مرآةالرشاد، وصیت نامه ای که کتاب شد

این کتاب که در قالبی تربیتی نگاشته شده است حاوی تجربیات اخلاقی و باورهای اعتقادی نویسنده است. تجربیاتی که مولف خود در ابتدا به تمام آن عمل نموده و همین مسأله وی را در زهد و تقوا و پارسایی شهره خاص و عام نموده است.

تفاوت شیوه و ترتیب نگارش کتاب مرآه الرشاد با دیگر کتاب های اخلاقی با نگاهی گذرا بر بخش های آغازین و پایانی رخ می نماید. بنای کتاب ها و رساله های اخلاقی بر تربیت نفس است لذا غالبا با بحث تعریف و شناخت نفس و یا ضرورت علم اخلاق آغاز می شوند. اما مرآه الرشاد به گونه ای متمایز در ابتدا با طرح مباحث اعتقادی در پنج بخش به این مسأله پرداخته است. این شروع زیرکانه از ذکاوت نویسنده حکایت دارد. اصول اعتقادی پایه اخلاق است و اگر متزلزل باشد ساختمان اخلاق فرو خواهد ریخت. اصول و اعتقاداتی که اگر به صورت صحیح به معرفت عقلی و معرفت قلبی تبدیل نشود دیگر اخلاق در حکومت نفس جایگاهی نخواهد داشت. آیت الله مامقانی (ره) با آگاهی به این امر مهم، سخن را از جایی آغاز کرده که عامل طریقت را با پایه و بنیه ای محکم عجین ساخته تا نفس آدمی بتواند به سرمنزل مقصود برسد.

بخش پایانی این وصیت نامه نیز نمونه ای نو و منحصر به فرد است که مانند آن در دیگر منابع اخلاقی کمتر مشاهده می شود. بحث خانه و خانواده آخرین بخش این کتاب است. مطالبی در زمینه مسکن و محل زندگی، تربیت فرزند، همنشین شایسته و نیز همسر مناسب از جمله مسایلی است که در آخر کتاب مطرح شده و این همان گمشده جامعه کنونی است. هوشیاری و اشراف علمی و اخلاقی صاحب مرآه الرشاد در این بخش به خوبی نمایان است که تهذیب نفس و توجه به خویشتن او را از حضور در اجتماع و فعالیت های اجتماعی غافل نکرده و برای خواننده نسخه ای جامع طراحی کرده است.

توجه به فضایل اخلاقی، نگاهی به رزایل اخلاقی و موشکافی و واکاوی مسایل در بین مکارم و رزایل اخلاقی را می توان در فصل های دیگر این کتاب جست و جو کرد.


این وصیت نامه و یا به بیانی بهتر کتاب وزین مرآه الرشاد فی الوصیه الی الاحبه و الذریه و الاولاد اگر چه به گستردگی دیگر کتاب های اخلاقی نیست اما به سهم خود به خوبی توانسته است جامع مسایل اخلاقی را مطرح کند. ایجاز در بیان ضربه ای به محتوا وارد نکرده و ذره ای از اتقانش نکاسته است. امروزه با گسترده تر شدن علوم حوزوی و سعی بر فشرده سازی کتب درسی حوزه برای بهره وری بهتر از زمان، دیگر کمتر فرصت کافی برای تدریس کتب اخلاقی دست می دهد. علاوه بر این مدل نگارش و قلم علمای اخلاق نیز عاملی در جهت انتخاب یک کتاب مناسب اخلاقی قلمداد می شود. از این رو اتقان و جذابیت چنین کتابی، که هم به جنبه های فردی و هم به جنبه های عمومی پرداخته، و از سوی دیگر از سوی عالمی عامل و فرزانه ضرورت احیای این کتاب اخلاقی را در حوزه های علمیه به رخ می کشد. کتابی که امید است روزی به همت بزرگان اخلاق حوزه علمیه به کتاب بالیتی طلاب حوزه های علوم دینی تبدیل شود و باید تلاش کرد کتاب مرآه الرشاد بار دیگر در حوزه های علمیه جایگاه خود را بیابد.

