خدیجه؛ مادر فضیلت ها و پاکی ها

بسم الله الرحمن الرحیم

پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله) در یکی از بیانات خود در جمع مردم فرمودند: «ای مردم آیا می‌خواهید بهترین انسان‌ها را از نظر جد و جده به شما معرفی نمایم؟» مردم گفتند بله ای رسول خدا. آنگاه حضرت ادامه دادند: «حسن و حسین (علیهما السلام)؛ پدربزرگشان رسول خداست و مادربزرگشان، خدیجه، سرور زنان اهل بهشت و اولین کسی است که به خداوند ایمان آورد و به تصدیق آنچه بر پیامبرش نازل شده بود، شتاب نمود.»1
 
به راستی چه چیز موجب شده‌است تا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با چنین عظمتی از خدیجه (سلام الله علیها) یاد نموده، حتی او را مایه مباهات دو امام معصوم بداند. خدیجه (سلام الله علیها)، واجد ویژگی‌های ممتاز فراوانی است که موجب قرار گرفتن وی در این مقام رفیع گردیده‌است.

1- ایمان راستین: این بانوی بزرگ در خانواده‌ای شریف و نجیب به دنیا آمده، از همان ابتدا سرشتی خداپرست و طبیعتی علاقه‌مند به معنویت داشت. پس از آشنایی و ازدواج با پیامبر اکرم (ص)، با اثرپذیری از اعتقادات توحیدی آن حضرت، بر ایمان آن وجود مبارک افزوده شد؛ تا جایی‌که پس از اعلام رسالت از سوی نبی مکرم (ص) به محتوای پیام حضرت مؤمن شد و در سراسر عمر بر سر پیمان با معبود خویش ماند. خدیجه (سلام الله علیها) در فیض سبقت بر همگان در ایمان، با امیرالمؤمنین (علیه السلام) شریک است.

2- اخلاق فاضله: خدیجه (سلام الله علیها) از ابتدای جوانی، آراسته به فضایل اخلاقی و انسانی فراوانی بود. خانه او پناهگاه یتیمان، بیوه‌زنان، مستضعفان و درماندگان بود. آن حضرت، بهره‌مندی خویش از ثروت فراوان را وسیله‌ای برای بروز انسانیت، لطف و نوع‌دوستی کرده‌ بود. «بانوی بانوان قریش»، نسبت به عمال و کارگزاران خویش نیز بسیار متعهد و البته مهربان بود. علاوه بر اعطای دستمزد مورد توافق، سالانه دو شتر به هر یک از آنها داده، بدین‌سان به آنان یاری مضاعف می‌رساند.2

در کنار این ویژگی‌های انسانی، خدیجه (سلام الله علیها) به زیور فضایلی چون عفت‌ورزی، حیامندی، و گشاده‌رویی و مهرورزی با خویشان و نزدیکان نیز آراسته بود. پس از اسلام نیز با اطلاع از اخلاق و فضایل مطلوب الهی، در این راستا به تکمیل خویش پرداخت. صبر و وفاداری به اسلام و رسول خدا را می‌توان به عنوان شاخص‌ترین فضایل این بانوی بزرگ برشمرد.

3- معاشرت نیکو با همسر: خدیجه (سلام الله علیها)، یاوری دلسوز و مهربان برای رسول خدا بود. بنا بر توصیفی که اعلام‌ الوری ذکر نموده است آن بانوی «مبارکه» موجب سکونت و آرامش رسول خدا بود.3 شرایط دشوار زندگی در کنار حضرت رسول بعد از اعلام پیام الهی، خدیجه (سلام الله علیها) را هرگز از حسن معاشرت با آن حضرت منصرف ننمود. بالاتر آنکه حمایت ایشان شدت گرفته، حتی رنج تنهایی و ترک مراوده خویشان و دوستان را بر خود هموار ساخت.

