فقه شیعی در مساله تغییر جنسیت، مبتکر و پیشتاز است

خبرگزاری رسا ـ بررسی احکام و آثار تغییر جنسیت در فقه و حقوق موضوعه از موضوعات نوینی است که پس از موضوع شناسی دقیق که نیاز به مطالعه در علم پزشکی دارد، باید مورد بحث قرار گرفته ومشروعیت یا عدم مشروعیت فقهی و حقوقی آن مورد بررسی قرار گیرد.

با توجه به اینکه در فقه اسلامی جنسیت، در بسیاری از احکام مانند نحوه پوشش، ازدواج، حدود، احکام ازدواج و... مدخلیت دارد، بحث تغیر جنسیت دارای اهمیت و بحث فراونی است.

حجت الاسلام محمد مهدی کریمی نیا، معاون پژوهش مرکز تخصصی قضا و مدیر گروه فقه پزشکی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، به تازگی کتاب تغییر جنسیت از منظر فقه و حقوق را به بازار نشر فرستاده است که پیرامون موضوع این کتاب با او به گفت و گو پرداخته ایم.

رسا ـ بررسی حقوقی و فقهی تغییر جنسیت (بیماران ترانسکشوال) عنوان موضوع پایان نامه دکترای شما است، چه ضرورتی برای انجام این تحقیق وجود دارد؟

وقتی دانشجوی مقطع کارشناسی بودم ، استاد حقوق چند موضوع را پیشنهاد کرد که یکی از موضوعات پیشنهادی، بحث تغییر جنسیت بود که برای من بسیار جالب بود .
برای اولین بار با چنین موضوعی مواجه شدم، نخستین تحقیقات من آن زمان آغاز شد . کنفرانسی در کلاس ارائه دادم که با اختلاف نظر فراوانی روبرو شد . عده ای موافق و عده ای مخالف و استاد هم سعی کرد به گونه ای بحث را جمع کند، سپس این تحقیق را در قالب یک مقاله ، به مجله "معرفت " ارائه دادم که در شماره 36 یا 37 این مجله چاپ شد. موضوع بیماران ترانسکشوال از آن پس همواره در ذهن من بود تا این که در سال 83 این موضوع را برای پایان نامه مقطع دکترا به حوزه علمیه پیشنهاد دادم و پذیرفته شد که در نهایت ، رساله ای با عنوان "بررسی فقهی و حقوقی تغییر جنسیت" در حدود 500 صفحه نوشتم.

موضوع بیماران ترانس پروژه تمام عمر من است و این موضوع آن قدر پرسش و حواشی دارد که باید همیشه درباره آن تحقیق کنم یا مقاله بنویسم یا در کلاس های درسم این موضوع را مطرح کنم. .

رسا ـ تاریخچه ای از بحث فقهی تغیر جنسیت بیان کنید؟

برمبنای مدارک تاریخی ، تغییر جنسیت حتی پیش از سال 1343 شمسی در ایران وجود داشته و من در تحقیقاتم به این مطلب پی بردم که اولین عمل جراحی تغییر جنسیت در ایران در سال 1309شمسی و حدود 79 سال قبل توسط پزشکی به نام دکتر خلعتبری انجام شده که بیمار ، یک پسر جوان 18 ساله بوده و بعد از تغییر جنسیت ، نام کبری را برای خود انتخاب کرد . به نظر می آید که حتی بعد از آن تاریخ هم ، تغییر جنسیت، کمابیش اتفاق افتاده که بر اساس این گونه عمل ها مرحوم امام خمینی تصمیم به طرح مباحث فقهی و حقوقی مسئله تغییر جنسیت گرفته است .البته متأسفانه اطلاعات و آمار مربوط به این قضیه تغییر جنسیت در آن زمان بسیا رکم است،کما این که اکنون نیز اطلاعات و آمار ما مربوط به این بیماران دقیق نیست.
- برای پاسخ سؤال شما باید به نقش مرحوم امام خمینی اشاره ای داشته باشیم . سال 1343مرحوم امام خمینی توسط شاه دستگیرو به ترکیه تبعید شدند که طی شش ماه تبعید ، در شهر بورسا ساکن بودند . در این شهر کتاب تحریر الوسیله را در دوجلد نوشتند که در انتهای جلد دوم آن ، بحث تغییر جنسیت و حدود 10 مسئله مربوط به آن را مطرح کردند و این مسائل آن قدر مبنایی طرح شده که هرکدام از آن ده مسأله ، ارزش نوشتن یک پایان نامه را دارد .

