رییس عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی آذربایجان شرقی:
ضمانت اجرایی، برجستهترین امتیاز در نظام حقوق بشر اسلامى است
خبرگزاری رسا ـ رییس عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی آذربایجان شرقی گفت: داشتن ضمانت اجرایی، برجستهترین امتیاز نظام حقوق بشر اسلامى در مقایسه با نظام حقوق بشر غربی است.
به گزارش خبرگزاری رسا از تبریز به نقل از روابط عمومی دفترشمالغرب کمیسیون حقوق بشراسلامی، حجت الاسلام سید داوود روحانی حسینی امروز در نشست بررسی « نگاه والای اسلام به مقوله حق » با اشاره به اینکه زیرساز داخلى نظام حقوق بشر در اسلام، عبارت است از قواعد تنظیمگر روابط فردى و اجتماعى انسانها افزود: در این نظام ، بسیارى از تکالیف و وظایف فردى در حوزه مسائل حقوقىاند ، اما نظام غیر الهى، بسیارى از تکالیف و وظایف فردى را از حیطه مسائل حقوقى بیرون مىشمارد و آنها را تنها امورى اخلاقى مىداند که تصمیمگیرى درباره آنها بر عهده خود فرد یا جامعهاى است که در حوزه نیازها و روابط فردى تصمیم مىگیرد.
وی هدف و زیرساز غایى نظام حقوق بشر در نظام حقوقى اسلام را نورانى ساختن جامعه انسانى دانست و افزود: البته سالک این راه، در میانه مسیر، از منزلگاه عدل و قسط هم مىگذرد و عدل هدف متوسط این نظام است، اما زیرساز غایى نظام حقوق بشر در غرب را اگر خوشبینانه بدان بنگریم این است که انسانها از «استاندارد» ها و هنجارهاى مطلوب یک زندگى متمدنانه بهره گیرند و تعیین کننده این «میزان» ها و «هنجار» ها چیزى جز آرزوها، خواستها، بلندپروازىها، رغبتها و در یک واژه «هوس» ها نیست.
رییس سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی استان آذربایجان شرقی افزود: مىتوان برترىهاى نظام حقوق بشر اسلامى را در مساله تکالیف و احکام خانوادگى نگریست ؛ امورى همچون میراث برى ، نفقهپردازى ، همدلى با همسر و رعایتحقوق او، همه از مسائل فردىاند، اما کاملا حقوقى به شمار مىآیند و تصمیمگیرى پیرامون آنها در زمره اختیارات دادگاه اسلامى، براساس مواد حقوقى الهى است؛ یعنى «خانواده» در نظام حقوق بشر اسلامى یک بنیاد اصیل است و همه آن احکام در خدمت این بنیادند.
وی با پرسش این سوال که در کدام نظام حقوقى، مىتوان روابط دو شریک را چنین بهنجار و باشکوه که از آن، به «حق شفعه» تعبیر مىشود یافت و در کدام نظام، روابط همسایگان، میزبانان و مهمانان، حاضران در صحنههاى مختلف اجتماعى و . . . تا این اندازه متین، بایسته و شایسته، آن هم در قالب تعالیم حقوقى تنظیم شده است؟ افزود: با مقایسه نظام حقوقى اسلام و نظام حقوقى غیردینى مىتوان دریافت که زیرساز داخلى حقوق غیر دینى تا چه اندازه سست است و چگونه بسیارى از امور انسانى از حیطه حقوق بیرون مىروند و این خود، برخاسته از همان برترى نظام حقوقى اسلام در زیرسازهاى فاعلى و غایى است هنگامى که تعالیم الهى مبناى حقوق باشد و نورانى ساختن جامعه هدف آن ، آنگاه خود به خود زیرساز داخلى آن نظام نیز کاملا برتر جلوه مىکند.
این محقق و پژوهشگر مسائل حقوقی ، برترى دیگر نظام حقوق بشر در اسلام را قابلیت و زمینه برهان پذیرى آن دانست و افزود: نظام حقوقى برهانپذیر آن است که بتوان بر سودمند یا زیانبار بودن آن، برهان اقامه کرد، البته هنگامى این برترى کامل است که برهان اقامه شده، برهانى عقلى باشد نه تجربى.
