با «تحول» تا «نشاط اجتهادی»

اشاره
هشتم آذر ماه86، مقام معظم رهبری با فضلا و نخبگان حوزه علمیه دیدار کردند و ضمن رهنمودهایی که داشتند، هشدارهای جدی نیز در رابطه با ایجاد تحول در حوزه و مدیریت صحیح آن، به مدیران، اساتید و طلاب دادند. خطاب‌های جدی مقام معظم رهبری درکنار پیشنهادات و طرح های ارائه شده توسط جمعی از نخبگان حوزوی، خبر از نقطه عطفی در تاریخ حوزه علمیه می داد.
مسلم است که دیدار 86 را حجم کارهای انجام شده ، برنامه ریزی های روبه فردا و مشارکت همگانی طلاب، به عنوان نقطه عطف ثبت می کند.
این روزها که دوباره بوی یار می آید و تمام قم و حوزه علمیه در عطر حضور سلاله حضرت زهرا(ش) سرخوش است به برخی مسؤولان مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه سری می زنیم و از روند تحول و کارهای انجام شده می‌پرسیم وامید داریم انعکاس اخبار و گزارش های ما به گونه ای باشد که لبخند بر لبان یار و مولای مهربانمان بنشاند.
این گفت‌وگو در دفتر معاونت تهذیب واخلاق حوزه علمیه با حجت الاسلام هادی حسین‌خانی صورت پذیرفته است.

اگر بخواهید انتظارات مقام معظم رهبری را از حوزه علمیه، بخصوص در دیدارهای آذر 74 و86 در چند مورد خلاصه کنید؛ کدام موارد را در اولویت این خواسته قرار می دهید؟
انتظار مقام معظم رهبری، حوزه علمیه ای توانا و کارآمد است که بتواند در شرایط امروز ایران و جهان، پاسخگو وتاثیر گذار باشد و این تاثیر گذاری، ابعاد مختلفی را از عرصه‌های آموزشی، تربیتی و فرهنگی، پژوهشی تا عرصه‌های بسیار مهم تبلیغی شامل می شود. حوزه علمیه اگر می خواهد درعرصه های مذکور تاثیر گذار باشد باید تحول شایسته و لازم نسبت به اقتضائات جدید درهمه این عرصه ها را انجام دهد و تنها در این صورت است که طلاب خواهند توانست به ایفای رسالت خود نائل شوند.
در یک کلام، خواسته مقام معظم رهبری این است که در حوزه های علمیه، طلبه ای تربیت شود کار آمد، به روز و متناسب با نیازهای جدید جامعه جهانی واین مهم به انجام نمی رسد تا وقتی که در عرصه‌های آموزشی، تربیتی، پژوهشی و تبلیغی حوزه های علمیه، تحول لازم صورت پذیرد.

