تقیه در شرایط بدر و خیبر بی معناست/دستگاه دیپلماسی سیاست های غرب را به چالش بکشد

جمهوری اسلامی ایران در طول سال های گذشته درگیر پرونده مهم هسته ای بوده است، پرونده ای که غربی ها تلاش کرده اند با اعمال فشار و تحریم، آن را از مسیر اصلی خود خارج کرده و با وعده های توخالی، مردم را از حق مسلم خود محروم سازد. جمهوری اسلامی اما به مقاومت و ایستادگی در برابر تهدیدها، تحریم‌ها و فشارهای غرب ادامه داد، تا جایی که توانست به قدرت غنی سازی 20% اورانیوم نیز دست یابد و چرخه سوخت هسته‌ای خود را تکمیل کند.

آنچه که در سالهای اخیر، به خصوص در مذاکرات استانبول و بغداد محور بحث های دیپلماتیک هیأت ایرانی و غربی قرار گرفت، فتوای مقام معظم رهبری مبنی بر حرمت تولید و نگهداری و به کارگیری سلاح های اتمی بود.

این مسأله، مباحث مربوط به دیپلماسی اجتهادی و تأثیر مبانی و نظریات فقهی در جهت دهی به فعالیت های دیپلماتیک را در صدر تحلیل ها و گفت و گوهای تحلیل گران و کارشناسان سیاسی دنیا قرار داد، به گونه ای که برخی از آنان با اشاره به نقش اساسی و راهبردی فتوا در نظام اسلامی ایران، این فتوا را تضمینی محکم برای صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای ایران قلمداد می کردند، اما برخی با شیطنت های رسانه ای در پی بی اهمیت جلوه دادن آن و شبهه پراکنی در رابطه با صداقت ایران در این زمینه بودند.

دکتر عبدالوهاب فراتی، پژوهشگر علوم سیاسی، در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا به بیان جایگاه فتوای تحریم سلاح های هسته ای و نقش آن در جهت دهی به فعالیت های هسته ای کشور پرداخته و شبهات رسانه های غربی در این زمینه را پاسخ داده است که توجه خوانندگان خبرگزاری رسا را به آن جلب می کنیم.

رسا - چندی است که فتوای مقام معظم رهبری مبنی بر حرمت به کارگیری سلاح های اتمی، در کانون توجه محافل مختلف قرار گرفته است و تفسیرهای مختلفی در رابطه با آن ارائه شده است. به نظر شما، مبانی حرمت ساخت و ساز سلاح های هسته ای در فقه شیعی چیست و این فتوا چه جایگاهی در مکتب فکری اسلام دارد؟

در منابع دینی به خصوص فقه اسلامی، مستندات زیادی در مورد تحریم سلاح هایی که نسل انسانی را از بین می برد یا به طبیعت ضربه می زند داریم. به عنوان مثال، سم ریختن در آب رودخانه و در نتیجه کشته شدن حیوانات و پرندگان ممنوع اعلام شده است، یا به آتش کشیدن مزرعه و جنگل و باغ ممنوع اعلام شده است.

در فقه اسلامی نه تنها به کاربستن سلاح های هسته ای حرام است، بلکه ساخت و نگهداری آن هم حرام اعلام شده است، در برخی روایات، ادله این فتوا تبیین شده است، در روایتی از امام صادق(ع) سوال شده است که آیا می توانیم به دو کشور کافر که با هم جنگ می کنند سلاح بفروشیم که امام(ع) فرمود به دو شرط مجاز است: اول اینکه عدالت را رعایت کنید و به تساوی بفروشید و دوم اینکه خصلت از بین برندگی گسترده نداشته باشد.

امثال این روایات را در منابع فقهی زیاد داریم که تولید، نگهداری و کاسبی کردن در این نوع سلاح ها، حرمت شرعی دارد؛ حضرت آیت الله جوادی آملی در درس اخلاقشان در هفته های گذشته به مبانی این حکم اشاره کردند و مقام معظم رهبری هم صراحتا در این مورد فتوا داده اند.

سلاح هسته ای خصوصیت از بین برندگی بسیار گسترده دارد و اگرچه در گذشته نبوده است، اما مشابه آن در گذشته بوده است، در گذشته استفاده از آتش و سم در جنگ ها متداول بوده است، اما در لسان شارع ممنوع اعلام شده است و فقیهان امروز با توجه به این بیانات، متناسب با سلاح های این دوره، فتوای به حرحت می دهند.

