رونمایی کتاب الاعتقادات به دست بهترین فرد در زمان غیبت

رسا ـ پیش از این خبر رونمایی کتاب الاعتقادات را منتشر کردیم؛ اکنون داستان رونمایی را می خواهیم از زبان خودتان بشنویم ؛

به مناسبت حضور رهبر معظم انقلاب در قم، نمایشگاهی از دست آوردهای پژوهشی حوزه برگزار شد که رهبر معظم انقلاب از آنجا بازدید کردند و در جریان آخرین پژوهش ها و تالیفات حوزه قرار گرفتند. موسسه پیام امام هادی هم در این نمایشگاه غرفه ای داشت که ما درکنار سایر آثار، کتاب الاعتقادات شیخ صدوق را معرفی کردیم البته کار چاپ کتاب تمام نشده بود ولی ما چند نمونه را فقط برای نمایشگاه زودتر آماده کردیم و خواستیم با حضور رهبر انقلاب کارمان را متبرک کنیم. در نمایشگاه به آقای خامنه ای عرض کردم عبارات شیخ صدوق در این کتاب همه اش روایت است. ایشان فرمودند روایت؟ و آنقدر برای ایشان جالب بود که دوباره فرمودند: روایت؟ گفتم ما ادعا نکردیم کتاب را باز کردم و گفتم این عبارات شیخ صدوق است و این هم روایات. آقا خوشحال شدند و بعد همان سؤال  علمایی که در جریان تحقیق ما بودند را پرسیدند: پس مفید مفید !؟ منظورشان این بود که با این حساب، کتاب تصحیح الاعتقتادات شیخ مفید چه می شود؟ که به ایشان توضیح دادم نقدهای شیخ مفید هم به شیخ صدوق در کتاب تصحیح الاعتقادات، روایت است. در مجموع این کتاب با دست معظم له رونمایی شد و با حفظ جایگاه مراجع معظم تقلید، ما معتقدیم کتاب الاعتقادات به دست و رؤیت بهترین شخص بعد از امام عصر(عج) رونمایی شد.

رسا ـ درباره کتاب الاعتقادات توضیح دهید که اصل آن و کار تحقیقی انجام گرفته مشخص شود؛

ابتدای این کتاب زندگی نامه و قسمت دومش متن کتاب الاعتقادات شیخ صدوق وحواشی آن و در قسمت سوم هم فهارس فنی است . این کتاب چهل و پنج باب دارد و هفتصد و پنجاه و دو صفحه است و در تحقیق این کتاب بیش از سیصد و پنجاه منبع استفاده شده که عمدتا منابع روایی هستند و چندی هم شرح روایت بوده اند.
من در کلام بزرگانمان ندیدم که در مورد اصول بگویند که عبارات علما همان روایات است ولی در فقه چرا مرحوم آیت الله بروجردی در فقه خیلی اصرار داشتند. مرحوم مجلسی جمله ای دارد که عبارات صدوق غالبا روایت است و در مورد اعتقادات ندیدم کسی با صراحت بگوید ولی به قول طلبه ها استشمام کردم که وقتی در فروع خارج از روایات سخن نمی گویند در اصول هم باید دقت بیشتری داشته باشند و پس از تحقیق ثابت کردیم عبارات اعتقادات شیخ صدوق روایت است.

رسم در نگارش علمی علما در زمان نزدیک به شروع غیبت این بوده که همان روایت را بنویسند و در اصل، مجتهد و فقهایی بودند که استنباط شان را بوسیله روایات بیان می کردند. در مقدمه مبسوط، شیخ صدوق می فرماید تا به حال رسم براین بوده که علما عبارات خودشان را طبق روایات می نوشتند و مخالفین به ما طعنه می زدند که بین شیعه مجتهد و فقیه نیست و من هم در کتاب نهایه چنان نوشته بودم ولی اکنون در مبسوط می خواهم استنباط از روایت را بنویسم.
از ابتکارات شیخ در نگارش کتاب اعتقادات، روان بودن و قابل فهم بودن آن برای همه است. نکته دیگری که در مقدمه کتاب هم آوردیم این است که شیخ در چند جای از کتاب ذکر می کند که این اعتقاد شیعه است و هر کس غیر از این را به شیعه نسبت دهد کذاب است.
بحمدالله در این عصر به برکت انقلاب و آرامشی که در حوزه بود ثابت شد که کتاب الاعتقادات تمامش روایت است و در حقیقت منشور اعتقادات شیعه و یک سند جاویدان است.