در مرور فرمایشات مقام معظم رهبری در دو دیدار، به کلید واژه های بسیار ارزشمند و راه گشا پی می بریم از جمله اینها می توان به «ایجاد نشاط اجتهادی» و «تولید علم و جنبش نرم افزاری» و ... اشاره کرد. چگونه می توان به نشاط اجتهادی در حوزهای علمیه دست یافت؟
با مرور سخنان مقام معظم رهبری وتعمق در آن، می توان به راهکارهای ایجاد نشاط اجتهادی در حوزه علمیه رسید و این کاری است که پژوهشگران حوزه علمیه باید انجام دهند. آنچه دراین مجال به ذهن من می رسد چند مساله است. اول، حوزه علمیه باید ازتکرار در حوزه های اجتهادی بپرهیزد و به عبارت دیگر از عرصه هایی که به کرات در و پی در پی در آن وارد شده درگذرد و به سمت عرصه های جدید نظر افکند. به عنوان مثال بخش‌هایی از فقه همچنان دچار مباحث تکراری و موازی است در حالی که بخش‌های دیگری از فقه که اتفاقا مورد نیاز جامعه امروز هست به شدت مورد غفلت و فراموشی قرار گرفته است. از جمله اینها می توان به مباحث اقتصادی، بیمه، بانکداری و مباحث جدید فرهنگی و قضایی اشاره کرد که جای پرداخت نوین به این مسائل مبتلابه انسان جدید در حوزه های علمیه خالی است. البته نمی گویم که به این مباحث پرداخته نمی شود، منظورم این است که نگاه شایسته و کارآمد به اینها نشده است.
بطور کلی نکته اولی که از فرمایش ایشان استفاده می شود اینست که در کنار توجه به مسیرهای علمی که تاکنون پیموده ایم به مسیرهای جدیدترنیز رو بیاوریم و این بالطبع به نشاط و روحیه شاداب علمی خواهد انجامید.
نکته دوم، شاید فرمایش حضرت آقا مربوط به زمان دسترسی به قوه اجتهاد در طلاب باشد. آنچه به ذهن می رسد اینکه سبک و سیاق درس های خارج که امروز در حوزه‌ها رایج است طوری است که زمان بسیار طولانی از عمر علمی طلبه را می‌گیرد طور ی که طلبه ها یا از ادامه مسیر نا امید می شوند و یا وقتی به مرحله تاثیر گذاری می رسند انرژی لازم را ندارند.
در این مورد می توان با به کارگیری روش‌های نوین و جدید آموزشی در درس‌های خارج، زمان رسیدن به اجتهاد را طوری کاهش داد که نشاط همگانی طلاب برای رسیدن به قله اجتهاد را شاهد بود.

با نگاه به کارهای انجام شده ، تشکیلات ایجاد شده، تغییرات قالبی، متنی و مفهومی در کتب درسی و ... به نظر می رسد که انتظارات و خواسته های مقام معظم رهبری از طرف حوزه علمیه آنچنان که شایسته جایگاه حوزه است برآورده نمی شود، ‌علت ها و موانع این امر را چگونه ارزیابی می کنید؟
به نظر من از سال 86 به بعد، حوزه علمیه گام‌های بسیار جدی در جهت فرمایشات مقام رهبری برداشته است. ومن اعتقادم این است که در دیدار امسال و مطلع شدن از فعالیتهای انجام شده در سه سال گذشته، احساس رضایت و مسرت در رفتار و گفتار حضرت آقا دیده خواهد شد.

پس شما پروژه تحول را در سه سال گذشته، مطلوب و قابل قبول ارزیابی می کنید؟
بله، در بیشتر عرصه ها، بنده کارهای انجام شده را بسیار مفید و قابل اعتنا می دانم و به نظرم وقتی مقام معظم رهبری هم از نزدیک با ریز فعالیت‌ها آگاه شوند ابراز رضایت خواهند کرد.
البته من نمی گویم که تحول به طور کامل انجام پذیرفته است بلکه سخن این است که کارها و فعالیت‌های انجام شده ، خوب و قابل اعتنا است. بله، قطعا نقایص و تعلل و تاخیرهایی دراین قضیه وجود دارد که دلایل متعددی دارد از جمله اینکه جدیت و اصراری که درنگاه مقام معظم رهبری نسبت به تحول در حوزه علمیه وجود دارد، در بین همه ارکان و مدیران ارشد نظام حوزوی دیده نمی شود. عامل دوم، به کمبود نیروهای مدیر و مدبر در عرصه‌های مدیریتی و برنامه ریزی حوزه علمیه برمی گردد. نه اینکه نیروی مدیر و مدبر در حوزه علمیه نداشته باشیم. حوزه علمیه سر شار از استعدادهای درخشان مدیریتی است مشکل در دو جای مساله است؛ گستردگی حوزه‌های علمیه و کم بودن تعداد نیروهای مدیر.
باز عرض می کنم که حجم کارهای انجام شده با توجه به کمبودهایی که از جهت نیرو و امکانات وجود دارد به اندازه ای است که اخبار و گزارش های ارائه شده به ساحت مقام معظم رهبری ایشان را خشنود ومسرور خواهد ساخت.

