به بهانه 28 صفر؛
مروری بر نگرانی های پیامبر خدا (3)
خبرگزاری رسا ـ در دو شماره قبل این مقاله نگرانی های پیامبر صلی الله علیه و آله پس از رحلتشان در مورد مسائل سیاسی و اجتماعی،اخلاقی و عقیدتی بر شمرده شد. در شماره پایانی نیز نگرانی های اقتصادی و فکری و فرهنگی بررسی می شود.
محمد مهدی فجری
5. مسائل اقتصادی
گر چه اسلام هرگز موافق مکتب هاى یک بُعدى ـ که همه چیز را در بُعد اقتصادى خلاصه کرده و انسان و ابعاد وجود او را نشناختهاند ـ نیست، ولى اهمیت ویژه مسائل اقتصادى در سرنوشت اجتماع را هرگز نادیده نگرفته است.
از این رو در قرآن و روایات، تعبیرات متعددی برای کار و تلاش و امرار معاش خود و خانواده بیان شده است. اما این به معنای رو آوردن به دنیا و جمع آوری مال و ثروت نیست؛ اسلام ثروتى را مدح مىکند که مایه فساد در زمین و فراموش کردن ارزش هاى انسانى و گرفتار شدن در مسابقه جنونآمیز تکاثر نگردد و انسان را به خود برتربینى و تحقیر دیگران و حتى رویارویى با پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) نکشاند.
به بیان دیگر ثروت وسیلهاى باشد براى استفاده همگان، براى پر کردن خلأهاى اقتصادى، براى مرهم نهادن بر زخم هاى جانکاه محرومان، و براى رسیدن به نیازها و مشکلات مستضعفان.
از منظر اسلام علاقه به چنین ثروتى با چنین هدف هاى مقدسى نه تنها علاقه به دنیا نیست، که علاقه به آخرت است؛ چنان که در روایتی مىخوانیم یکى از یاران امام صادق(علیه السلام) خدمت آن حضرت رسید و از اینکه به دنبال دنیا بوده و به آن علاقمند است ( و از این مىترسد که جزء دنیاپرستان محسوب شود) به حضرت شکایت کرد.
امام (که پاکى و تقواى آن مرد را مىدانست) فرمود: با این ثروت دنیا چه مىخواهى انجام دهى؟ در پاسخ عرض کرد: هزینه خود و خانوادهام را تهیه کنم، و به خویشاوندانم کمک نمایم، در راه خدا انفاق کنم، و حج و عمره بجا آورم. امام فرمود: « لَیْسَ هَذَا طَلَبَ الدُّنْیَا هَذَا طَلَبُ الْآخِرَةِ»(36) این، دنیاطلبى نیست این طلب آخرت است.
اما با این همه، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نگران است تا مبادا امتش گرفتار دنیا طلبی شوند و آخرت را فراموش کنند. آن بزرگوار می فرمود: « وَ إنّی وَ الله ما أخافُ أن تُشرِکُوا بَعدِی وَلکِن أخافُ عَلَیکُمُ الدُّنیا أن تَنافَسُوا فیها»(37) به خدا قسم از اینکه بعد از من مشرک شوید نمی ترسم، و لکن از این می ترسم که برای رسیدن به دنیا بر یکدیگر سبقت بگیرید.
به یقین سبقت در جمع آوری مال دنیا موجب فخر فروشی و فاصله طبقاتی و اختلاف در میان امت اسلامی می گردد. رسول اعظم(صلی الله علیه و آله) درباره این نگرانی خود می فرماید: «أَخْوَفُ مَا أَخَافُ عَلَى أُمَّتِی أَنْ یَکْثُرَ لَهُمُ الْمَالُ فَیَتَحَاسَدُونَ وَ یَقْتَتِلُون»(38) بیشترین ترس من براى امّتم آن است که مال و ثروت آنها زیاد شود و به یکدیگر حسد ورزیده، همدیگر را بکشند.
افزون بر این، اصرار بر گِردآوری مال و تکاثر، خواسته یا ناخواسته زندگی انسان را با مال حرام همراه می نماید. تاثیر مال حرام در زندگی و عواقب ناشی از آن به حدی است که رسول رحمت از آن به عنوان یکی دیگر از نگرانی های خود مطرح می کند: «إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَى أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی هَذِهِ الْمَکَاسِبُ الْحَرَامُ وَ الشَّهْوَةُ الْخَفِیَّةِ وَ الرِّبَا»(39) ترسناکترین چیزى که در باره امّتم از آن بیمناکم، این کسب هاى حرام است، و شهوت نهانى، و ربا.