رساـ نسبت الاعتقادات و تصحیح الاعتقادات با توجه به این تحقیق چگونه تعریف می شود؟

ببینید تصحیح الاعتقادات شیخ مفید بدنبال نگارش اعتقادات شیخ صدوق بوده که در اصل تعلیقات و شروح شیخ مفید است وفقط در چند جای آن نقد و اشکال وارد می کند آن هم نقد شیخ مفید که قدرت کلامی او بر همه روشن است و ما هر وقت می گوییم ثابت کرده ایم که عبارات شیخ صدوق روایت است می پرسند پس تصحیح الاعتقادات شیخ مفید چی ؟ که پرسش مقام معظم رهبری هم همین بود.
تصحیح الاعتقادات بیشترش شرح است و آنجایی که در کتاب نقدی وارد شده، شیخ صدوق به روایاتی متمسک شده و شیخ مفید به روایاتی دیگر. البته این دو در اصول اختلافی ندارند مثلا در بحث توحید و امامت، عصمت و عدم تجسیم اما در بعضی جزئیات و معنای بعضی لغات با هم اختلاف دارند و آقای سبحانی و صافی هم در داوری به این دو عالم جایی حق را به شیخ مفید داده و جایی دیگر حق را به شیخ صدوق که این داوری ها را نیز در کتاب آورده ایم.


رسا ـ علت نگارش کتاب الاعتقادات بدست شیخ صدوق چه بوده است؟

تا زمان شیخ صدوق کتاب مدونی در اعتقادات شیعه نداشتیم. کتاب های اعتقادی به صورت روایی محض وبه صورت مباحث جزئی و در باب خاصی نوشته می شده است؛ مثلا بحث امامت و یا تجسیم. علمای نیشابور در سفری که شیخ صدوق به نیشابور داشته است به او گلایه می کنند که شیعه کتاب مدونی برای اعتقادات ندارد و این موجب طعن و تهمت مخالفان به ما و اختلاف و تفرق شیعیان شده است و از شیخ می خواهند که خلاصه اعتقادات شیعه را بگوید. ایشان هم در این سفر خلاصه ای از اعتقادات شیعه را می گوید و در آخر هم به آنها وعده می دهد که کتابی از اعتقادات شیعه خواهد نگاشت و کتاب الاعتقادات جواب قولی است که شیخ به علمای نیشابور داده است.

قصد شیخ صدوق از نگاشتن این کتاب بیان و دفاع اعتقادات شیعه است که مخالفان نتوانند به شیعه، تهمت و افترائی بزنند.
امکان دارد بگوییم یک روحانی دیگر و یا یکی ازعلمای قم یا ری هم می توانست این کار را بکند اما گفتن این اعتقادات از زبان بزرگترین عالم شیعه، شیخ الطائفه و رئیس علمای آن زمان حجت را بر همه تمام کرد؛ وقتی شیخ صدوق این را بگوید، هم شیعه را بر این اعتقادات حقه جمع کرده و هم جواب مخالفین را داده است.  شیخ مفید در بخشی از فروع اعتقادی نه اصول اعتقادی شیعه و معنای بعضی لغات با دیگر علما اختلاف نظرهایی دارند که البته نشانه حق جویی آنان است.

خبر گزاری رسا ـ روش تحقیق و نگارش مجموعه شما چگونه بوده است؟

برای انتخاب روایت چند ملاحظه داشتیم؛ اول : ما سعی کردیم روایاتی که عین عبارت شیخ صدوق است در اولویت قرار دهیم و در مرحله بعد روایت شبیه تر و اگر این روایات نبود روایاتی بامضمون عبارت شیخ صدوق نقل شده است. دوم: اگر روایاتی از چند معصوم داشتیم اولویت با تقدم زمانی معصومین بوده است. این گونه هم نبوده که تمام روایات مربوطه را بیاوریم بلکه چهار تا پنج تا برای نمونه .بعضی عبارات هم روایاتش زیاد نبودند. سوم : اولویت دیگری که داشتیم اولویت منابع بود. روایاتی که از منابع اصلی کتب شیعه بودند مثل کافی استبصار و غیره در اولویت اول و سایر کتب در اولویت بعدی.

وبرای اینکه ثابت کنیم این روایت در تاریخ هم مورد توجه سایر علما هم بوده آنهایی که آنرا در کتبشان نقل کرده اند را با نشانی ذکر کرده ایم و اگر کسی شرحی در مورد آن داشته آنرا نقل کرده ایم وشیخ مفید هم اگر حاشیه ای داشته است یا کل عبارت یا بخشی از عبارت و یا فقط نشانی را آورده ایم. از لغات هم آنچه را که لازم بوده توضیحش را آورده ایم.