چند مورد از کارها و فعالیت‌های تحولی را می توانید نام ببرید؟
بعد از سال 86، شرح وظایف معاونت های مختلف با نگاه کارشناسانه و به صورت شفاف تدوین شد و می شود گفت که سند چشم انداز هر معاونت همراه با شرح وظایف ابلاغ و تثبیت گردید.
مورد دوم، با توجه به بعضی بخش ها که در سالهای قبل مورد اعتنا نبود. به عنوان مثال، در سالهای قبل برای بخش بین الملل، هیچ معاونت و مسؤولی در نظر گرفته نشده بود. اما امروزمعاونت امور بین الملل، کارها و مباحث مربوط را با جدیت پی گیری می کند. بخش بعدی معاونت امور طلاب و دانش آموختگان حوزه علمیه است که از 86 به بعد فعال شده و امور مربوط به رفاه طلبه ها را پی گیری می کند.
مورد سوم، فعال سازی جدی واساسی بخش هایی از حوزه علمیه است که قبلا بصورت ناقص و کم ظرفیت اداره می شد اما امروز درنهایت استاندارد، فعال شده‌اند. مانند معاونت تهذیب و اخلاق که قبلا با تعداد محدودی نیرو و با کمبود امکانات اداره می شد اما حالا همین معاونت به عنوان یکی از بخش‌های رکنی و اصلی و با تمام توان فعال شده و سعی دارد با تزریق مسائل تربیتی و فرهنگی، طلاب را شاداب تر و با نشاط تر به چارچوب نظام اخلاقی‌‌ ـ تربیتی اسلام برای نیل به اهداف عالی طلبگی رهنمون سازد.
این چند مورد، بعلاوه تحول در سایر عرصه‌ها، مثل تغییر در روند نظام آموزشی از مواردی است که به عنوان نمره قبولی در کارنامه تحول می تواند مطرح باشد، با تشریف فرمایی حضرت آقا و بیان رهنمودها، مسلم است ک هانگیزه‌ها نیز برای ادامه مسیر و تلاش بیشتر و بهتر فراهم خواهد شد.

پس شما سبک و سیاق جدید معاونت تهذیب را از جمله کارهای انجام شده در راستای ایجاد تحول در حوزه علمیه می دانید؟
بله، قطعا چنین است.

در ساختار جدید چه نقش هایی برای معاونت تهذیب ترسیم شده است؟
البته، ساختار نهایی این معاونت هنوز تثبیت نشده، اما آنچه در مرکز مدیریت، به عنوان ساختار جدید معاونت تهذیب پذیرفته شده، بدین صورت است که چهار اداره کل، امور مربوط به معاونت تهذیب را اجرا خواهد کرد؛ اداره کل تربیت و اخلاق، اداره کل فرهنگی، اداره کل مشاوره و اداره کل امور خانواده.
در کنار اینها بخشی با عنوان «مرکز قرآن و عترت» انجام همه فعالیت‌های قرآنی و جلسات مربوط به عترت و سیره را به عهده خواهد گرفت.

هر کدام از این اداره ها برای انجام چه نوع فعالیتی طراحی شده است؟
در اداره کل اخلاق که چند سالی از تاسیس آن می گذرد فعالیت‌های زیر انجام شده است:
سامان دهی درس‌های اخلاق، برگزاری اولین اجلاسیه اساتید اخلاق با شرکت حدود هشتاد نفر از اساتید اخلاق حوزه‌های علمیه، اعزام مرتب و منظم اساتید اخلاق به حوزه‌های علمیه شهرستان‌ها، برگزاری درس اخلاق هفتگی در مدرسه علمیه فیضیه . همچنین در نظر داریم درسی با عنوان «جامع الاخلاق» را در طول تحصیل به سبد تحصیلی طلاب اضافه کنیم که امیدواریم با موافقت شورای عالی حوزه این بخش نیز با موفقیت صورت پذیرد. همچنین در نظر داریم برای کسانی که علاقمند به تحصیل در حوزه علمیه دارند طرحی با عنوان «آشنایی با نظام تعلیمی و تربیتی حوزه علمیه» برگزار کنیم که دوره اول این طرح امسال برگزار شد. ساماندهی برنامه تلبس طلبه‌ها به لباس روحانیت، برگزاری «جشن معرفت» و تدوین آیین‌نامه جدید تلبس ‌از دیگر برنامه های اداره کل اخلاق و تربیت است.