صرف نظر از محبت‌های خاص خدیجه (سلام الله علیها) نسبت به پیامبر اکرم، به عنوان رسول خدا، مهرورزی آن بانو به حضرت محمد (صل الله علیه و آله)، به عنوان همسر نیز در خور توجه است. فاصله میان خانه حضرت خدیجه تا غار حراء به قدری زیاد است که حتی تصور آنکه این مسیر هر روز توسط آن بانو سپری می‌شده تا برای آن وجود مبارک (صل الله علیه و آله) آب و غذا ببرد، دشوار است!

با آنکه این بانوی بزرگ، در زندگی با رسول خدا، مشقات فراوانی را متحمل شد، هیچ‌گاه دم به شکایت نگشود. هنگام مرگ وقتی رسول خدا در کنار بستر ایشان حاضر شدند، آن بانو به خاطر قصورات خود در زندگی از رسول خدا طلب حلالیت نمودند. این در حالی است که رسول خدا جز به نیکی از ایشان یاد نمی‌کردند و هیچ خاطره تلخی از این بانوی گرامی نداشتند.

4ـ از خودگذشتگی و وفاداری نسبت به اسلام و پیامبر اکرم: پیامبر اکرم (ص) پس از ارتحال آن بانو، همواره از وفاداری ایشان یاد می‌نمود. بسیار از ایشان نقل شده که می‌فرمودند: «وی هنگامی به من گروید که دیگران تکفیرم کردند و هنگامی مرا تصدیق کرد که دیگران به تکفیرم پرداختند و هنگامی با دارایی‌اش به یاری من شتافت که دیگران محرومم ساختند.»

وفاداری حضرت خدیجه نسبت به اسلام و نبی اکرم، در فرازهای مختلف تاریخ اسلام کارگشا و تأثیرگذار بوده است. نثار ثروت آن حضرت در ابتدای اسلام برای کمک به گسترش این دین الهی تا حدی مؤثر بود که رسول خدا فرموند: اسلام پا نگرفت مگر به کمک شمشیر علی (در حمایت از پیامبر و حفظ جان ایشان و مسلمین) و مال خدیجه (برای جبران خسارات ناشی از گوشه‌نشین کردن پیامبر و مسلمین، و... .)

اگر ثروت خدیجه (سلام الله علیها) نبود، گذران سه سال دشوار همراه با محاصره اقتصادی در شعب برای مسلمین میسر نبود.

5ـ ارزش محوری و کمال گرایی: وقتی میسره، غلام خدیجه (سلام الله علیها)، خبر ملاقات محمد (ص) را برای آن بانوی «طاهره» نقل نمود، اشتیاق وصف ناپذیری در ایشان نسبت به محمد (ص) ایجاد شد. اساساً دلیل رغبت خدیجه (سلام الله علیها) برای ازدواج با رسول گرامی اسلام، آگاهی از فضایل آن جناب، به ویژه اطلاع از رسالت الهی ایشان در آینده‌ای نزدیک بود.

برای خدیجه با آن همه ثروت و شهرت، فرصت‌های طلایی مادی فراوانی برای ازدواج وجود داشت، اما ایشان ازدواج با فرد فقیری که البته طلایه‌دار اخلاق و انسانیت بود را ترجیح داد. همین مسأله ارزش‌محوری ایشان را گواه نیکویی است. البته آن بانوی گرامی، در راه این انتخاب، رنج‌های فراوان و غیر قابل تصوری را تحمل نمود و صدق نیت خویش را به اثبات رسانید. خدیجه (سلام الله علیها)، برای کسب فضایل و رسیدن به کمال، هر مشقتی را پذیرا بود.

این همه فضیلت و بسیاری دیگر، موجب آن شد که رسول خدا (ص)، خدیجه (سلام الله علیها) را یکی از چهار زن برتر جهان بداند. همین از خودگذشتگی‌ها، و استقامت‌ها موجب شد تا خدیجه (سلام الله علیها)، لایق مادری صدیقه‌ طاهره (سلام الله علیها) گشته، از سوی رسول اکرم، مایه مباهات ائمه اطهار (علیهم السلام) معرفی شود.

1-ارشاد القلوب، ج 2، ص 429.
2- ریاحین الشریعه، ج 2، ص 254.
3- اعلام‌ الوری، ص 53.

/ی701/ر