اگر کسی حدیثی مد نظرش باشد مثلا «اذا خرج المهدی نزل عیسی بن مریم...» با نگاه به اول حدیث الف در اذا و با مراجعه به فهرست آخر کتاب می بیند این کلمه در صفحات 152 و 300 کتاب آمده است . متن روایت در این جا هست و در کادر پایین کسانی که روایت را درکتابشان آورده اند مثل احمد در مسند و حاکم در مستدرک.
در تحریر کتاب الاعتقادات نسبت به الهدایه  بحث شیوخ وتلامذه را مختصرکردیم و بعضی مشایخ را متحد کردیم . کار دیگری که در هدایه نکردیم و این جا کردیم این بود که ما در هدایه یک بخش نوشتیم قدرت کلام مصنف و قدرت مناظره؛ که باید قدرت مناظره شیخ بیان شود.
بعضی مناظرات که به صورت رودررو مثلا با رکن الدوله بوده است؛ چون جملات تندی علیه هم می گفتند که ما آنرا خلاصه کردیم چرا که الان خلاف وحدت است ولی آن موقع عرف مناظره همین بوده است و اگر کسی کل مناظرات را بخواند می بیند شیخ صدوق عجب قدرتی در مناظره داشته است. شیخ صدوق در بعضی از مناظرات کلام معصوم را نقل نمی کرده تا نگویند شیعیان حرفی از خودشان ندارند و فقط برای خود شیعیان حرف دارند نه برای دیگران.

این کتاب الاعتقاداتی که پس از تحقیق چاپ شده در هر صفحه دارای سه طبقه است در طبقه اول متن کتاب و در طبقه دوم روایات و یا نشانی روایت مربوط به عبارت شیخ صدوق است و در پایین به اختلاف نسخه ها پرداخته ایم.

رسا ـ کارگروهی تحقیقی به چه صورت بوده است؟

در فهرست نویسی دو یا سه نفر کمک کردند و مقدمه را بیشترخودم نوشتم و از دیگران نیز کمک گرفتم و مشورت هم می کردم و برای حدیث هم دونفر بودند که مجموعا ده نفر بودیم که بعضی از آنها جزء بهترین محققین حوزه هستند.

تحقیق این کتاب بر اساس آنچه در سایتمان زده ایم هشت سال است البته بیشتر از اینها بود و چون کار مداوم و هر روزه نبوده است، برای احتیاط زده ایم هشت سال. این کار به آرامی به انجام رسیده و روزی یکی دو نفر می نشستند و مشغول کار بوده اند و گاهی روزی سه چهار نفر می شدیم و گاهی هم چند نفر بودیم و هر کسی کاری می کرد یک فهرست نویسی می کرد و یکی مقدمه و الی اخر. که در این جا از همه محققین به ویژه حضرت حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای کاظمی و حضرت حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای جمال زاده تشکر می کنم.



رسا ـ اشاره کردید که الاعتقادات شیخ صدوق، منشور اعتقادی شیعه است؛ به نظر شما آیا این کتاب برای عصر حاضر هم کارآمد است یا نیاز به کتب و منشور جدیدی است؟


من معتقدم هر دو با هم باید باشد. باید هم سابقه کهن و ریشه اعتقادات دینی را داشته باشیم و هم باید با زبان روز بتوانیم اعتقادات شیعه را بیان کنیم . ما نباید بنشینیم تا هجمه ها به ما روی بیاورد و بعد رو به پاسخگویی بیاوریم. باید پیشگیری کنیم مثل بحث تحریف قران. من معتقدم اینها باید احیا شود با بیانهای مختلف برای سطوح مختلف از اساتید و دانشجویان گرفته تا نوجوانان و حتی کودکان، تا شیعیان واکسینه شوند. شیخ صدوق مقید بوده مشکلات دینی روز جامعه را برطرف کند و پاسخگو باشد و هم چنین ملاحظه داشته تا اثرش گذرا و روزنامه ی نباشد بلکه ماندگار باشد مانند کتاب الاعتقادات هم جامعه آنروز به ان نیاز داشته و هم پاسخگویی به کسانی بوده که چه عمدا و چه سهوا به شیعه افترا می زدند.

رسا ـ بازتاب کتاب الاعتقادات در زمان خود شیخ صدوق چگونه بوده است؟


به طور مستقیم بر کتب و افکار اهل سنت اثر گذاشته است تا بعضی منصفان آنان که به شیعه نسبت هایی مانند تجسیم می دادند از ادعایشان دست بردارند و این اثر، اثر اثباتی برای شیعه بوده است و زبان تهمت زنندگان را هم بریده است.