اداره کل فرهنگی موارد زیر را پی گیری می کند:
برگزاری اردوهای فرهنگی در چند بخش علمی، زیارتی و اردوهای طولانی مدت تابستانی.
امسال برای اولین بار اردوی آموزشی در بیست و یک رشته آموزش‌های فرهنگی و تربیتی با شرکت حدود هشتصد نفر از طلاب سراسر کشور در شهرکرد برگزار شد. برگزاری کارگاه‌های آموزشی، برگزاری طرح مطالعه آثار شهید مطهری، برگزاری نشست‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، برگزاری مسابقات فرهنگی و علمی، انتشار مجله و بروشورهای فرهنگی در زمینه های تربیتی و بصیرت افزایی سیاسی ونیز راه اندازی تشکل‌های طلبگی از جمله فعالیت‌های انجام شده در اداره کل فرهنگی است.
در بخش مشاوره، چند فعالیت محوری انجام می پذیرد؛ از جمله استفاده از مشاوران خبره در مدارس علمیه، معرفی موارد حساس و حاد به مرکز مشاوره حوزه علمیه، برگزاری اولین دوره کارشناسی ارشد مشاوره اسلامی، تشکیل کارگاه های مختلف برای دانش‌افزایی مشاورین حوزه علمیه، برگزاری کارگاه‌های مشاوره برای طلاب مدارس با موضوعات در خواستی و مبتلابه، اعزام مشاوره‌های خبره به مدارس علمیه سراسر کشور و فعال سازی بخش مشاوره غیر حضوری (تلفنی، اینترنتی) از جمله فعالیتهای اداره سوم معاونت تهذیب می باشد.

اداره کل خانواده، به عنوان عضو تازه این معاونت، به نیازهای فرهنگی و تربیتی خانواده طلاب توجه دارد. تقویت دوره های آشنایی با معارف اسلام برای خانواده های طلاب، برگزاری نشست های تربیتی با حضور کارشناسان مجرب، طراحی دوره مدیریت خانواده برای طلابی که تازه ازدواج کرده اند و همچنین طراحی دوره های آموزشی و تربیتی برای فرزندان طلاب از دیگر برنامه های این بخش است. برای اینکه طلاب به راحتی به معاونت تهذیب دسترسی داشته باشند در مراکز تجمع طلاب، مثل شهرک مهدیه، نمایندگی معاونت تهذیب راه اندازی کرده ایم تا بتوانیم نیازهای آنان را در اسرع وقت پاسخگو باشیم.

آیا معاونت تهذیب در مدارس علمیه فعالیت رسمی انجام می دهد؟
متاسفانه در سالهای گذشته معاونت تهذیب جایگاه رسمی برای برگزاری برنامه های تربیتی و فرهنگی در حوزه های علمیه نداشت. اما با عنایت خداوند وهمت دوستان، تقریبا از اواخر سال گذشته به صورت رسمی درمدارس علمیه حضور پیدا کرده ایم و سعی می کنیم در قالب معاونت تهذیب مدرسه و با طرح مباحث فرهنگی و تربیتی، انگیزه های طلاب را برای رسید ن به قله‌های بالای علمی و معرفتی ارتقاء دهیم که این می‌تواند بستر مناسبی برای تحول مثبت در حوزه‌های علمیه باشد.

تا امروز در چند مدرسه علمیه معاونت تهذیب ایجاد شده است؟
حدود 120 مدرسه علمیه.

