المیزان علامه طباطبایی، جایزه قرن می طلبد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، همایش الهیات در تفسیر المیزان، در سالن همایش موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با سخنرانی آیت الله مصباح یزدی عضو مجلس خبرگان رهبری برگزار شد.

در این همایش که به همت گروه تفسیر و علوم قرآن معاونت پژوهشی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) قم در تالار امام خمینی این نهاد علمی برگزار شد، آیت الله مصباح یزدی عضو مجلس خبرگان رهبری، آیت الله حسن ممدوحی از اعضای جامعه مدرسین، حجت الاسلام والمسلمین محمود رجبی، قائم مقام موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا فیاضی عضو جامعه مدرسین و عضو هیات علمی مؤسسه امام، حجت الاسلام احمد احمدی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی به بیان دیدگاه خود پرداختند و از مرحوم علامه طباطبایی به عنوان یکی از بزرگ ترین مفسرین قرآن کریم یاد کردند.

در این همایش که همچون دیگر همایش ها و برنامه ها با دقایقی تاخیر آغاز شد، ابتدا یکی از دانش آموختگان مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) قم به ارائه مقاله خود پرداخت و سپس حجت الاسلام والمسلمین محمود رجبی قائم مقام و مدیر گروه تفسیر و علوم قرآنی این مرکز علمی و پژوهشی به ایراد سخن پرداخت و فعالیت های قرآنی و تفسیری مؤسسه امام خمینی را تشریح کرد.

تدوین و تالیف معجم تخصصی برای تفسیر المیزان ضروری است

این عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تدوین و تالیف معاجم تخصصی برای کتاب شریف تفسیر المیزان را ضروری دانست و کارهای انجام شده روی این اثر ارزشمند علامه طباطبایی را دارای اشکالات فراوان ارزیابی کرد.

حجت الاسلام والمسلمین محمود رجبی تفسیر المیزان اثر مرحوم علامه طباطبایی را یک اثر بی نظیر و ارزشمند توصیف کرد   و گفت : جایگاه کتاب المیزان که دریایی عظیم است و عالمان نیز به این جایگاه اذعان کرده و می کنند یکی از دلایلی است که اهمیت تالیف این معجم ها را مضاعف کرده است.

وی افزود: در شرح حال علامه گفته شده است که ایشان برای این مباحث تفسیری یک شبانه روز تضرع و درون نگری داشته اند و این کتاب عظیم می طلبد که زمینه های بهره برداری بیشتر از آن فراهم شود و در این راستا بهترین اقدام دسته بندی موضوعی و تخصصی مطالب کتاب شریف المیزان است.

این استاد حوزه علمیه قم گفت: بسیاری از موضوعات تخصصی در کل بیست جلد المیزان پراکنده است و باید در این راستا کار شایسته ای صورت بگیرد، اما متاسفانه کارهای انجام شده روی این اثر شریف را بسیار ضعیف دانست.

وی اذعان کرد: کارهای انجام شده روی این اثر بی نظیر بسیار اندک است و آن تعداد اندک هم نواقص و اشکالات جدی دارد.

حجت الاسلام والمسلمین رجبی تخصصی نبودن تحقیقات و مطالعات انجام شده و عدم برخورداری از جامعیت و آدرس دهی ضعیف کارهای انجام شده را یادآور شد و افزود: متاسفانه برای کتابی با این عظمت و جایگاه هنوز یک کار اساسی و مستند سازی و ابتدایی ترین کارها هم صورت نگرفته و به نظر من این جفای به المیزان است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تاکید کرد: اگر بخواهیم دیدگاه علامه طباطبایی را ارائه کنیم لازم است که  کل این کتاب شریف با نگاه تخصصی دیده شود، در غیر این صورت کارهای ارائه شده از سطح نازلی برخوردار خواهد بود و شاید این ضعف باعث شده که سرمایه گذاری جدی و خوبی نیز در این حوزه انجام نگیرد.

عضو شورای عالی حوزه با تبیین برکات و فواید تدوین معجم تخصصی المیزان تصریح کرد: اگر انسان انگیزه الهی و رفع نیازهای جامعه را ملاک قرار دهد می تواند به موفقیت های بسیار خوبی نیز دست یابد و با تولید این معجم، بدون شک در وقت محققان و طالبان معارف المیزان و قرآن کریم نیز صرفه جویی خواهد شد. و اتقان تحقیقات و پژوهش های قرآنی، جامعیت تحقیقات و کمک به توسعه پژوهش های قرآنی را در پی خواهد داشت.