رسا ـ برای معرفی کتاب های موسسه از جمله الاعتقادت در خارج از کشور هم برنامه داشته اید؟


به نظر من درجمهوری اسلامی برای فرستادن کتب اصیل شیعه و اعتقادی در طول این سی سال به خارج و معرفی به آنها کوتاهی شده ونهاد های ذیربط هم در این زمینه کوتاهی کرده اند. مثلا ما می خواستیم بعضی کتب را بفرستیم خارج از کشور اما شخصیت های مسئول این کار در نهاد های مختلف در دسترس نبودند و بعد ازمدتها پیگری هنوز نتوانسته ایم با آنها ارتباط برقرار کنیم. بعد از سالها معاونت پژهشی حوزه به ما نامه زده که اگر خواستیدکتابی به خارج هدیه کنید، ما مقداری از هزینه پست آنرا خواهیم داد. ما یک ارگان دولتی نیستیم و به هیج جای دیگر هم وابسته نیستیم و بودجه آنچنانی نداریم . همین کتاب الاعتقادات هزینه اش برای ما به مراتب بیشتر از آن قیمتی است که روی کتاب زده ایم چون ما که تاجر نیستیم که بخواهیم تجارت کنیم و هم چنین سایر کتب ما مثل المقنع و الهدایه.
ما امکانات و توان ارتباط با کتابخانه های خارجی مثلا کشورهای عربی را هم نداریم و تا همین الان چند تا از محققین خوبمان را به خاطر مسائل مالی نتوانستیم در خدمتشان باشیم چون به جایی وابسته نیستیم و همانطور که می بینید این موسسه مستقل است و تشریفاتی هم نداریم و اگر توانش را داشتیم این ارتباط را برقرار می کردیم.


رسا ـ برای تولید نرم افزاری کتابهای موسسه اقدامی کرده اید؟


مرکز کامپیوتری نور با ما مکاتبه ای داشته و ما اجازه دادیم از آثار موسسه در مجموعه های خودشان استفاده کنند که تا با حال چند تا از کتب موسسه را هم استفاده کرده اند اما این که مجزا برای آثار موسسه نرم افزاری تهیه کنیم خیر، هنوز اقدامی نکرده ایم.

رسا ـ از چه نسخه هایی در تحقیق این کتاب استفاده کرده اید؟


کار ویژه ای که ما در تحقیق این کتاب کردیم نسبت به سایر تحقیقاتی که قبلا شده بود استفاده از نسخه های قدیمی تر است. عزیزانی که قبل از ما روی کتاب الاعتقادات کار می کردند نسخی داشتند که ما علاوه بر آنها از نسخه ایی استفاده کرده ایم که دو سه قرن قبل از آنها بوده است.

ما از یک کتاب به نام «المجموع الرائق من ازهار الحدائق» 190 فهرست آوردیم و از این مجموعه سه نسخه پیدا کردیم. این سند در سنه 703 نوشته شده و مجموعه ای از کتب قدیمی است مثل الاعتقادات و تصحیح الاعتقادات مفید و کتابهای دیگر که در مقابله از این نسخه استفاده کرده ایم. این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی هم هست و مولفش سید هبه الله ابن ابی محمد الحسن الموسوی است از علمای قرن هفت و هشتم است و ایشان ذکر می کند این کتاب را از علمای قبل از خودش آورده که آنها را نام می برد. از این نسخه در تحقیق های قبلی در کتاب الاعتقادات که قبل از ما انجام شده بود استفاده نشده است و ما با استفاده از این نسخه دو سه قرن کتاب را به عصر شیخ صدوق نزدیکتر کردیم.


رسا ـ آیا از بزرگان کسی بر این کار اشراف داشته است؟


من سعی کردم کلیات کار را خدمت بزرگان طرح کنم تا از نظریات آنان استفاده کنم. هم از تجربه علمی آنان استفاده کنم و هم از معنویات آنان چرا که من آنان را اولیای الهی میدانم و چه بسا از نظر معنوی خداوند آنان را وسیله قرار دهد برای این که یک نکته خاصی را بگویند. بیشتر خدمت دو تن از بزرگان رسیدم یکی آیت الله العظمی شبیری زنجانی و دیگری آیت الله  علامه مصباح یزدی. در مورد این کار هردو تایید کردند؛ فقط علامه مصباح یزدی خوف داشتند که نکند بگویند بزرگان شیعه هم در اصول اختلاف داشتند و من خیلی این را رعایت کردم که اگر منصفی بخواند به ذهنش نمی آید که این بزرگواران در اصول با هم اختلاف دارند یا اثری داشته باشد که هر طلبه جوانی به خود اجازه دهد به مرحوم صدوق اشکال بگیرد. برای همین اگر جایی حق را به شیخ صدوق یا شیخ مفید دادیم از قول خودمان نگفتیم و از قول یکی از بزرگانی مانند آیت الله سبحانی و آیت الله صافی گلپایگانی و علامه مجلسی نقل کردیم و در آخر هم متن کتاب را خدمت آیت الله شبیری زنجانی و آیت الله مصباح بردیم و هر کدام به بخشهای خاصی بیشتر توجه داشتند. آیت الله مصباح مطلبی فرمودند که من عینا آن را در مقدمه کتاب آوردم. آیت الله شبیری زنجانی هم کتاب را دیدند و به بخشهای خاصی از آن عنایت داشتند و نکاتی را تذکر دادند.که از محبت و توجه این دو عالم بزرگ تشکر می کنم.