سال 1347 کتاب تحریر الوسیله در نجف اشرف منتشر شد . اما از سال 1347 تا سال 1364 هیچ بحث علمی از سوی فقهای اسلام در این زمینه مطرح نبود . امام خمینی به عنوان مبتکر فقهی بحث تغییر جنسیت ، در سال1343 کلید بحث را زدند و در سال 1364 قدم دوم را برداشتند.
سال 1364شمسی مردی به نام فریدون که مبتلا به بیماری تی اس بود ، با پیگیری های فراوان با امام ملاقات کرد که در آن جلسه به گفته خودش آیت الله خامنه ای ، آیت الله هاشمی رفسنجانی و عده دیگری از بزرگان هم حضور داشتند . آن مرد ، بیماری خود را برای امام توضیح داد و درخواست کرد که امام مجوزی برای تغییر جنسیت به او بدهند
.که همان خانم مریم خاتون ملک آرای امروز است.
امام ، درفتوای دوم که در سال 1364 صادر شده (ومن این فتوی را از خانم ملک آرا گرفتم ) با صراحت می فرماید که : «تغییر جنسیت با تجویز طبیب مورد اعتماد اشکال شرعی ندارد. ان شاء الله در امان باشید و کسانی که شما ذکر کردید امید است مراعات حال شما را بکنند».
به دنبال آن فتوا، فریدون تغییر جنسیت داده و زن می‌شود و نام مریم را برای خود انتخاب کرده است.

از سال 1364 تا امروز حدود 190 استفتا از مراجع تقلید در مورد تغییر جنسیت و بیماران ترانس و هرمافرودیت ها(خنثی ها) موجود است و حدود 25 نفر از مراجع تقلیدعظام در این رابطه اظهار نظر کرده اند و برخی از فقهای بزرگ ما در این زمینه مقالاتی را نوشته اند. .

رسا ـ آیا تمام مراجع با تغییر جنسیت موافق هستند ؟

خیر اما جمع کثیری موافق هستند که می توان از مرحوم امام خمینی، آیت الله خامنه ای، آیت الله سیستانی ،مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی ، آیت الله جناتی ، آیت الله موسوی اردبیلی، آیت الله مومن ، آیت الله خرازی نام برد. این عده می گویند افرادی که مبتلا به اختلال هویت جنسی هستند مجازند که تغییر جنسیت بدهند، حتی یکی از فقها ی معاصر که به حرمت تغییر جنسیت معتقد بود وقتی اضطرار و بیماری این عده را برای وی توضیح دادم ،گفت :اگر این عده دارای اضطرار(چه اضطرار جسمی و چه اضطرار روحی ) باشند ، مجاز به تغییر جنسیت هستند.

