اخلاق با اهمیت ترین بعد مجموعه دین است
اهمیت اخلاق در تمام ابعاد زندگی شخصی و اجتماعی مسلمین امری مسلم و اصیل است که توجه دقیق‌تر بدان در حوزه‌های علمیه بیش از جاهای دیگر مورد نیاز است. درست است که از دیرباز حوزه مهد مباحث اخلاقی بوده و اخلاق مورد نیاز جامعه در این مرکز علم و دانش تأمین می‌گردید؛ لکن امروزه به دلائل گوناگونی هم‌چون مشغله فراوان اساتید، گرفتاری‌های متعدد طلاب و... این امر خطیر قدری از کانون توجهات فاصله گرفته است.
در همین رابطه در گفت‌و‌گویی با حجت‌الاسلام سید محمد رضا موسوی نسب، معاون تهذیب موسسه امام خمینی(ره)، مساله اهمیت مباحث اخلاقی در دین اسلام را به بحث و بررسی گذاشتیم.
رسا ـ با توجه به حدیث "انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق" بفرمایید جایگاه اخلاق در دین ما کجاست؟
مجموعه دین از سه بعد اعتقادات، مناسک و اخلاق تشکیل یافته است که بعد اخلاق مهمترین آنها است، یعنی اعتقادات و مناسک در خدمت اخلاق هستند و پیامبر(ص) هم می‌فرماید: "انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق" یعنی من مبعوث شده‌ام برای اینکه مکارم اخلاق را کامل کنم و به تعبیر بنده اعتقادات و مناسک را در خدمت اخلاق در بیاورم.
رسا ـ به نظر شما، بهترین راه برای ترویج مباحث اخلاقی در جامعه چیست؟
ترویج مکارم اخلاق در قالب‌های بسیار متنوعی می‌تواند دنبال شود، وجود منابع مکتوب مثل کتاب‌های اخلاقی و منابع دیجیتالی مثل سی‌دی‌ها و سایت‌ها از جمله این قالب‌ها است. اما یک قالب بسیار مهم ترویج مباحث اخلاقی به وسیله تشکیل کلاس و تدریس اخلاق در جامعه است که باید به آن خیلی اهمیت بدهیم و این از همه مهم‌تر است.
البته مهم‌تر از همه اینها وجود مربیان معلمان و الگوهای اخلاقی در جامعه است. به آن اندازه‌ای که وجود مربی اخلاق در جامعه می‌تواند در بهره‌مندی از الگوهای اخلاقی موثر باشد بقیه ابزار‌هایی که خیلی مختصر برای شما بیان کردم، کار‌آمدی ضعیفی دارند و همان‌طور که می‌دانید در طول تاریخ اسلام و تشیع گرده‌ها، قعده‌ها و جلسات اخلاقی با حضور مربیان اخلاق به صورت‌های مختلف شکل می‌گرفته و می‌گیرد.
رسا ـ به نظر حضرت‌عالی چه شیوه‌ای از مباحث اخلاقی مطلوب و اثر‌‌گذارتر است؟
البته گاهی یک معلم تنها با یک دانش‌پژوه اخلاقی کار می‌کند و او را تربیت می‌کند، ولی در قدیم بعضی از اساتید اخلاق می‌کوشیدند تا کیفیت تربیت اخلاقی دانش‌پژوهان خود را زیر نظر داشته و برنامه بدهند. صرف این نبود که یک معلمی فقط مباحث اخلاقی را مطرح بکند ولی کیفیت زندگی و تربیت دانش پژوهان پی‌گیری نشود و آن شاگرد را به حال خود رها کنند به امان خدا.
اگر دروس اخلاق می‌خواهند ضمن بهره‌مندی از اساتید اخلاق توان‌مند در حوزه اخلاق و عامل به مباحث اخلاقی تأثیرگذار باشند، باید برنامه عملی شاگردان توسط استاد پی‌گیری بشود تا جلسات اخلاقی تاثیر‌گذارتری داشته باشیم.
البته باز هم تذکر می‌دهم که تشکیل جلسات ذکر نصیحت و تذکر، خودش برنامه‌ای است که در جای خود ارزش دارد و تأثیرگذار است و بودنش بهتر از نبودنش است ولی باید کاری کرد تا تأثیر‌گذار‌تر باشد.
رسا ـ لطفا مقایسه‌ای بین وضعیت درس‌های اخلاق در قبل و بعد از انقلاب برای خوانندگان ما داشته باشید؟
بعد از انقلاب حضور عالمان و طلاب علوم‌دینی در پست‌های مختلف نظام که از سر ضرورت و وظیفه هم بود، باعث شد ارتباط بدنه حوزه با این بزرگواران کاهش و فرصت سازندگی برای طلاب کم‌تر بشود.
