه تصویری از تحولات و تغییرات متنی ارائه می‌کنند.

وی تصریح کرد: در مرحله بعد، دیدگاه‌های قرآن کریم درباره عهدین را گردآوری کردیم و سپس این سه نگاه، یعنی دیدگاه علم، خود عهدین و قرآن را کنار یکدیگر قرار دادیم. از آنجا که رویکرد کتاب تطبیقی است، تلاش شد موارد اشتراک و افتراق، نقاط تطابق و عدم تطابق و نیز مواردی که قرآن درباره آن‌ها سکوت دارد، به‌صورت منظم بررسی شود.

حجت الاسلام حسنی با اشاره به ساختار نهایی کتاب گفت: حاصل این بررسی‌ها در قالب جداول تطبیقی ارائه شده است؛ برای نمونه، درباره اینکه حضرت موسی(ع) چند کتاب داشته، عهدین چه می‌گویند و قرآن چه دیدگاهی دارد. همچنین مباحثی مانند تعریف تورات اصلی، تورات تحریف‌شده، تورات فعلی، تعریف انجیل اصلی و انجیل موجود، به‌صورت تفصیلی در بخش‌های مختلف کتاب بررسی شده است. این کتاب به‌تازگی منتشر شده و حاصل یک پژوهش تطبیقی منسجم در حوزه ادیان است.

وی در ادامه به معرفی کتاب دیگر خود با عنوان «کوروش از باستان تا به امروز» پرداخت و اظهار کرد: مسئله کوروش یکی از بحث‌های جدی و مهم در فضای فکری و فرهنگی امروز کشور ماست؛ بحثی که البته محدود به سال‌های اخیر نیست و دست‌کم در ۱۵۰ سال گذشته، به‌ویژه در قالب باستان‌گرایی و ملی‌گرایی، مطرح بوده و پیشینه‌ای حتی پیش از انقلاب اسلامی دارد.

مدیر گروه ادیان مؤسسه امام خمینی(ره) افزود: در این کتاب، فصل نخست به بررسی نسبت باستان‌گرایی و کوروش اختصاص یافته است؛ اینکه این جریان از کجا شکل گرفته، چه نسبتی با ملی‌گرایی دارد و چگونه کوروش به محور این گفتمان تبدیل شده است. در این بخش، تاریخچه ملی‌گرایی و زمینه‌های فکری آن نیز بررسی شده است.

وی ادامه داد: از فصل دوم به بعد، کتاب به هشت سؤال اساسی درباره کوروش می‌پردازد. نخستین سؤال این است که کوروش در منابع تاریخی چگونه تصویر شده است. در این بخش، منابع ایرانی باستان، منابع ایرانی ـ اسلامی، منابع ادبی فارسی، منابع غربی و نیز منابع یهودی، به‌ویژه عهد عتیق که بیش از ۲۰ بار به کوروش اشاره کرده است، مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

حسنی با اشاره به دیگر محورهای کتاب گفت: یکی از فصول مهم کتاب به این پرسش اختصاص دارد که آیا کوروش خداپرست بوده یا نه و آیا می‌توان او را پیامبر دانست. این دیدگاه که در برخی منابع عهدینی مطرح شده، در کنار دیدگاه‌های موجود در فضای فکری کشور، از جمله نسبت کوروش با ذوالقرنین، بررسی شده است. در این زمینه، دیدگاه علامه طباطبایی(ره) در جلد سیزدهم تفسیر المیزان نیز به‌صورت تفصیلی مورد توجه قرار گرفته است.

وی افزود: موضوع منشور یا استوانه کوروش، که از آن به‌عنوان منشور حقوق بشر یاد می‌شود، یکی دیگر از محورهای مهم کتاب است. در این بخش، به تاریخ کشف، ویژگی‌ها، ترجمه‌های مختلف و تفاوت ترجمه‌های قدیم و جدید این منشور پرداخته شده است، چراکه بسیاری از ادعاها درباره کوروش بر پایه همین متن شکل گرفته و فهم دقیق آن می‌تواند پاسخ‌گوی بسیاری از ابهامات باشد.

مدیر گروه ادیان مؤسسه امام خمینی(ره) در پایان خاطرنشان کرد: در کتاب «کوروش از باستان تا به امروز»، موضوعاتی مانند نسبت کوروش با مسئله برده‌داری، ادعاهای مطرح‌شده در جریان‌های کوروش‌گرا و سایر پرسش‌های بنیادین، با رویکردی مستند و تحلیلی بررسی شده است تا مخاطب بتواند بر اساس داده‌های تاریخی و دینی، به درکی دقیق‌تر و واقع‌بینانه از این شخصیت برسد.