قائم مقام مؤسسه امام خمینی(ره) قم ابراز داشت: ما در این مرکز علمی یک طرح بزرگی را تدوین کرده ایم که کارهایی که باید نسبت به المیزان و محتوای آن صورت بگیرد مشخص کرده، همچنین طرحی سه مرحله ای برای تصنیف و تجمیع معارف و تفسیر موضوعی بر اساس المیزان را در دستور کار داریم و کل متن المیزان در موضوعات سی گانه توسط حجت الاسلام والمسلمین فیاضی در حال انجام است.

وی بیان داشت: تاکنون حدود سی محور پیش بینی شده است که از این تعداد چهار محور تمام شده، پنج مورد در دست انجام و سه محور در مرحله آغاز و بیش از 10 محور نیز هنوز شروع نشده است.

حجت الاسلام والمسلمین رجبی افزود: با اتمام این مراحل هم خدمتی به کتاب المیزان شده و هم بهترین تجلیل از این اثر فاخر است و این امر با کارهای تخصصی به بهترین شکل نشان داده می شود.

در ادامه این همایش میزگرد علمی با حضور آیت الله حسن ممدوحی عضو جامعه مدرسین، حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا فیاضی و حجت الاسلام احمد احمدی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد.

آثار و کتب علامه طباطبایی در حوزه مهجور و مغفول مانده است

آیت الله ممدوحی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در این میزگرد علمی از مهجوریت کتب و آثار علامه طباطبایی در حوزه های علمیه ابراز تاسف کرد.

وی در ابتدای بحث خود با اشاره به روش مرحوم علامه طباطبایی در معرفی قرآن کریم در کتاب المیزان، اظهار داشت: کتاب تفسیرالمیزان در آن جهان‌بینی به تمام عیار محسوس بوده و همچنین انسان‌شناسی دقیق در قرآن کریم است که این مساله نیز از اصول اولیه تفسیر به شمار می آید.

وی ادامه داد: تفسیرالمیزان با نوآوری به هستی‌شناسی، انسان شناسی و جهان بینی می پردازد، مرحوم علامه نیز در این کتاب ارزشمند خود روش بسیار دقیقی داشتند و در این راستا فوق العاده بودند.

آیت‌الله ممدوحی با بیان این که تفسیر المیزان علامه طباطبایی یک تفسیر ابتکاری است، گفت: تفسیر المیزان علامه جایزه قرن را می طلبد و جامعه علمی به ویژه محققان حوزوی باید به آن توجه کنند.

تفسیر المیزان حتی یک نکته زاید هم ندارد

این استاد تفسیر قرآن کریم تصریح کرد: تفسیرالمیزان علامه طباطبایی حتی یک نکته زاید هم ندارد و باید برای آن فهرست  موضوعی تدوین شود که تحقق این مساله مهم، پتانسیل و ظرفیت علمی حوزه های علمیه را بالا می برد.

آیت‌الله ممدوحی، خواستار توجه بیشتر حوزویان به آثار و اندیشه های علامه طباطبایی شد و تصریح کرد: واقعیت این است که در هر عصری کسانی که اهل و استوانه تحقیق هستند حرف آنها سندیت دارد، اما با کمال تاسف آثار و کتب علامه طباطبایی در حوزه های علمیه مهجور است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه کتب علامه طباطبایی سند است، تاکید کرد: در کتب علامه تیتر و موضوع علمی فراوانی وجود دارد که باید استخراج و در اختیار محققان خوش ذوق و با استعداد قرار گیرد.

آیت الله جوادی در احیای فرمایشات علامه طباطبایی تلاش کرده اند

آیت الله ممدوحی در ادامه سخنان خود تاکید کرد: حضرت آیت الله جوادی آملی در احیای فرمایش های علامه تلاش بسیاری کرده اند و بهترین کسی که به المیزان مراجعه کرده و آن را سند قرار داده است، حضرت آیت الله جوادی آملی است.

حریت علمی، لازمه ملّا بودن است

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا فیاضی عضو هیات علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) نیز در این همایش، حریت علمی را لازمه ملّا بودن دانست و با اشاره به روش تفسیری علامه طباطبایی گفت: این روش کاملا در علامه مشهود بود.