فهرست کتاب مرآه الرشاد
فصل اول
اثبات یگانی خدا
نبوت مطلقه
نبوت خاصه
معجزه بودن قرآن
ولایت مطلقه
ولایت خاصه
معاد
فصل دوم
اندر طاعت خداوندگار و پرهیز دادن از گناه و سستی و کاهلی و نهی از سپری نمودن عمر در آنچه نشاید و نباید
پرهیز از کاهلی و تباه کردن عمر
نگهداری زبان
محاسبه نفس
خودپایی
اندیشیدن
شکیبایی در شکر و رضا
مراتب صبر و انواع آن
توکل
قناعت
حیا
خوش خلقی
خویشتنداری و گذشت
خشم
انصاف و مروت
وفا به عهد و پیمان
سخاوت
فصل سوم
زهد و دنیا گریزی
توسل به حضرت ختمی مرتبت و خاندانش
نیکی به والدین
گرامیداشت دانشوران دین
ضرورت گرامیداشت سلاله پاک پیامبر (ص)
صله رحم
پرهیز نمودن از قطع رحم
میانه روی در کارها
ستیزه نمودن با هوای نفس
درباره وصیت نمودن
ذکر خداوند سبحان را بسیار گفتن
استغفار
دیگر ذکرها و آداب
پای بند به نافله ها
بازنگری اخبار و موعظه های پربار
پرهیز از پرخوری
پرهیز از پرخوابی
پرهیز از خنده بسیار
مده رضایت بر جرم و جنایبت
پرهیز از غیبت و تهمت
پرهیز از حسد
پرهیز از دروغ و ناراستی
پرهیز از شماتت
پرهیز از آنچه سنگدلی آرد
پرهیز از نخوت و غرور
فروتنی
پرهیز از حقیر شمردن آفریدگان
پرهیز از آزمندی
پرهیز از خودپسندی
پرهیز از ریا
نومید نبودن از رحمت و ایمن نبودن از مکر الهی
توبه از گناهان
بشتاب به سوی توبه بشتاب
صبر بر فقر و تلخکامی آن
پرهیز از زاینده های فقر
معنی صلوات و ارزش و اهمیت آن
فصل چهارم
در فضیلت دانش اندوزی و آنچه وابسته به آن است
قصد قربت در دانشجویی
سفارش های با بسته
قضاوت
خیانت
شتاب زدگی در فتوی
مقام دوستی
تزویر
فصل پنجم
سفارش هایی در امور معیشت و نکو زیستن
مسکن مناسب
لباس مناسب
همنشین شایسته
همسر مناسب
حراست از محرمان و تربیت فرزندان

زندگی نامه آیت الله شیخ عبدالله مامقانی
عالم و مجتهد وارسته آیت الله شیخ عبدالله مامقانی (ره) فرزند فقیه نامدار قرن سیزدهم شیخ محمد حسن مامقانی (ره) است. شیخ عبدالله که با حفظ قرآن در پنج سالگی روحیه معنوی و همت بلند خود را به اثبات رسانده بود، به پیروی از پدر گام در راه تحصیل علوم دینی و کسب معارف نهاد. آنچنان که خود در مقدمه کتاب تنقیح المقال آورده فردی پر مطالعه و در کسب علم کوشا بوده است. در کنار تحصیل دورس فقه و اصول پدر را نیز تقریر می نموده است. وی علاوه بر پدر از سرچشمه علم اساتید برچسته ای چون شیخ مرتضی انصاری (ره) و سید حسن کوه کمره ای (ره) نیز سیراب گشته است.

در جوانی به درجه اجتهاد نائل آمد و آثار گرانبهایی از خود به یادگار گذارد. شرح شرایع الاسلام محقق حلی با نام منتهی الانام فی نکت شرایع الاسلام اولین کتابی است که با قلم و بیان خود به رشته تحریر درآورده است. این دانشنامه فقهی که در 63 جلد تنظیم گشته است، تنها بخش کوچکی از تلاش های بی وقفه او در عرصه تألیف و نشر کتاب است. وی لحظه ای از تلاش باز نأیستاد و در راه نشر معارف دینی و ترویج مکتب اهل بیت (ع) ذره ای سستی به خرج نداد. حاصل عمر پر برکتش 33 اثر گرانمایه است که کتاب ارزشمند تنقیح المقال فی علم الرجال در 27 جلد از شهرت وجایگاه خاصی برخوردار است.
 
این فقیه، محدث، اصولی و رجالی زاهد و پارسا در پانزدهم ربیع الاول سال 1290 هجری قمری (1252 هجری شمسی) گام به دنیای خاکی نهاد و پس از عمری مجاهدت خالصانه سرانجام در تاریخ 15 رجب 1351 قمری (1311 هجری شمسی) در 61 سالگی چشم از جهان فرو بست./912/ز502/ع