رسا ـ معیار انتخاب کتاب های شما برای تحقیق چیست؟


انتخاب کتاب و تحقیقات ما بر اساس نیازهای و خلاهای حوزه است و همچنین پیشنهاد های بزرگان وعلایق شخصی خودم هم تاثیر دارد. پیشنهاد بزرگان این بود در کنار کارهای تخصصی حوزه کتابهایی برای کارهای روزمره و عموم داشته باشید ما هم هر سال معمولا بر اساس نام گذاری سال که رهبر معظم انقلاب دارند کتابهای کوچکی برای عموم هم تولید می کنیم. امسال هم به مناسبت همت و کار مضاعف این کار را کردیم.

رساـ پس ما باید بعد از الاعتقادات، منتظر چه کتابی باشیم؟

کار بعدی که در نظر داریم کار النهایه شیخ طوسی است که کتاب فقهی شیخ طوسی و مورد توجه آیت الله شبیری است. صحبت هایی برای نوشتن کتاب النهایه بود و ایشان پیگیر بودند وقتی کتاب الاعتقادات را تمام کردیم و خدمت ایشان بردیم ایشان فرمودند حالا دیگر النهایه را شروع کنید.  به یاد دارم در باره نوشتن کتاب الهدایه شیخ صدوق ره با آیت الله شبیری مشورت کردم که چگونه باشد و چون کتاب المقنع ما را دیده بودند خواستم اگر نظر دیگری دارند بگویند چگونه بنویسیم که ایشان فرمودند همانطور که المقنع را نوشتید همانگونه بنویسید. ما در النهایه شیخ طوسی همان سبک المقنع و الهدایه شیخ صدوق را انتخاب کردیم.


رسا ـ موسسه پیام امام هادی کارهای ماندگاری ارائه کرده بفرمایید نگاه تخصصی پژوهشگران این مؤسسه به این کارهای تحقیقی چیست؟


ما سعی کردیم در این موسسه کارهایی بکنیم که تکراری نباشد و برای جامعه و حوزه مفید باشد. برای همین کتابها و بحثهای حدیث و فقه را در نظر گرفتیم.
از آرزوهای بزرگان بوده که هر ادعایی با دلیل ثابت شود که ما این کار را در کتاب الاعتقادات کردیم؛ همانطور که آیت الله بروجردی و سایر علمای بزرگ می فرمودند کتب علمای قدیم علاوه بر این که فقه است حدیث هم هست از جمله المقنع و الهدایه شیخ صدوق که به این کتابها می گفتند فقه مأثور یا اصول متلقیات.

اما وقت بزرگان اجازه این کار را به آنها نمی دهد که بخواهند از اول تا آخر یک کتاب را ببینند و ثابت کنند که تمام عبارات این کتاب روایت است یا خیر. خداوند به ما این توفیق را داد و ما هم در المقنع و هم الهدایه، ثابت کرده ایم که متن این کتاب ها روایت است و در پاورقی سند آن را ذکر کرده ایم؛ حالا این عبارت ها یا عین روایت هستند یا شبیه روایت یا به معنای روایت.
قسمت اول کتاب الهدایه اعتقادات است و ما در قسمت اعتقادات الهدایه این کار را کرده ایم. علمای نزدیک به زمان آغاز غیبت و اوائل غیبت ترس داشتند که کلامشان از روایت ائمه فراتر رود برای همین مسائل فقهی را به همان صورت متن روایت نقل می کردند. به نظرم آمد آنها که در فروع این قدر حساسیت نشان می دادند پس رعایت این روش در اصول باید اولی باشد. بحمد الله با سالیان متمادی تحقیق در کتب اعتقادی شیخ صدوق به این نتیجه رسیدیم که تمام عبارات شیخ صدوق در الاعتقاداتش روایت است.

922/گ 401/ ح