طولی نکشید مسلمانانی که امام حسین(علیه السلام) را دعوت کرده بودند، در مقابلش صف کشیدند و هیچ سخنی از آن حضرت را نمی شنیدند. اینجاست که آن بزرگوار در علت این مسئله فرمود: «فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ وَ طُبِعَ عَلَى قُلُوبِکُم»(40) شکمهاى شما از حرام پر شده و به قلبهاى شما مهر (قساوت) زده شده است.
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از سه چیز در میان امت اظهار نگرانی می کند که یکی از آنها فراوانى مالی است که موجب طغیان و عیاشى گردد. آن بزرگوار در ادامه، راه چاره خروج از این معضل را شکر نعمت الهی و پرداخت حقوق واجب معرفی می کند.
این سخن بشنو ز هادى سبل احمد و محمود یعنى عقل کل
گفت با اصحاب، بعد رحلتم از سه خصلت هست خوف از امتم
اول آن فردى که از روى هوس میکند تفسیر قرآن را به عکس
دوم آن فردى که یار ظالم است در پى نقصان و عیب عالم است
سوم آن فردى که افزون شد زَرَش زرق و برق زر کند طغیانگرش
6. مسائل فکری وفرهنگی
دغدغه دیگر خاتم الانبیا (صلی الله علیه و آله) این است که جامعه به سمت و سویی سوق داده شود که فرهنگ اسلامی دگرگون شده از مسیر اصلی و الهی منحرف شود. متاسفانه کسانی که درپی انحراف در جامعه اسلامی هستند، نیت های شیطانی خود را در قالب های زیبا و با استفاده از قرآن و سنت به خورد مخاطب می دهند و او را مجذوب خود می سازند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می فرماید: «أَکْثَرَ مَا أَخَافُ عَلَى أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی رَجُلٌ یُنَاوِلُ الْقُرْآنَ یَضَعُهُ عَلَى غَیْرِ مَوَاضِعِهِ»(41) بیشترین ترسى که براى امتم پس از خود دارم، از پیدا شدن کسانى است که به تأویل آیات قرآن مىپردازند، و آنها را به معناهایى جز آنچه هست مىگیرند.
گرچه پرداختن به دغدغه و نگرانی های رسول مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله) بسیار است، اما هدف از بیان این چند نمونه تاکید بر این نکته است که عدم توجه به هریک از نگرانی ها موجب انحراف و گمراهی از مسیر اصلی و غوطه وری در منجلاب سقوط است. بنابر این مد نظر قرار دادن دستورات روحبخش اسلام و توجه به راهنمایی معصومین(علیهم السلام) و دقت در شناخت مسیر حق از باطل خواهد توانست مومنین از تمامی فتنه ها و آزمایش های گمراه کننده رهایی بخشد چنانکه امام سجاد(علیه السلام) در آخرین فقره از دعای 54 صحیفه سجادیه می فرماید: «فَقَدْ أَصْبَحْتُ وَ أَنْتَ ثِقَتِی وَ رَجَائِی فِی الْأُمُورِ کُلِّهَا، فَاقْضِ لِی بِخَیْرِهَا عَاقِبَةً، وَ نَجِّنِی مِنْ مَضَلَّاتِ الْفِتَنِ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین» چنانم که اعتماد و امیدم در همه کارها توئى، از این رو عاقبت و انجام بهترین آن کارها را برایم حکم و مقدّر فرما، و مرا بوسیله رحمت و مهربانیت از فتنهها و آزمایشهاى گمراه کننده (از راه حقّ) نجات و رهائى ده، اى مهربانترین مهربانان.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
36. همان، ص 662
37. کنز العمال ج3، ص201، ش6167
38. مجموعة ورام، ورام بن ابى فراس، انتشارات مکتبة الفقیه، قم، ج 1، ص 127
39. النوادر، سید فضل الله راوندى، مؤسسه دارالکتاب، قم، ص 17
40. بحارالأنوار، ج45، ص 8
41. همان، ج 89، ص 112
702/ح
ارسال نظرات