البته آقایانی مثل آیت الله مظاهری، آیت الله شب زنده‌دار، آیت الله مصباح، آیت الله حائری و دیگران هستند که مشغول مباحث اخلاقی‌اند و تلاش می‌کنند تا این خلاء اخلاقی در حوزه را پر کنند.
نکته‌ای قابل توجه این است که کمیت طلاب رشد قابل توجهی پیدا کرده و احتیاج به استاد اخلاق خیلی بیشتر شده است؛ ولی در عین حال اگر اسائه ادب نباشد کیفیت مباحث اخلاقی در بعد از انقلاب کم شده است.
باید توجه داشته باشیم رابطه طلاب با اساتید اخلاق کم شده است و کسانی که این دغدغه را دارند استاد مناسب پیدا نمی کنند.
رسا ـ حالا با این وضعیت راه‌کار چیست و باید چه کار کنیم؟
راه‌کار این است که ما برگردیم مبانی فکری و اعتقادی خود را قوی و محکم کنیم و نگاه خود را به عاقبت‌مان اصلاح کنیم و متوجه باشیم که خواهیم مرد و عالم قبر را پیش رو داریم.
حوزه‌های علمیه هم وظیفه دارند طلبه‌ها را در کسب مکارم اخلاقی یاری و راهنمایی کنند و این بحث برای آنها در درجه اول تعلیم و تربیت قرار داشته باشد. اما متأسفانه دانش و آموزش در نظام آموزشی ما از مباحث تربیتی و اخلاقی پیشی گرفته است و این اشتباه است.
باید فضای حوزه‌ها و مدارس ما به گونه‌ای باشد که مباحث اخلاقی تقویت بشود و مبانی اخلاقی برای طلاب به وضوح روشن بشود، البته هم‌راه با برنامه سلوکی منظم و حساب شده. باید اساتید راه‌رفته وراه‌یافته را پیدا کنیم و از آنها در امر تربیت استفاده بکنیم.
بنده خاطرم هست آقا سید کمال موسوی شیرازی از شاگردان محمد جواد انصاری همدانی و از هم بحث‌های مرحوم نجابت و آیت الله دستغیب، هر دوشنبه با عده‌ای انگشت‌شمار برنامه ذکر و دعا و مناجات داشتند و متأسفانه فضای حوزه ما نسبت به بعضی کارهایی که عرفا انجام می‌دادند، فضای مناسبی نیست. علامه طباطبایی(ره) در جلساتشان شعرهای حافظ، بزرگان و عرفا را مطرح می‌کردند که نتایج این بحث‌هایشان در چندین جلد شرح غزلیات حافظ چاپ شده است.
باید توجه داشت که اخلاق صرف، تأثیر مناسبی را مخصوصا در فضای امروزی ندارد. لذا باید به جنبه‌هایی که بزرگان ما به آنها توجه می‌کرده‌اند توجه کنیم. یکی از راه‌کار‌های مهم برای ایجاد انگیزه، همین توجه به الگو‌ها و اسوه‌های اخلاقی است.
ضمن اینکه استفاده از تراث عظیم مناجات‌ها و دعاهای ائمه(ع) در فضای امروز حوزه ما خیلی مغفول واقع شده است و هنوز خود ما طلبه‌ها به مجموعه دعاهای ائمه(ع)، که چه بینشی به ما می‌دهد و هر دعایی چه هدفی را دنبال می‌کند، توجهی نداریم و از این تراث عظیم غافلیم. مثلا اینکه علمای ما خیلی تأکید داشته‌اند بر دعای مشلول و یستشیر ما می‌بینیم که متاسفانه طلاب خیلی با اینها انس ندارند.
ما باید فضای انس با ادعیه را در حوزه‌ها تقویت کنیم و البته این نیازمند ایجاد انگیزه است که یک راه‌کار ایجاد انگیزه توجه دادن به الگو‌ها و سیره‌های علما و بزرگان است.
رسا ـ کتاب‌هایی که درباره بزرگان و سیر‌و‌سلوک در بازار است را چگونه ارزیابی می کنید؟
یکی از آسیب‌هایی که این کتب سیره و ذکر‌های علما که در بازار موجود است دارند، این است که بعضی‌ها که از این کتاب‌ها استفاده می‌کنند، یا به بیراهه می‌روند و یا به نتیجه نمی‌رسند و از همه چیز زده می‌شوند. باید علمای بزرگ از این‌گونه طلاب دست‌گیری و راهنمایی کنند.
با تشکر از جنابعالی که وقت شریفتان را در اختیار ما گذاشتید. /929/402/ر