حوزه دین تنها به احکام ختم نمی شود

وی با طرح این سؤال که آیا برای تفقه در دین نیاز به فلسفه داریم، ابراز داشت: حوزه دین تنها به ارائه احکام ختم نمی‌شود، احکام یک بخش دین بوده و عقاید اساس دین است؛ این سه موضوع جز از راه عقل قابل تبیین و دفاع نیست.

عضو هیات علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با بیان اینکه احکام مبتنی بر اصول هستند، اظهار داشت: فلسفه برای تبیین عقاید و اخلاق اصالت دارد و کسی که می خواهد در مسائل عقیدتی و اخلاقی اسلام کار کند، از فلسفه به  طریق صحیح برای تفکر و تعقل استفاده می‌کند و فردی که در فلسفه کار نکرده باشد قطعا نمی تواند در این مسائل قدم بردارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین فیاضی با اشاره به اینکه مرحوم علامه طباطبایی برای رسیدن به نتیجه از مقدمات منظم و متقن شروع می کردند، خاطرنشان کرد: بنیه های علمی و فلسفی علامه است که به ایشان این توانایی را می دهد که استدلال ها را به شکل برهانی تقریر می‌کند.

وی درباره حریت علمی مرحوم علامه طباطبایی نیز گفت: حریت عالم لازمه ملّا بودن است و همه ما به این مساله توجه داشته و داریم، بسیاری از تعلیقات علامه بر اسفار، نقد نظریات صاحب اسفار است که این مساله نیز نشانه حریت علمی مرحوم علامه است.

حجت‌الاسلام والمسلمین فیاضی با اشاره به ضرورت رعایت ادب در نقد، تصریح کرد: حضرت آیت الله جوادی آملی نیز حرف ها و نظریات علامه و ملاصدرا را نقد می کنند، ولی اسم آن را جمع بندی می گذارند، در حال حاضر هم که نقدهای ایشان چاپ شده تحت عنوان اشارات منتشر شده است.

عضو هیات علمی مؤسسه امام خمینی در ادامه با اشاره به فراهم شدن شرایط لازم و آسان برای تحقیق و پژوهش محققان، ابراز داشت: یکی از مسائلی که مقام معظم رهبری در حوزه شروع کردند موضوع تحقیقات رایانه ای بود که ایشان تاسیس و از آن حمایت کردند در حالی که بسیاری ملتفت و متوجه مساله نبودند.

وی تاکید کرد: باید مراکز علمی و تحقیقاتی مواد اولیه علمی را تهیه کنند و در اختیار این گونه نهادها قرار دهند.

نوآوری الهیاتی علامه طباطبایی مرهون دقت در عرفان اسلامی است

در ادامه این میزگرد علمی حجت‌الاسلام احمد احمدی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، با اشاره به ویژگی های کتاب گرانسنگ المیزان، نوآوری الهیاتی علامه طباطبایی را مرهون دقت و تامل فوق العاده ایشان در روایات و عرفان اسلامی ارزیابی کرد.

وی با بیان اینکه علامه طباطبایی از ذهنی منسجم برخوردار و فلسفه الهی را به خوبی فراگرفته بود، اظهار داشت: ایشان در نجف تحصیلات خود را انجام داد و از ذهنی بسیار قوی نیز برخوردار بود.

وی خاطرنشان کرد: نوآوری الهیاتی مرحوم علامه مرهون تامل و دقت فوق العاده ایشان در روایات و عرفان اسلامی است و نمی شود گفت که این مساله را از جای دیگری فرا گرفته بود.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: سراسر کتاب شریف تفسیر المیزان علامه طباطبایی جهان بینی، توحید و انسان شناسی است و می بایست طلاب و فضلای حوزه با دقت تمام این اثر ارزشمند را مطالعه و روی آن تحقیق و پژوهش کنند.

هیچ فیلسوفی مانند علامه طباطبایی کار نکرده است

حجت الاسلام احمدی افزود: هیچ فیلسوفی مثل علامه کار نکرده و به مسائل و جوانب مختلف نپرداخته است؛ علامه طباطبایی با نور بصیرت به آیات و روایات نگاه می‌کرد و با توجه به نص روایات به استنباط می‌پرداخت.

وی خاطرنشان کرد:  شهید مطهری تصریح کردند که قدر تفسیر المیزان علامه طباطبایی هنوز آشکار نشده است و باید سال ها بگذرد تا قدر آن دانسته شود.