وی سرّ برهانناپذیرى نظام حقوق بشر غیر الهى را مجموعهاى از قواعد و مقررات اعتبارى دانست که هرگز در امور واقعى و تکوینى ریشه ندارند و ادامه داد: پیداست که امور قراردادى و اعتبارى، به تار موى انتزاع متصلند و هرگز نمىتوان با استدلال در پى اثبات آنها برآمد چه بسا در جایى و زمانى، چنین انتزاعى، حق و پذیرفته شده تلقى شود و درجا و زمان دیگر، نه، اما حقوق بشر اسلامى مجموعهاى است از قوانینى که داراى ریشههاى تکوینىاند این قوانین از اصالت و واقعیتبرخوردارند و تنها زاییده انتزاع در یک یا چند شخص حقیقى یا حقوقى نیستند . هر چیز که خود، تکوینى باشد یا ریشه در تکوین و جهان واقعیت داشته باشد، برهانپذیر است .
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه برهان آنگاه کارآمد و بسزاست که عقلى باشد، نه تجربى افزود: برهان تجربى همواره مىتواند دستخوش بهانهها و معاذیر گوناگون شود ؛ مثلا اگر براى بطلان یک قانون ، برهان تجربى آورده شود، ممکن است کسانى بگویند این قانون، خود، سودمند و شایسته است، اما کارگزاران نتوانستهاند در عمل آن را به شایستگى اجرا کنند . از این رو سودمند نیفتاده است، اما در برهان عقلى، جایى براى چون و چرا و بهانه آورى نیست؛ مثلا هم اینک برخى از مارکسیستها بهانه مىآورند که اگر قوانین مارکسیزم به درستى اجرا مىشد، هرگز کوس رسوایى آن در جهان نواخته نمىشد .
حجت الاسلام روحانی حسینی افزود: نظام حقوق بشر اسلامى از این نظر نیز برتر است که برهان اقامه شده در اثبات آن، داراى حد وسطى و تدوینگر اصلى و مبدا فاعلى این نظام، پروردگار و علت غایى آن نیز لقاى بارى تعالى است ، خداوند متعال مبدئى است که هیچ فاعلى پیش از او نبوده و پس از او نخواهد بود . نیز هیچ کس جز او غایتبالذات نیست . همان گونه که فاعلهاى بالعرض باید به فاعل بالذات منتهى شوند، غایتهاى بالعرض نیز باید به همان غایتبالذات انتها یابند.
وی با اشاره به اینکه یکى از برجستهترین امتیازات نظام حقوق بشر اسلامى این است که بر خلاف مکاتب و نظامهاى آرمان خواه غربى و شرقى، در محدوده کتابها و مقالات باقى نمىماند و ضمانت اجراى آن به همراهش پیشبینى شده است افزود:ضمانت اجراى هر قانون و قاعده حقوقى بر دو بنیان استوار است: یکى هراس از شرمندگى نزد دیگران و دیگرى بیم از کیفر، اما اگر در برخى از موارد، هیچ یک از این دو یافت نشود، انگیزهاى بشرى براى اجراى قانون باقى نمىماند . قانون شکنى اگر در پنهان صورت پذیرد، قانون شکن خود را از نگاه نقدآمیز جامعه و شرمندگى عمومى رها مىشمارد . نیز اگر قانون شکن داراى اقتدار و نفوذ اجتماعى باشد، مىتواند از کیفر برکنار بماند و با توان خویش راه مجازات را ببندد . گر چه این دو بنیان اساسى همواره مهمترین تضمینهاى اجراى قانون بودهاند، اما نمونههاى فراوان حاکى از آنند که استثنائات قاعده مزبور چندان کمیاب نیستند .
وی افزود: اکنون این سؤال پیش مىآید که اگر آن دو بنیان مفقود شوند، ضمانت اجراى قانون در چیست؟ چه انگیزهاى مىتواند در پنهان، بازدارنده قانون شکنى باشد؟ چه عاملى مىتواند افراد زورمند و صاحب نفوذ را از قانون شکنى باز دارد؟ پیداست که اجراى قانون انگیزه مىخواهد طبعا قانون شکنى در نظر انسان سودمند است ؛ زیرا منافع شخصى، غرایز و لذتها و خوى جاه خواهى او را تامین مىسازد . از دیگر سو، نظام حقوقى بدون ضمانت اجرا ارزش ندارد؛ زیرا کافى است راه تخلف باز شود تا آنگاه همه جا و همه کس را در بر گیرد.