رسا - یکی از شبهاتی که بیان شده این است که فتوای حرمت به کارگیری سلاح های هسته ای از روی تقیه بیان شده است تا جمهوری اسلامی خود را از خطرات برهاند و معلوم نیست این فتوا ریشه در باورهای ثابت داشته باشد! به نظر شما تقیه در فقه شیعی به چه نحو است و آیا ممکن است فتوایی در این بعد وسیع بر مبنای تقیه صادر شده باشد؟

تقیه دارای دو نوع خوفیه و مداراتیه است که هر یک باید به صورت مفصل بحث شود. تقیه در شرایط خاصی است که شما از دشمنان بترسید. تقیه خوفی در شرایطی است که یک مسلمان در حکومت کفر زندگی می کند و از جان و مال و ناموس خود می ترسد، در نتیجه برای در امان ماندن، تقیه می کند.

صدور این فتوا توسط مقام معظم رهبری در شرایط قدرت ایران و مقاومت در برابر تمام تهدیدات و فشارهای غرب است، ایشان به صراحت اعلام کردند که ما در شرایط بدر و خیبر به سر می بریم. در شرایط بدر و خیبر تقیه معنا ندارد.

علاوه بر این با توجه به اهمیت این مذاکرات و توجه جهانیان به روند پرونده هسته ای ایران، معقول نیست ایران با یک فتوای تقیه آمیز سر میز مذاکره رفته و پس از چند سال تأکید بر این مسأله، آن را نقض کند و خود را دروغ گو و فریبکار نشان دهد. در این صورت با تلقی منفی از ایران در افکار عمومی دنیا شکل خواهد گرفت.

با توجه به نکات گفته شده به هیچ وجه نمی توان صدور این حکم را از روی تقیه دانست.

رسا - شبهه دیگری که بنگاه های خبر پراکنی غرب به آن دامن می زنند، این است که فتوای علما ثابت نیست و با توجه به شرایط زمان و مکان و مقتضیات روز تغییر می کند و به مواردی از فتوای علما و حتی امام راحل (ره) که تغییر کرده، استناد می کنند. به نظر می رسد که این شبهه نیز نیاز به پاسخ گویی مستدل دارد.

در بسیاری از موارد، تغییر فتوای فقیهان در گذر زمان و مکان به دلیل تغییر موضوع است و اصل حکم تغییر نکرده است، زمانی فقیهان به حرمت معامله خون فتوا می دادند، چون خون منفعت حلالی نداشت، اما امروز به دلیل فواید زیادی که در درمان دارد، منفعت پیدا کرده است و حرمت پیشین به حلیت الان تبدیل شده است، یعنی موضوع عوض شده است و در نتیجه حکم هم عوض می شود.

خلاصه اینکه تا زمانی که سلاح های هسته ای قدرت تخریب وسیعی دارند، این حرمت باقی می ماند و با گذر زمان، بعید است ماهیت سلاح های هسته ای تغییر کند، چرا که با توجه به پیشرفت تکنولوژی در دنیای امروز، قدرت ویرانگری این سلاح ها روز به روز بیشتر خواهد شد.

رسا - به نظر شما مکانیسم اجتهاد چگونه می تواند در معادلات سیاسی موثرتر باشد و گفتمان فقه محور هرچه بیشتر در معادلات سیاسی وارد شود؟

بدون شک، اسلام در دهه های اخیر به عاملی سیاسی، مذهبی در عرصه روابط بین المللی تبدیل شده است که عواملی مانند وقوع انقلاب اسلامی ایران، از پا افتادن کمونیسم و ... نقش زیادی در این بین داشته است.

اما باید توجه داشت که مسأله تنها مربوط به اسلام نیست، بلکه مذهب به طور کلی مورد توجه مردم قرار گرفته و نقش جدیدی در صحنه ی بین الملل یافته است، اما از آن جا که اسلام بیشترین توان و ظرفیت را برای عمل سیاسی دارد، توانسته است نسبت به رقبای خود آثار بیشتری بر جای گذارد.