رسا ـ با توجه به نگاه عمومی جامعه ما، پرداختن به این موضوع چه جایگاهی دارد؟

بیماران ترانسکشوال مبتلا به اختلال هویت جنسی هستند . یعنی جسم فرد با روح یا روان او متعارض است . بیمار ، از نظر جسمی مرد آفریده شده ولی در روح و روان ، خود را زن می داند . یا از نظر جسمی زن آفریده شده ولی در روان ، خود را مرد می داند . این افراد هنوز هم ناشناخته اند و شناخته شده ترین نوع بیماران ، دوجنسی ها - هرمافرودیت ها- هستند که در لسان فقه یا روایات ، از آنها به خنثی ها یاد می شود . آن چه که با ذهن اکثر مردم آشناست ، خنثی ها هستند که نظر عمومی هم بر این است که این بیماران می توانند تغییر جنسیت داده و از ابهام جنسی به یک جنس مشخص تبدیل شوند . برخی از مخالفان می گفتند که اگر قرار بر مجاز بودن تغییر جنسیت باشد ، باید در مورد خنثی ها این اجازه داده شود. اما در مورد افرادی که از نظر ظاهر ،سالم هستند و هیچ بیماری جنسی ندارند، خیر ؛ جالب است که امام خمینی در اولین مسئله ای که در تحریر الوسیله مطرح می کنند ، تغییر جنسیت را به معنای وسیعی در نظر می گیرند، به گونه ای که شامل دوجنسی ها و ترانسکشوال ها هر دو می شود .در حالی که عده ای فکر می کنند دیدگاه مرحوم امام خمینی در تحریر الوسیله، فقط مربوط به دو جنسی ها یا همان خنثی ها می شود امروزه نشریات در این زمینه به بحث پرداخته اند، اما ترانسکشوال ها را در ردیف دوجنسی ها و یاحتی همجنس بازان قرار می دهند! و متاسفانه هنوز تفکیک علمی در جامعه صورت نگرفته که به نظر ، ناشی از فقدان اطلاع رسانی صحیح است که مردم هم گیج شده اند و نمی دانند تفاوت دوجنسی ها با تی اس ها چیست و این دو چه تفاوتی با همجنس بازها دارند و اساسا چه کسانی مجاز به تغییر جنسیت هستند.

رسا ـ موضوعی که برای ای کتاب انتخاب کردید از نظر فقهی و حقوقی چه زیر مجموعه هایی داشت و چه مواردی را مدنظر قرار داده بودید که آن را وسعت داده و در قالب یک پایان نامه از آن دفاع کنید ؟

در بحث تغییر جنسیت ده ها پرسش مطرح است که من در این پایان نامه باید به مهم ترین آنها پاسخ می دادم . پرسش اول این بود که اساسا تغییر جنسیت جایز است یا خیر. امروز اختلاف نظر فراوانی در این زمینه ، بین دانشمندان مسلمان (شیعه وسنی ) و دانشمندان غیر مسلمان وجود دارد . که البته اکثر فقهای شیعه معتقدند که تغییر جنسیت جایز است .
به نظر من فقهای شیعه در این بحث ، پیشرو هستند و ما هنوز نتوانستیم ابعاد مختلف دیدگاه فقهای شیعه در بحث مسایل جدید و نو پیدا، بخصوص بحث تغییر جنسیت ، تلقیح مصنوعی ، شبیه سازی و پیوند اعضا را به جهانیان معرفی کنیم.

حدود 210 استفتا تنها فقط دربحث تغییر جنسیت دراختیار داریم و حدود پنج یا شش مقاله به زبان عربی توسط فقهای شیعه در این زمینه نوشته شده و کمابیش در حوزه های علمیه این بحث، مورد گفت و گو و تحقیق قرار گرفته است . مانند مقاله آیت الله محمد مومن قمی ،مقاله آیت الله خرازی، گفتاری مبسوط از آیت الله شهید محمد صدر ، گفتاری از آیت الله علی مشکینی و ... علاوه بر این دو همایش در قم ، یک همایش در مشهد ، دو همایش در تهران و یکی در گرگان برگزار شده و هنوز هم از برگزاری همایش در سایر استان ها استقبال می شود . اما خارج از ایران ، فقها و حقوقدانان اهل سنت هیچ بحثی در این زمینه ندارند و تغییر جنسیت را در کل حرام می دانند.

رسا ـ آیا نظر اهل سنت درباره حرمت تغییر جنسیت دارای اطلاق است و هیچ استثنائی ندارد؟

این نظر بدون استثنا و هیچ تبصره و راه حلی است، که البته این آغاز مشگل است که بعنوان نمونه اگر فردی این کار حرام را انجام داد و جنسیت خود را تغییر داد ، تکلیف ازدواج او چه می شود؟ تکلیف ارث، مهریه، نفقه، حضانت بچه ها چیست؟ این مباحث به هیچ وجه در میان اهل سنت مطرح نشده و فقط آن را حرام اعلام کرده اند. گویا مرز ممنوعه ای بوده که وارد آن نشده اند و این در حالی است که کشور های عربی هم به این مسئله مبتلا بوده و عده ای عرب از کشورهای عربستان ،کویت ،امارات متحده و مصرو ... تغییر جنسیت داده اند.
البته چون این عمل در آن کشورها حرام و غیر قانونی است ، این عده برای تغییر جنسیت به کشورهای دیگر از جمله ایران سفر می کنند.برخی آمارها حاکی است که از هر 4 عمل تغییر جنسیت د رایران ، یک عمل مربوط به اتباع غیر ایرانی است! برخی از این افراد با لباس عربی و عبا وارد ایران می شوند و پس از تغییر جنسیت ،با چادر و حجاب خارج می شوند.