رییس سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی استان آذربایجان شرقی ، نظام حقوقى اسلام را داراى افتخار آمیزترین کارنامه دانست و ادامه داد: همه شریعتهاى آسمانى و بویژه اسلام، به انسان چنین پیام دادهاند که اجراى قانون کارى استبایسته که تنها با نیت نزدیکى به پروردگار و در همه جا و همه دم باید بدان وفادار بود ؛ زیرا آن کس که شرمندگى نزد وى بسیار رنجآور است خداست؛ و نیز آن کس که گناهکاران را کیفر جاوید مىدهد خداست . و چنین شاهد منتقمى در همه جا و همه گاه، انسان و کارهایش را مىنگرد و در شمار مىآورد:«هُوَ مَعَکُم اَینَمَا کُنتُم وَ اللهُ بِمَا تَعمَلوُنَ بَصِیر» (حدید/4)یعنى: هر جا باشید، او با شماست . و خداوند بدانچه انجام مىدهید بیناست .بر این پایه، هرگز کسى براى اجراى قانون، بىانگیزه نخواهد بود و همواره این صداى پیچیده در جهان هستى را مىشنود:«اَلَم یَعلَم بِاَنَّ اللهَ یَرَى» (علق/14)یعنى: آیا ندانست که خدا مىبیند؟
این صاحبنظر مسائل دینی با اشاره به اینکه بیم از کیفر نیز در نظام حقوق بشر اسلام استوار می باشد ادامه داد: در تفکر اسلامى، هرگز کسى را نمىتوان یافت که بدان پایه و مایه از قدرت دستیابد که توان جلوهنمایى در برابر قانون الهى را داشته باشد یا خود را از کیفر قانون شکنى برهاند . در این نظام، هیچ کس به جایگاهى نمىرسد که از قلمرو حکومت پروردگار بیرون باشد؛ گر چه خدا فراموشان چنین پندارند:«وَ لا یَحسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا سَبَقُوا اِنَّهُم لا یُعجِزُونَ» (انفال/59)یعنى: کافران هرگز مپندارند که پیش رفتهاند و در قبال اراده الهى سبقت گرفتهاند . به راستى، آنان توان ایستادن در برابر حق را ندارند. به این ترتیب، زمینه سرکشى و قانون شکنى از میان مىرود و کسى به گمان رهایى از کیفر، به قانون شکنى روى نمىآورد و همواره به یاد دارد که:«اِنَّ رَبَّکَ لَبِالمِرصَاد» (فجر/14) یعنى: به راستى، پروردگارت بر کناره کمینگاه است.
حجت الاسلام روحانی حسینی جایگاه اخلاق در پایبندى به قانون و ضمانت اجراى قوانین حقوقى موثر دانست و ادامه داد: قرآن کریم رهنمودهاى اخلاقى را برترین ضامن اجراى احکام الهى مىشمارد . هر گاه قرآن مسالهاى اخلاقى را طرح مىسازد، از آرمانهاى اخلاقى نیز یاد مىکند: «لَعَلَّکُم تَذَکَّرُونَ» ( انعام/152) یعنى: بدین امید که یادآور شوید . و نیز: «لَعَلَّکُم تُفلِحُونَ» (بقره/189) یعنى: باشد که رستگار گردید . این گونه یادکردهاى اخلاقى، همراه با همه دستورهاى قرآن و از جمله رهنمودهاى حقوقى، به چشم مىخورند.
وی انسجام و تناسب را از برترى های دیگر نظام حقوق بشر در اسلام دانست و افزود: جلوه فرازین این هماهنگى را مىتوان در قرآن کریم یافت و از رهگذر آن، پى برد که چرا نظام حقوقى اسلام از این ویژگى برخوردار است قرآن کتابى است که در زمانى با نشیب و فرازهاى گوناگون فرود آمده است . در طول دوران نزول قرآن، مسلمانان در وضعیتهاى بسیار متفاوت مىزیستند . گاه در تنگدستى بىمانند و گاه بر اریکه حکومت؛ گاه زیر فشار خویش و بیگانه و گاه محبوب قلبهاى همگان، اما با این همه تفاوت، قرآن کریم از همگونى و هماهنگى ویژهاى برخوردار است . قرآن، خود، راز این انسجام را باز مىگوید:«وَ لَو کَانَ مِن عِندَ غَیرِ اللهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اِختِلافاً کَثِیرًا» (نساء/82)یعنى: اگر قرآن کتاب خدا نبود، بىتردید در آن ناهماهنگىهاى فراوان مىیافتند .از این «قیاس استثنایى» مىتوان نتیجه گرفت که هر چه از خدا باشد، داراى هماهنگى؛ و هر چه از سوى دیگران طراحى شود، دچار آشفتگى و پریشانى است . این قاعده در بر گیرنده همه شکلهاى گویش، نگارش، رفتار، و هر گونه کنش دیگر است .