اسلام در زمان ما به خصوص در دو دهه اخیر، وارد تعاملات نظام بین المللی شده است. این سیر چه در سطح کلان سیستمی و چه خرده سیستمی، قابل مشاهده و پیگیری است. در سطح کلان، اسلام به عنوان معیاری برای اثبات هویت فراموش شده جوامع مسلمان و نظامی که در وضعیت خلأ، قدرت جهانی خود را مطرح کرده است، در نظر گرفته می شود. هم چنین، ابر قدرت غرب، اسلام را به عنوان جایگزین کمونیسم معرفی می کند، تا بتواند حضورش را در مناطق استراتژیک مشروعیت بخشد و بازارهای جدید برای سلاح های خود بیابد.

دراین میان نقش رهبران دینی برجسته است؛ رهبری از جنبه های گوناگون از جمله مدیریت دیپلماسی، اقتصادی، ایدئولوژیک و نظامی مورد توجه قرار می گیرد. اگر چه در دوران معاصر، افراد، گروه ها، سازمان ها و نهادهای گوناگون در فرایند سیاست گذاری و اجرای آن دخالت دارند، در هر حال، مدیریت تنظیم سیاست خارجی و شیوه عملی ساختن آن نیاز به رهبران و مدیرانی دارد که بتوانند با درک و شناخت شرایط و مقتضیات بین المللی، منافع ملی خویش را به درستی تعیین کنند و در صدد تحقق اهداف ملی برآیند.

نحوه ی تجهیز و به کارگیری منابع مادی و معنوی، بهره گیری از ایدئولوژی برای ایجاد و تقویت هم بستگی و یک پارچگی اجتماعی و بالأخره استفاده ی صحیح از امکانات نظامی در شرایط بحرانی و جنگ، همه و همه بستگی به عامل رهبری دارد؛ عاملی که در مجموع می تواند به افزایش قدرت ملی کمک یاری رساند.

فتوای مقام معظم رهبری نظریه هماهنگ کننده تیم مذاکره کننده هسته ای ایران در استانبول و بغداد بود، طبیعی بود که وقتی این فتوا در آنجا تبیین شد و ساختار سیاسی ایران بر مدار حرمت و حلیت فقهی تبیین شد، طرف مقابل فهمید که این مساله برای ایران از نظر دینی حل شده است. وقتی پیوند اصول دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران با مبانی شرعی بیان شد، می توان روی آن حسب باز کرد و در تعهدات بین المللی بر روی آن حساب باز کرد.

در مجموع باید توجه داشت هر اقدامی که در سطح داخلی و خارجی صورت می گیرد باید نسبت خودش را با آموزه های دینی، روشن سازد و باید نظرات مراجع در موضوعات سیاسی کمک کننده باشد، به شرط اینکه موضوعات محتمل در سیاست خارجی برای مرجعیت تبیین و تنقیح شود و جزئیات و موارد مبتلا به دستگاه سیاسی خارجی بیان شود و مراکز حوزوی بتوانند همراه با تحولات حقوق بین الملل، نمونه های بارز را ارائه دهند.

رسا - جمهوری اسلامی ایران چگونه می تواند در معادلات سیاسی، سیاست های غرب را به چالش بکشد؟

به چالش کشیدن اتحادیه اروپا در منطقه نیازمند دستگاه قدرتمند دیپلماسی قوی است و باید مواضع جمهوری اسلامی ایران، قوی تر باشد و دیپلمات ها، حاملان پیام اسلام باشند. دیپلماسی کارآمد همه موارد لازم را می داند و ادبیات بین الملل را حکیمانه به کار می گیرد و به نوعی در سیاست خارجی عمل می کند که بیان کننده اوصاف تمدنی ما باشد.

باید توجه داشت که ما تعارض جدی با منافع غرب داریم و از این رو روابط آنها با ما مسالمت آمیز نیست، اما امروز سیاست های غرب به چالش کشیده شده است و در خاورمیانه، تنها ایران اسلامی است که توانمند است و در مقابل تعدی های استکبارگران، مقاومت می کند. امروز سیاست های مقام معظم رهبری و مواضع قوی در عرصه بین المللی، ضریب نفوذ و تعدی دشمن را پائین آورده است.

رسا - با تشکر از شما که در این گفت و گو شرکت کردید. /909/گ403/ر