رسا ـ آیا پدیده ی تغییر جنسیت در تمام کشورهای دنیا وجود دارد؟

بله، اما تغیر جنسیت در کلیسای مسیحیت هم حرام اعلام شده است.
من با یک مسیحی ساکن انگلستان مکاتبه داشتم و درباره دیدگاه کلیسا سوال کردم که ایشان گفت، کلیسای کاتولیک، تغییر جنسیت ، و مسایل دیگر مانند سقط جنین، جلوگیری از بارداری، پیوند اعضا و شبیه سازی را در کل حرام می داند . البته عمل تغییر جنسیت در اروپا انجام می شود چون در آنجا، دین از سیاست جداست و نظر کلیسا، تاثیری در اعمال و عقاید مردم ندارد.

اولین تغییر جنسیت در انگلستان در سال 1942میلادی و اولین تغییر جنسیت در آمریکا در سال 1952میلادی اتفاق افتاده و اولین تغییر جنسیت در مصر در سال 1982میلادی اتفاق افتاد که در کشورمصر، مردی به نام عبد الله تغییر جنسیت داد و نام سالی را برای خود انتخاب کرد. اما با تغییر جنسیت این شخص بحث تمام نشد، چون این شخص برای تعویض شناسنامه مراجعه کرد و به او گفتند که تغییر جنسیت شما غیر قانونی بوده و ما شناسنامه شما را عوض نمی کنیم. پزشک جراح و تمام افرادی که به نوعی در این کار دخالت داشتند را هم دستگیر کردند یا تحت تعقیب قرار دادند. پس از چند سال مناقشه بین فقهای اهل سنت و مجامع علمی مثل دانشگاه الازهر ، بالاخره عمل تغییر جنسیت این شخص پذیرفته شد و در نهایت مجبور شدند برای سالی شناسنامه جدید صادر کنند.

درکشور ما ، مشکل فقهی و حقوقی این بحث حل شده . شناسنامه این گونه بیماران بعد از تغییر جنسیت به آسانی عوض می شود و قبل از آن، بیمار به دادگاه مراجعه کرده و دادگاه او را به پزشکی قانونی معرفی می کند و پزشکی قانونی هم مجوز تغییر جنسیت را صادر می کند . البته ، هنوز فرهنگ مردم جامعه ما تغییر نکرده است . در نهایت این که باتوجه به فتاوای موجود ،عده زیادی از فقهای شیعه معتقدند که هیچ دلیلی برای حرمت تغییر جنسیت وجود ندارد نهایت این که باید از ملازمات حرام پرهیز کرد و نتیجه آن این است که تغییر جنسیت برای افراد بیمار که دارای اضطرارشدید و بیماری حاد می باشند مجاز می باشد و از جهت ملازمات حرام برای آنها محدودیت یا مانع وجود ندارد. از این رو ، حدود 11 تن از فقها و مراجع تقلید شیعه و در رأس آنها مرحوم امام خمینی ، مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای و حضرت آیت الله سیستانی معتقدند : تغییر جنسیت فی حد نفسه حرام نیست و دلیلی بر حرمت آن وجود ندارد.

رسا ـ یکی از استدلالات بر غیر شرعی بودن تغییر جنسیت، تغییر دادن یا دخالت در خلقت خداست، به نظر شما این ادعا تا چه اندازه صحیح است؟

دخالت یا تغییر، هر دو مورد سؤال است .بعضی ها سؤال از تغییر می کنند و عده ای از دخالت پرسش می کنند. البته فقهای اهل سنت می گویند که تغییر جنسیت، تغییر در خلقت خداست. پاسخ این است که به واسطه تغییر جنسیت، تغییر در خلقت خداوند اتفاق نمی افتد بلکه صفتی به صفت دیگری تبدیل می شود . یعنی مذکر یا مونث بودن تغییر کرده و در ماهیت انسان تغییری ایجاد نشده که مثلا انسان را به حیوان یا به جماد یا گیاه تبدیل کنیم.