آیات  خداشناسی قرآن، ناظر به نفی شرک و اثبات توحید است

آیت الله محمد تقی مصباح یزدی رییس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) قم، نیز که سخنران اصلی این همایش بود، پس از میزگرد با بیان تفاوت های تفسیر المیزان با سایر تفاسیر از جمله تفسیر فخر رازی، گفت: مرحوم علامه طباطبایی معتقد بود که آیات قرآن در مقام اثبات وجود خدا نیست و وجود خداوند تبارک و تعالی یک امر مفروغ عنه به حساب می آید.

وی برگزاری اظهار داشت: بسیاری از مفسران و صاحبنظران در علوم اسلامی چنین نگرشی داشتند که بسیاری از آیات قرآن کریم در صدد اثبات وجود خداوند است و شاید بیش از هزار آیه از قرآن که به نحوی در آن از حکمت‌ها و آیات الهی بحث شده است را حمل کرده اند بر اینکه این آیات در صدد اثبات وجود خداوند تبارک و تعالی است.

فخر رازی از عمق بینش فلسفی برخوردار نبود

رییس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) تصریح کرد: بیشترین کسی که در این زمینه کار کرده، مرحوم فخر رازی است، تفسیر ایشان نیز ارزشمند است، البته به طور طبیعی هر فردی نقاط ضعفی هم دارد و ضعف ایشان عمدتا در مسائلی است که با مسائل پیچیده عقلی سرو کار دارد.

آیت‌الله مصباح یزدی اضافه کرد: با وجود اینکه ایشان کتب فلسفی خوبی نیز نوشته است، اما عمق بینش فلسفی را مثل سایر بزرگان نداشته است و حتی متاخرین، از ایشان به امام المشککین یاد می کردند، اما به هر حال یک عالم بزرگ است و  جایگاه خود را دارد و ما هم به ایشان احترام می گذاریم.

وی با اشاره به شیوه تفسیر فخر رازی و تفاوت آن با شیوه علامه طباطبایی، یادآور شد: ایشان با ذوق کلامی خود سعی کرد از همه آیات، دلیلی بر وجود خدا بدست بیاورد و به آن استدلال کند.

آیت الله مصباح یزدی خاطرنشان کرد: ما وقتی این رویکرد را با رویکرد علامه طباطبایی مقایسه می کنیم می بینیم که تفاوت های اساسی در این دو وجود دارد که باید بدان توجه کرد.

علامه معتقد بود آیات قرآن در مقام اثبات وجود خدا نیست

رییس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: رویکرد علامه این است که آیات مربوط وجود خداشناسی در قرآن کریم بیشتر در مقام اثبات توحید ربوبی است و نباید غیر او را پرستش کرد.

آیت‌الله مصباح یزدی خاطرنشان کرد: این دو رویکرد کاملا با هم تفاوت دارد و انصاف این است که به زحمت می شود آیه ای را پیدا کرد که وجود خداوند را به عنوان مساله مطرح کرده باشد، برخلاف مساله توحید که آیات بارها در مقام استدلال و اثبات آن برآمده است.

رییس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) بیان داشت: فرمایش علامه طباطبایی این نیست که اصلا از قرآن راهی برای شناخت خداوند وجود ندارد و یا استدلالی در این زمینه نشده است. حرف علامه این است که در قرآن مساله ای به عنوان وجود خدا مطرح نشده که درصدد اثبات آن برآییم، اما از یک بیانی استفاده می شود که این مساله نفی نشده و نمی شود.

وی در ادامه اظهار داشت: از بعضی از آیات قرآن کریم استفاده می شود که  انسان از یک نوع معرفت فطری برخوردار است و آیاتی را می توان بر وجود این نوع معرفت نیز شاهد مثال آورد. از برخی از آیات نیز می توان دلیل عقلی برای وجود خدا اقامه کرد، ولی حقیقت این است که آیاتی که در مقام آشنا کردن انسان با خدا و زمین است، عمدتا ناظر به نفی شرک و اثبات توحید است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به وجود برهان های مختلف برای اثبات وجود خدا تاکید کرد: توجه به جهان هستی و مخلوقات عالم به انسان ثابت می کند این نظام هستی خالق و آفریننده ای دارد و نمی تواند تصادفی به وجود آمده باشد.

از نکات جالب توجه این دیدار احوالپرسی گرم و بسیار صمیمی آیت الله مصباح یزدی با حجت الاسلام احمدی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بود، به محض ورود آیت الله مصباح به تالار همایش، حجت الاسلام احمدی به استقبال وی رفت و این دو به گرمی همدیگر را درآغوش گرفته و با هم احوالپرسی کردند. /924/503/ح