برای اینکه مباحث و جلسات قرآنی را در مدارس علمیه رسمیت بدهید آیا کار ویژه ای در معاونت تهذیب و یا اداره کل فرهنگی طراحی کرده اید؟
بله، چنانچه قبلا هم عرض کردم بخشی با عنوان «مرکز قرآن و عترت» در معاونت فعال شده است که تا کنون بیش از سی مدرسه علمیه قم را مزین به دارالقرآن کرده است. این دارالقرآن ها، مباحث و جلسات قران و عترت را سامان دهی واجرا می کنند. از دیگر برنامه های این مرکز می توانم به طراحی و راه اندازی طرح «ثقلین» اشاره کنم که در هر فصل از سال، یک محفل ثقلین در یکی از مدارس علمیه برگزار می شود و طلاب را با مباحث قرآنی وسیره نبوی واهل بیت علیهم السلام، آشناتر می سازد.

یکی از آسیب های نظام تحصیلی حوزوی در بخش معارف قرآنی این است که درسی مثل «تفسیر» جزو درس های جنبی قرار گرفته است. برای اینکه درس قرآن و تفسیر را از «حاشیه» به «متن» بکشانید در قالب مرکز قرآن و عترت، چه تدبیری اندیشیده اید؟
دراین رابطه کار بسیار جدی انجام داده ایم و آن اینکه طرح ده ساله‌ای را تهیه و تدوین و به شورای عالی مدیریت حوزه ارسال کرده ایم که در آن طلاب در ده سال اول طلبگی با معارف قرآنی از روخوانی، تجوید و تفسیر و مباحث حدیثی به صورت جدی و رسمی آموزش خواهند دید که امیدوارم این طرح با موافقت شورا ، هرچه زودتر به مرحله اجرایی برسد.

یکی از موانع اصلی در مسیر تحول این است که تحول، جزو دغدغه های شخصی طلاب به عنوان بدنه اصلی حوزه علمیه درنیامده است. برای حل این مساله، راهکار شما چیست؟
به نظرم یکی از راه ها، ایجاد تشکل های طلبگی است که ما هم در اداره کل فرهنگی، بخشی را به همین منظور تدارک دیده ایم و تا امروز هم حدود 30 مجموعه مراجعه داشته و تقاضا ایجاد کانون یا تشکل فرهنگی نموده‌اند.

چنین به نظر می رسد که طلاب، در ایجاد تحول و میاحث مربوط به آن، آنطور که باید، جدی گرفته نمی شوند، نظر شما در این باره چیست؟
به نظرم چنین است و باید به طلاب بهای بیشتری داده شود، باید هم در برنامه ریزی ها از نظرات طلاب استفاده شود وهم در اجرای برنامه ها از این سیل خروشان و شورمند استفاده بهینه شود. عرض کردم ما هم در اداره کل فرهنگی سعی کرده ایم با ایجاد تشکل و یا کانون فرهنگی از خود طلاب برای طرح و اجرای برنامه ها استفاده کنیم. به نظرم این سبک و سیاق باید در بقیه بخش ها نیز اجرا شود. البته در این زمینه باید از ظرفیت مجمع نمایندگان طلاب نیز استفاده شود که در سهم خود می تواند نقش مهمی را در ایجاد تحول و تبدیل به دغدغه شخصی طلبه ها ایفا کند.

تا آنجا که از کارنامه مجمع نمایندگان طلاب خبر داریم تاکنون نتوانسته به رسالت واهداف خود برسد وتقریبا یه بخش حاشیه ای و فراموش شده تبدیل گشته است.
چون من عضو این مجمع نیستم، نمی دانم عملکردش دراین سالها چگونه بوده است. ولی عرض من این است که می توان از ظرفیت آن استفاده کرد. نهایتش اینکه باید مجمع را فعال نمود و از آن استفاده کرد.