در واقع اگر بنا باشد تغییرجنسیت را حرام اعلام کنیم با این حجم تغییراتی که در طبیعت و پیرامون ما انجام می شود لازم است که تمام کارهای روزمره ما حرام باشد . انسانیت انسان به واسطه ی تغییر جنسیت تغییر نمی کند . و مهم تر آن که افرادی که تغییر جنسیت می دهند واقعا در یک اضطرار قرار گرفته و به یک بیماری وحشتناک روحی مبتلا هستند که تعداد از آنهاهم به دلیل این بیماری ، خود کشی کرده اند . گویا هیچ راه حلی برای این بیماری وجود ندارد مگر اینکه جسم این بیماران به گونه ای تغییر کند که با روحشان هماهنگ شود.

رسا ـ تغیر جنسیت در حوزه های گوناگون فقهی اثرگذار است، آنها را تبیین بفرمائید؟

در مورد تأثیر تغییر جنسیت بر ازدواج می توان گفت: از دیدگاه اسلام، ازدواج بین مرد و زن جاری می شود و ازدواج بین دو مرد یا دو زن غبر شرعی است، رکن اساسی ازدواج، وجود مرد و زن است. اما بعد از تغییر جنسیت این رکن به هم می خورد و یک مرد به زن تبدیل می شود و در این وضعیت جدید، ما دو زن یا دو مرد داریم . پس دیگر زمینه ای برای ازدواج سابق باقی نمی ماند و به عبارت دیگر، ازدواج خودبه خود منحل می شود چون ارکانش از بین رفته است. نیازی هم به طلاق یا فسخ نکاح نیست.

اما پرسش دیگر این که تغییر جنسیت چه تاثیری بر مهریه می گذارد؟ یک مرد به واسطه ازدواج ، ملزم به پرداخت هدیه قابل توجه به نام مهریه می شود و این یک دین است که ازدواج به وجود آمده است، با این حال ازدواج به واسطه تغییر جنسیت از بین رفته، پرداخت مهریه هم چنان پابرجاست و زن هم چنان می تواند مهریه خودش را مطالبه کند ودر این امر فرقی نمی کند که مرد یا زن تغییر جنسیت داده باشد . یک نفر همچنان بدهکار و دیگری طلبکار خواهد بود.

پرسش دیگر در باب نفقه یا مخارج زن بود. به واسطه ازدواج ، مرد ملزم است که مخارج فرزندان و نفقه همسر را پرداخت کند . حال که به واسطه تغییر جنسیت، ازدواج از بین رفته آیا زوجه می تواند همچنان نفقه مطالبه کند ؟ پاسخ من بر مبنای نظر فقها این است که نفقه، دایر مدار وجود ازدواج است . اگر ازدواج و زندگی مشترکی بین زن و مرد باشد ، نفقه یا مخارج هم باید به زن پرداخت شود، اما وقتی که ازدواج به واسطه تغییر جنسیت منحل شده و از بین رفته، زن دیگر نمی تواند نفقه مطالبه کند. اما در مورد مخارج فرزندان که پرسش اساسی این است که مردی که صاحب فرزند بوده و حالا تغییر جنسیت داده در مورد مخارج فرزندان چه وظیفه ای دارد؟ پاسخ این است که همان مرد سابق که در وضعیت جدید به زن تغییر جنسیت داده، موظف است که مخارج فرزندان را تامین کند زیرا فرزندان، این شخص را به عنوان پدر خودشان می شناسند جز اینکه الان در وضعیت جدید زن شده و اگر از این بچه ها بپرسند که این فرد کیست، می گویند این فرد پدر ما بوده که فعلا زن شده است، به عبارت فنی تر، پدر کسی است که فرزند از اسپرم او به وجود آمده باشد. بنابراین، از نظر فقهی و حقوقی این فرد که زن شده هم چنان پدر این بچه ها محسوب می شود واز این رو مخارج فرزندان متوجه همین مرد سابق است .