وی نظام حقوق بشر در غرب را بر گرفته شده از اندیشه و خواستهاى متفکران بشرى یا دولتها و ملتها که همواره داراى اختلاف و ناسازگارى درونى هستند عنوان نموده و افزود: آنچه در طول چند دهه اخیر از سوى «سازمان ملل» و ارکان آن صدور یافته، هرگز از هماهنگى و یکدستى برخوردار نبوده است؛ و همین، یکى از برجستهترین دلایل شکست و ناکامى آن به شمار مىرود .
حجت الاسلام روحانی حسینی در افزود: این تاثیر گذارى دو جانبه در همه ابعاد شریعت لحاظ شده است؛ مثلا به ما هشدار داده شده است که اگر کسى به حق دیگران تجاوز کند، خداوند دعایش را نمىپذیرد و نیازش را پاسخ نمىگوید . (کافى، ج 2، ص 334، روایت 18) به بیان دیگر، اگر کسى حقوق دیگران را محترم شمارد، در زمینه عبادت نیز توفیق مىیابد . به همین سان، اگر کسى از عابدان باشد، در اجراى قوانین حقوقى نیز موفقتر است .
وی افزود: از دیگر ویژگىهاى برجسته نظام حقوق بشر در اسلام این است که انسان را در میان انبوهى از کلیات حقوقى، بدون ابزار سنجش و تشخیص رها نکرده است . انسان در هر عرصهاى نیازمند ابزارى براى تشخیص درست از نادرست و حق از باطل است.
حجت الاسلام روحانی حسینی در با اشاره به اینکه بهترین نظام حقوقى آن است که ابزار این تشخیص را به تناسب مختصات خود برگزیند و به پیروانش عرضه کند افزود: اگر این تناسب رعایت نشود، ارائه آن ابزارها چندان کار ساز نخواهد بود . از این گذشته، چنین ابزارى هنگامى سودمند و کارگشاست که همواره و در هر وضعیتى با انسان همراه باشد . شاید بتوان براى برخى از تشخیصها از ابزارهاى پیشرفته و نوساخته کمک گرفت، اما چه سود هنگامى که بشر آن ابزارها را همواره در اختیار نداشته باشد؟ آیا مىتوان یک نظام حقوقى را تنها مقید به همان لحظههایى کرد که بشر آن ابزارها را در اختیار دارد؟
این محقق و حقوقدان با اشاره به اینکه قرآن کریم و عترت علیهم السلام ابزار سنجش در نظام حقوق بشر اسلامى را به انسان معرفى کردهاند افزود: نظام حقوقى با روح و جان انسان پیوند دارد . از این رو ابزار شناخت حق از باطل باید از روح آدمى ریشه گیرد . نیز باید در هر حال، بتوان از آن بهره برد . این ابزار عبارت است از «پسند و ناپسند خود» . با این میزان، انسان، که خواستار لذتها و خیرات براى خود است، همانها را براى دیگران هم مىخواهد؛ و نیز ستم و تعدى را که براى خود نمىپسندد، براى دیگران نیز روا نمىدارد . امام امیرالمؤمنین علیه السلام این معیار را براى فرزندش حسن بن على علیهما السلام چنین باز مىگوید:«اِجعَل نَفسَکَ مِیزانًا فِیمَا بَینَکَ وَ بَینَ غِیرِکَ»(نهج البلاغه، نامه 31، ص 126، بند 55)یعنى: خواستخود را در روابط میان خویش و دیگران معیار قرار ده . این بدان معناست که هر چه را براى خویش مىپسندى، براى دیگران نیز بپسند؛ و هر چه را براى خود دوست نمىدارى، براى دیگران هم دوست مدار.
وی در پایان گفت: این معیار بهترین ابزار سنجش حق و باطل حقوقى است . بر همین مبناست که قرآن کریم انسانها را فرا مىخواند تا همواره «خود» باشند و از «خود» نروند و بدانند که معیار تشخیص حق و باطل حقوقى، همان «خود» آنهاست:«عَلَیکُم اَنفُسَکُم» یعنى: بر شما باد که «مواظب خود» باشید./935/د102/س
ارسال نظرات