تعلیم و تربیت نقطه ثقل الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، عطاءالله رفیعی آتانی در نشست علمی تخصصی ماهیت اسلامی پیشرفت که پیش از ظهر امروز 12 بهمن‌ماه در تالار معرفت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی دفتر قم برگزار شد، هدف از طرح مقاله خود را در این موضوع، تلاش برای نسبت دادن یک نظریه درباره پیشرفت به اسلام عنوان و اظهار کرد: هدف از بیان پیشرفت جامعه اسلامی، ارائه نظریه پیشرفت سازگار با معارف اسلامی و محصول یک نظریه‌پرداز مؤمن به اسلام نیست، بلکه یک نظریه برآمده از منابع معتبر شناخت اسلامی است.
وی مجموعه نظریه‌های توسعه که در چارچوب علوم مختلف مطرح می‌شود را دارای یک برنامه پژوهشی و یک هسته مرکزی دانست و با بیان این‌که مسأله اصلی در موضوع توسعه، انتخاب نظریه توسعه نیست بلکه تشخیص «کُر» آن است که همه نظریه‌ها بر مدار آن شکل گرفته و نسبت ما هم با آن «کُر» نهایی می‌شود، افزود: هسته اصلی این نظریه‌ها بر این امر استوار است که آنچه در غرب اتفاق افتاده، دقیقا به مثابه توسعه و برابر با توسعه‌یافتگی و آنچه در غرب اتفاق افتاده مصداق اتم توسعه است.
این استاد دانشگاه تعبیر صحیح آنچه در غرب اتفاق افتاده را برای بررسی فرایند توسعه ضروری دانست و با اشاره به شاخص‌های توسعه برآمده از خصوصیات اصلی جامعه دوران نوین غرب، ابزار اندازه‌گیری نسبت یا اندازه انطباق شرایط کشورهای دیگر با شرایط نوین غرب را مورد بررسی قرار داد و گفت: انسان محقق شده در غرب، مانند همه حیوانات موجودی خواهش‌گر است که تنها داشتن عقل او را از حیوانات متمایز می‌کند.
رفیعی آتانی با بیان این‌که غربیان رشد عقلانیت را به مثابه پیشرفت می‌دانند، اما انسان دارای ویژگی‌های فراجهانی و ثابت، ساخته فرهنگ غرب نیست بلکه فرهنگ غرب ساخته تحول انسان است، هدف انسان در مکاتب غربی را چیزی جز حداکثرسازی تعلقات مادی و لذایذ حیوانی که مقصدی جز خود ندارد و به صورت عریان و محض، خود را در نظام زندگی اقتصادی نشان می‌دهد، ندانست.
وی با اشاره به این‌که هستی مرکزی نظریه اسلامی پیشرفت نوع نگاه اسلام به انسان است، بهترین مبنا برای تفسیر پیشرفت را تغییر انسان دانست و با بیان ویژگی‌های انسان مانند حقیقت‌طلبی، میل به جاودانگی، منفعت‌طلبی، عشق‌ورزی، زیبایی‌دوستی، میل به پرستش، قدرت‌طلبی، آزادی‌خواهی و حب به کمال طلبی، گفت: منتهای پیشرفت در چارچوب تحلیلی غرب و پایان آن هنوز مشخص نشده است.
عضو شورای علمی گروه الگوی اسلامی ایران پیشرفت یادآور شد: انسان گرایش‌های ذاتی خود را با مجموعه‌ای از توانایی‌هایی که در اختیار دارد محقق می‌کند و مجموعه توانایی‌های او برخی قوای انسانی است؛ بنابراین همه انسان‌ها در تلاش هستند گرایش‌های ذاتی خود را محقق کنند، منتهی این قوا در طول تاریخ به وسیله محصولات، ثمرات و تعلقات گرایش‌های ذاتی تقویت و یا تضعیف می‌شوند.
وی با بیان این‌که پیشرفت بر اثر مدیریت تغییر و تحولات انسان از سوی قوای عقلانی رخ می‌دهد، اما اگر قوای حیوانی این تغییر و تحول را مدیریت کنند، عقب‌گرد اتفاق می‌افتد، گفت: انسان دارای هویت تاریخی و فرهنگی است و از آنجا که گرایش‌های انسان ناسازگار نیستند و هر اندازه فرد و جامعه رو به پیشرفت حرکت کنند، تضادهای ظاهری هم‌گراتر خواهند شد، می‌توان گفت که ویژگی خاص هر انسانی برآمده از برخورداری از ترکیب ویژه‌ای از تمایلات است.
رفیعی آتانی اضافه کرد: محصول ورود از یک ظرفیت اجتماعی به ظرفیت اجتماعی دیگر، عدم تحمل ظرفیت پیشین است، از این‌رو می‌توان پیشرفت اتفاق افتاده را به معنای عدالت دانست چراکه براساس عدالت، هر فرد، فردیت خود را محقق کند و عدالت اجتماعی نیز به معنای آن است که نهادهای اجتماعی هر اندازه بیشتر در خدمت تعالی و تکامل فردی قرار بگیرد؛ بنابراین پیشرفت و عدالت برابر هستند، همچنان‌که پیشرفت به معنی تعالی هم خواهد بود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود تحول بنیادین در روابط حقوقی و نظام اعتباریات زندگی در هر مرحله‌ای از زیست اجتماعی نسبت به مرحله پیشین و بازخوانی و بازتولید شرایط زندگی را ضروری دانست و تصریح کرد: تجربه روش خوبی برای نظریه‌پردازی در عرصه پیشرفت نیست و چون نگاه غرب به توسعه هستی مرکزی و نظام مرکزی توسعه، نظام زندگی اقتصادی است، آنچه در غرب اتفاق می‌افتد نیز پیشرفت نیست.
این استاد دانشگاه با بیان این‌که تعلیم و تربیت نظام مرکزی در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است و در مدار نظریه اسلامی ایرانی پیشرفت، نظام تعلیم و تربیت باید لیدر پیشرفت باشد، فضایل انسانی، میزان خلاقیت، اهتمام به مسائل اجتماعی در مقایسه با مسائل فردی، رضایت از زندگی، تغییر متناسب قوانین و نهادهای اجتماعی، تقسیم کار، تعهدات اجتماعی، مشارکت و توزیع نرمال درآمد را از جمله شاخصه‌های اسلامی پیشرفت عنوان کرد. /920/پ202/ع