اما بعد از تغییر جنسیت ، ولایت و سرپرستی فرزندان دچارچه تغییری می شود؟ طبق قانون مدنی و فقه امامیه ، سرپرستی خانواده به عهده مرد است و همان طور که گفته شد، پدر کسی است که بچه ها از اسپرم او به وجود آمده اند،هر چند که این شخص در وضعیت جدید زن شده اما همچنان ولایت و سرپرستی فرزندان به عهده این شخص است و اگر حضانت فرزندان به مادر داده شده و مادر تغییر جنسیت بدهد هر چند که این زن الان مرد شده اما مادر بچه ها بوده و به عبارت دیگر بچه ها از تخمک او به وجود آمده اند و بچه ها می توانند بگویند که این شخص مادر ما بوده که فعلا مرد شده، پس حضانت همچنان برای این شخص وجود دارد.

اما باید گفت که محرمیت پابرجاست و مادری که تغییر جنسیت داده و حالا مرد شده با بچه هایش محرم خواهد بود و پدری که تغییر جنسیت داده و زن شده نسبت به فرزندانش محرم است.

پرسش دیگری که مطرح می شود اینکه آیا ارث بر اساس جنسیت فعلی یا جنسیت سابق تعیین می شود؟ پرونده ای را به خاطر دارم از مادری که فرزند پسرش تغییر جنسیت داده و زن شده بود . مادر می گفت من سهم ارث تو را بر اساس جنسیت فعلی که زن هستی پرداخ0ت می کنم ، اما آن دختر می گفت که سهم ارث من بر اساس جنسیت سابق و باید دو برابر باشد. تمام فقها معتقدند که ملاک تعیین سهم ارث، جنسیت فعلی است،بنابراین پسر فعلی دو برابر خواهرش سهم الارث دریافت می کند هر چند قبلا دختر بوده است و دختر فعلی یک دوم برادرش سهم الارث دریافت می کند هر چند قبلا پسر بوده است.

پرسش دیگر این که آیا عناوین خانوادگی بعد از تغییر جنسیت تغییر می کند ؟ امام خمینی در تحریر الوسیله می فرماید که عنوان برادربعد از تغییر جنسیت به خواهر و خواهر به برادر و عمو به عمه و دایی به خاله تغییر می کند اما پدر و مادر از این تغییر عنوان استثنا هستند،به عبارت دیگر پدر بعد از تغییر جنسیت مادر نمی شود و مادر بعد از تغییر جنسیت به عنوان پدر شناخنه نمی شود. بچه ها می گویند این پدر ماست که الان زن شده یا مادر ماست که الان مرد شده است.

رسا ـ تغییر جنسیت دارای چه اقسامی بوده و دارای چه شرایطی است؟

فقهای شیعه بیان می کنند که تغییر جنسیت باید موجه باشد و یک دلیل قانع کننده برای تغییر جنسیت وجود داشته باشد. در واقع، بیماری شدید جسمی ( مثل دو جنسی ها) یا بیماری شدید روحی باید احراز شود. دوم آن که تغییر جنسیت باید واقعی باشد و صرفا یک تغییر ظاهری را تغییر جنسیت نمی دانیم که به نظرم می توان گفت که تغییر جنسیت مرد به زن واقعی است و این شخص تا 80 درصد به زن تبدیل می شود ولی در مورد تغییر جنسیت زن به مرد هنوز این پرسش باقی است و حتی پزشکان جراح می گویند که در این مورد، تغییر جنسیت واقعی صورت نمی گیرد که اگر این طور باشد دلیل شرعی موجهی برای تغییر جنسیت زن به مرد وجود ندارد چون آن زنانی که تغییر جنسیت داده اند حقیقتا مرد نشده اند. .

یک نوع از تغییر جنسیت ، تغییر افراد سالم است . افرادی که از نظر جسمی و روحی مشکلی ندارند و اساسا فقه با این مورد مخالف است و حتی پزشکان ما هم می گویند که این افراد را جراحی نمی کنند. این نوع از تغییر هم مورد بحث من نیست.