نوعی دلسردی از سوی طلاب به برنامه ریزی‌های مدیران دیده می شود. علت های این مساله چیست؟
من بررسی دقیقی روی این مساله نداشته ام ولی به نظرم فاصله ای که بین برنامه ریزان و مدیران با طلاب وجود دارد می تواند یکی از علت‌ها باشد. همچنین طلاب، وقتی نقایصی را در برنامه ها و شکل اجرای آنها می بینند به طور طبیعی نوعی دلسردی در آنان ایجاد می شود. ولی شکر خدا در سالهای اخیر، تقریبا این نقایص و ضعف ها تا حدود زیادی کم رنگ شده است. در این رابطه پیشنهاد جدی بنده این است که تا آنجا که امکان دارد اجرای برنامه ها به خود طلاب واگذار شود، امری که به شدت در شرح وظایف بخشهای مختلف معاونت تهذیب روی آن تاکید داشته ایم. از طرف دیگر، به نظرم چنین می رسد که بیشتر طلاب از برنامه های اجرا شده و سعی و تلاش مخلصانه مدیران و برنامه‌ریزان اطلاع کامل ندارند. باید فعالیت ها و کوشش های مدیران به طلاب اطلاع رسانی شود تا امیدواری و پشتیبانی طلاب را برانگیزند.

پیشنهاد شما برا ی اطلاع رسانی فعالیت ها و کارها ی انجام شده چیست؟
به نظرم با ایجاد نمایشگاهی از پروژه های انجام شده و فعالیت‌های در دست اجرا و برنامه‌های آتی، می توان طلاب و بزرگان حوزه علمیه را از روند برنامه ها مطلع تر کرد.

آیا می توان از دیدار مقام معظم رهبری در آذر 86 به عنوان نقطه عطفی در تاریخ حوزه علمیه نام برد؟
بله، ولی تا رسیدن به اهداف عالی که مدنظر مقام معظم رهبری است، فاصله زیادی داریم هر چند کارها و برنامه های اجرا شده امیدوار کننده ومسرت بخش است.
دیدار مقام معظم رهبری در آذر 86 را نقطه عطفی در تاریخ حوزه علمیه می دانم چون فرمایشات و رهنمودهای ایشان، اول انگیزه ها را بر انگیخت و جرقه حرکت را زد و ثانیا راهکارهای پیشنهادی ایشان، پیمودن مسیر را هموارتر ساخت.

آیا سه سال را زمان مناسبی برای ارزیابی کارنامه تحول می دانید؟
سه سال، فرصت خوبی است هرچند کافی نیست.

برای مجموعه مدیریتی حوزه علمیه در رابطه با کارهایی که در مسیر ایجاد تحول انجام داده اند چه نمره ای می دهید؟
نمره خوب، نه عالی.

از سند چشم انداز حوزه علمیه چه قدر خبر دارید. و اکنون در چه مرحله ای قرار دارد؟
سال 87 جلساتی دراین زمینه در دفتر مدیریت و برنامه ریزی برگزار گردید و سندی با عنوان «سند چشم انداز حوزه علمیه» آماده گردید که بنده بصورت دقیق در جریان آن نیستم.

شخص خود شما به عنوان یک طلبه، چقدر دغدغه دارید که منویات مقام معظم رهبری در حوزه علمیه به منصه ظهور برسد؟
خیلی، چون یقین دارم که منویات ایشان، مورد نظر و تایید امام زمان نیز هست از این رو با تمام توان و با جان ودل کوشش دارم هم به عنوان یک طلبه وهمه به عنوان یک مدیر، تحقق اهداف مورد نظر مقام معظم رهبری را سریع‌تر کنم.

چشم انداز شما از حوزه علمیه سی سال بعد چیست؟
بنده به حوزه علمیه سی سال بعد خیلی امیدوارم، اگر با مدیریت خوب و سرعت شایسته، مسیرهای پیشرفت را با توجه به علائم راهنمایی که در فرمایشات مقام معظم رهبری وجود دارد بپیماییم سی سال بعد حوزه علمیه ای خواهیم داشت با طلاب با نشاط و پرشور که هر کدام در تخصص های مورد علاقه خود، ‌راه های پیشرفت را یکی پس از دیگری پیموده و حوزه جامع اسلامی را تحقق خواهند بخشید./916/گ401/ع