نوع دوم از تغییر جنسیت به منظور کشف جنسیت است.
نوع سوم تغییر جنسیت در مورد دوجنسی ها یا هرمافرودیت هاست که هر دو جنس را دارند و ممکن است خواهان تغییر جنسیت باشند که من با بعضی شان مواجه شده ام که خواهان تغییر جنسیت نیستند . مهم ترین بحث من ، تغییر جنسیت بیماران تراجنسیتی یا ترانسکشوال است. افرادی که از نظر روحی و جسمی دارای تطابق نیستند که این نوع ، محل بحث فقهای شیعه و اهل سنت و کلیسای مسیحیت است و فقهای اهل شیعه و در راس آنها امام خمینی و مقام معظم رهبری و آیت الله سیستانی می گویند که این هم نوعی بیماری است منتهی از نوع روانی و بیماران مجازند که تغییر جنسیت بدهند . البته در مورد دو جنسی ها چنین اختلاف نظری وجود ندارد و هم فقهای شیعه و هم فقهای سنت و کلیسا آنها را بیمار جسمی و مجاز به تغییر جنسیت می دانند.

رسا ـ تغییر جنسیت چه جایگاهی در ادبیات دینی اسلام دارد؟

تغییر جنسیت یکی از مسائل جدیدی است که به صراحت در روایات ما نیامده است، البته در روایات ما بحث خنثی ها مطرح شده و از صدر اسلام ، در زمان حضرت علی (ع) یا بعد از آن دوره ، افرادی را خنثی می نامیدند که امروزه دو جنسی یا هرمافرودیت نام گرفته اند. اما در مورد ترانسکشوال ها چیزی در روایات نداریم،البته بعضی ها می گویند که آیه 119 سوره نسا به گونه ای به بحث تغییر جنسیت مربوط می شود. در آن آیه خداوند به مردم جاهلیت اشاره می کند که خلقت خدا را تغییر می دادند و خدا آنها را مذمت می کند که چرا این کار را می کنید.

فقهای اهل سنت هم به این آیه استناد می کنند که به واسطه این آیه، تغییر جنسیت را حرام می دانند . در زمان جاهلیت رسم بود که اگر یک شتر یا گاو پنج بار بچه به دنیا می آورد می گفتند که این شتر مقدس است و کسی نباید سوارآن شده یا از گوشتش استفاده کند و برای نشان کردن او، گوش حیوان را می بریدند یا چشم حیوان را درمی آوردند، برای این که به دیگران بگویند که این حیوان در راه بت ما وقف شده است . مفسرین ما در ذیل این آیه می گویند که این آیه ناظر به عمل این مردم بوده که در کار خلقت خدا دست می بردند . چون خداوند این گونه حیوان ها را برای سواری و استفاده گوشت و دیگر منافع آن خلق کرده. چرا خلقت خدا را تغییر می دهید و حلال خدا را به حرام تبدیل می کنید؟. این آیه قرآن ارتباطی به بحث تغییر جنسیت ندارد و فقهایی که تغییر جنسیت را جایز دانسته اند حتما این آیه را خوانده اند و از این آیه حرمت تغییر جنسیت استفاده نکرده اند و اساسا این آیه شریفه ناظر به بحث تغییر جنسیت نیست.

نکته دیگر این که از تشبه هم در روایات یا فقه صحبت شده است. مردانی که خودشان را شبیه زن می سازند یا زنانی که خود را شبیه مرد می سازند و در جامعه ظاهر می شوند.در لسان روایات از این گروه مذمت شده و فقها این کار را حرام اعلام کرده اند. توجه دارید که اساسا بحث دو جنسی ها یا همان هرمافرودیت ها و نیز بحث تشبه مرد به زن یا تشبه زن به مرد هیچ ربطی به بحث تغییر جنسیت ندارد.

تغییر جنسیت با این سبک و سیاق به طور صریح در روایات اسلامی و نیز فقه گذشته وجود ندارد.از این رو فقهای معاصر آن را از جمله مسایل مستحدثه یا مسایل جدید و نو پیدا می شناسند.

رسا ـ آیا برای نوشتن این کتاب با این نوع بیماران هم مواجه شدید؟

بله . تا به حال با پنجاه بیمار گفت و گو کرده ام . بعضی ها حضوری و بعضی ها غیر حضوری و همچنان هم با بیماران ترانس در ارتباط هستم . به مطب معالجه این بیماران هم رفتم و بیماران را در همایش ها هم دیدم . کارمن هم کتابخانه ای بود و هم میدانی. و در این راستا با پزشک جراح، بیماران،خانواده ها و با روان پزشکان گفت و گو کردم.

رسا ـ چه پیشنهاداتی در زمینه فقهی و حقوقی مساله تغییر جنسیت دارید؟

اگرچه قانون مدنی ، بحث ازدواج و مهریه و نفقه و ولایت رابه طور کلی مطرح کرده، ولی ما به قوانین ویژه ای نیاز داریم که تمام مسائل این بیماران را پاسخگو باشد و چارچوب های زندگی آنها را معین کند . فقدان قانون یکی از مشکلات مهم است و اطلاع رسانی کافی هم درباره این بیماری صورت نگرفته است.
باید بروشور و جزوات خاص در اختیار خانواده های این بیماران قرار بگیرد چون پدر و مادر این فرزندان از هر آموزشی محروم هستند و هنوز نمی دانند که این بیماری چیست و فکر می کنند که بچه از روی تمایلات نفسانی می خواهد تغییر جنسیت بدد . هنوز کتابی در این زمینه نوشته نشده هرچند که تحقیقات یا پژوهش های معدودی وجود دارد. باید ابعاد مختلف این مسئله را به مردم معرفی کنیم . ابعاد این بیماری صرفا بعد فقهی و حقوقی نیست. باید بعد روان شناختی و جامعه شناختی آن را برای مردم روشن کنیم و این که نوع تعامل مردم با این بیماران چگونه باید باشد؟

ما از جهت فقهی هیچ کمبودی نداریم. تمام ابعاد فقهی این مسئله روشن و تبیین شده است . من کتاب های فقهی متعددی را مطالعه کردم و مقالات فقهی متعددی را دیدم . فقه شیعه در این زمینه شاهکار است . پس از جهت فقهی و شرعی مشکل نداریم . مشکل ما به نبود قانون برمی گردد . ما کمبود قانون داریم نه این که قانونی بر ضد این بیماران باشد. دچار خلا قانونی هستیم وگرنه قوانین ما به طور مستقیم بر ضد این بیماران نیست.

باید آیین نامه ای بنویسیم یا قانونی تدوین کنیم که تمام ابعاد زندگی این بیماران را در بگیرد . زندگی پیش از تغییر جنسیت ، صدورمجوزها، آثار بعد از تغییر جنسیت ، تغییر هویت .... تمام این موارد باید ضابطه مند شود که البته اشتغال را هم در بر می گیرد . این بیماران پیش از تغییر جنسیت شاغل هستند و زندگی آبرو مندی دارند و درآمدی دارند و چه بسا با تغییر جنسیت ، شغلشان را از دست بدهند . قانون باید برای این خلا فکری کند.

ما امروز در یک دوران گذر هستیم، مباحث فقهی این بیماری حل شده و مباحث حقوقی هم تا اندازه ای رفع شده است.ابهام ها و اشکالات موجود متوجه قانون و ضعف در اطلاع رسانی دقیق است که اگر این مرحله طی شود من آینده را روشن می بینم.

رسا ـ روند حقوقی تغییر جنسیت در ایران را چگونه می بینید؟

بعد از سال 1364ش. و با توجه به فتوایی که امام راحل قدس سره در این زمینه مطرح کردند، در واقع روند حقوقی این مسأله در ایران تسهیل شد؛ یعنی اگر تا آن موقع، هیچ مجوز شرعی و قانونی برای این مسأله وجود نداشت، بعد از مسأله تحریر الوسیله و مخصوصاً این فتوای اخیری که امام در این زمینه ارائه فرمودند روند قانونی این مسأله آسان شد. افرادی که ادعا می کردند ما بیمار هستیم و دچار اختلال هویت جنسی هستیم، به دادگستری تهران ارجاع داده می‌شوند. دادگستری تهران هم آن‌ها را به پزشکی قانونی می‌دهد و پزشکی قانونی با پزشکان گوناگونی که در اختیار دارد شخص بیمار را معاینه می‌کنند. تست‌هایی و آزمایش هایی دارند که در صورت اثبات این کار انجام می‌شود. /909/گ401/ح