حجت‌الاسلام ساجدی:
معنویت بدون شریعت به ثمر نمی‌رسد/ ضرورت انسان‌شناسی در فهم رابطه دین و معنویت
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) با تشریح نسبت معنویت با دین تأکید کرد: رسیدن به معنویت حقیقی نیازمند شناخت باطن انسان و تعیین غایت معنویت است. نتيجه اين دو ضرورت برنامه‌ریزی تربیتی و اجتماعی است و شریعت اسلام انسان را بدين سو هديت مي كند.
به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام ابوالفضل ساجدی، عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) در نشست «مناسبات دین و معنویت» که در موسسه امام خمینی(ره) برگزار شد، اظهار کرد: اين يك پرسش جدی است كه آیا باید برای تحقق معنویت به سراغ دین برویم یا خير؟ پاسخ به اين پرسش در گرو فهم چهار مقدمه است: نخست، انسان‌شناسی؛ دوم، معنویت‌شناسی؛ سوم، بررسی راهکارهای رسیدن به اهداف معنوی؛ و در نهایت اینکه قرار است انسان به چه سطحی از معنویت دست پیدا کند.
وی با بیان اینکه تعریف معنویت در معنای عام، «ارتباط باطن انسان با باطن جهان» است، افزود: در معنای خاص‌تر و اسلامي، معنویت به معنای «ارتباط باطن انسان با عميق ترين سطح باطن جهان يعني خداي يكتا» خواهد بود، بنابراین اگر قرار باشد با باطن جهان ارتباط برقرار کنیم، باید ابتدا بدانیم باطن انسان چیست و باطن جهان کدام است و حتی اگر نگاه سکولار داشته باشیم، باز هم باید روشن کنیم باطن انسان چیست و آیا می‌توان از هر چیزی توقع اتصال به باطن انسان را داشت؟
حجت‌الاسلام ساجدی ادامه داد: پس گام اول باطن‌شناسی است. ادله تجرد نفس بیان می‌کند که انسان دارای باطن است و نباید او را صرفاً در چارچوب ماده تحلیل کرد و افزون بر این ادله عقلی، شواهد تجربي نيز وجود دارد که نشان می‌دهد ادراکات انسان محدود به جهان مادی نیست؛ یکی از این شواهد، تجربه‌های نزدیک به مرگ است که نشان می‌دهد آگاهی انسان فراتر از بدن مادی عمل می‌کند.
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) یکی از شواهد مهم تجربي را «آتوسکوپی» دانست و توضیح داد: آتوسکوپی به معنای دیدن خود است؛ حالتی که در آن نفس انسان از بدن جدا می‌شود و فرد می‌تواند پیکر خود را مشاهده کند که این پدیده در میان افرادی که تجربه‌های پيش از مرگ داشته‌اند، بسیار گزارش شده است و نشان می‌دهد حیات و ادراك انسان پس از قطع حواس ظاهري هم وجود دارد. برخی افراد اهل سیر و سلوک نیز می‌توانند این تجربه را به صورت اختیاری داشته باشند و عرفاي متعددي در طول تاریخ چنین ظرفیت‌هایی را گزارش کرده‌اند.
وی افزود: آتوسکوپی بیانگر وجود بعد غیرمادی در انسان است. شاهد تجربي دیگر «رویای صادق» است که نوعی ارتباط انسان با عالم غیرمادی را اثبات می‌کند و تحلیل‌های ارائه‌شده پیرامون آن، پرده از ابعاد پنهان وجود انسان برمی‌دارد.
حجت‌الاسلام ساجدی تأکید کرد: این مجموعه شواهد كه به برخي از انها اشاره شد، نشان می‌دهد که لازم است در مسئله انسان تأمل جدی‌تری داشته باشیم و نمی‌توان ابعاد پنهان موجودی با چنین ظرفیت وسیعی را نادیده گرفت. بهرحال اگر قرار است باطن انسان با جهان پیوند برقرار کند، باید ظرفیت‌های وجودی خود را بشناسیم و راه شکوفایی این باطن را دریابیم. این مباحث مقدمه‌ای ضروری در انسان‌شناسی است.
لزوم پایبندی به شریعت برای تحقق معنویت و شکوفایی باطن انسان
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) با تبیین مبانی انسان‌شناسی و نسبت آن با معنویت، تأکید کرد: با توجه به محدودیت‌های عقل، نمی‌توان بدون بهره‌گیری از شریعت و نظام اجتماعی منسجم به شکوفایی کامل باطن انسان و غایت معنویت که قرب الهی است دست یافت.
حجت‌الاسلام ساجدی اظهار کرد: بحث محدودیت عقل مورد اذعان همه انسان‌هاست؛ هرچند عقل صدها توان و ظرفیت دارد، اما محدودیت‌های فراوانی نیز در آن دیده می‌شود. حقير در کتاب «عصر نیاز به دین» به محدوديتهاي عقل در عصر حاضر پرداخته ام و ديدگاه دكتر سروش در مورد (استغناي ممدوح از دين) را به تفصيل پاسخ داده ام. در انجا حدود ۱۸ محدودیت برای منابع بشري معرفت (عقل و حس) ذکر شده است؛ وقتي حس و عقل ما محدودیت دارد، علوم تجربی و فلسفی نیز محدوديت پيدا ميكنند.
وی افزود: با چنین عقلی نمی‌توان ابعاد و نحوه پیوند باطن انسان با باطن جهان را كاملا دريافت و به اندوخته هاي ان اکتفا کرد بلكه ما در این راستا نیازمند ابزارهاي مكمل معرفت هستیم و برای رفع این محدودیت باید به منبعی فراتر دست پیدا کنیم، عقل در فهم كيفيت رابطه نفس و بدن و رابطه هر يك از اين دو با عالم غيب و باطن جهان توان كافي را ندارد. این مباحث در حوزه انسان‌شناسی مطرح است.
حجت‌الاسلام ساجدی ادامه داد: گام بعدي معنويت شناسي است. وقتی به به اين عرصه وارد می‌شویم باید تعریف صحیحی از معنویت داشته باشیم؛ اگر غایت معنویت، قرب الهی دانسته شود یک معنا دارد، اما اگر معنویت را صرفاً آرامش دنیوی بدانیم معنای دیگری پیدا می‌کند
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) با اشاره به اینکه در فلسفه اخلاق در جاي خود اثبات شده است كه انچه ارزش ذاتی دارد قرب الهي است. غايت معنويت اسلامي قرب حداكثري به خداوند است.
وی تصریح کرد: مقدمه سوم این است که اگر بخواهیم به این غایت دست یابیم، آیا می‌توان از هر راهی به آن رسید یا خیر؟ يا بايد به دنبال منبعی بود که مكمل معرفت بشري در اين مسير است؟ این گام سوم، پاسخ به چرایی پایبندی به شریعت را نشان مي دهد. پيوند باطن انسان با عميق سطح باطن جهان خودبه‌خود حاصل نمی‌شود بلكه نیازمند مقدماتی است. زيرا هنگامی که انسانشناسي مي كنيم، روشن می‌گردد که تحولات ذهن و دل او نیازمند برنامه‌های مختلف است. دانش جامعه‌شناسی نیز بیان می‌کند که انسان موجودی تغییرپذیر است و حتی پیش از تولد، وراثت و ژن‌ها بر او تأثیر می‌گذارند.
حجت‌الاسلام ساجدی خاطرنشان کرد: انسانی که تحولاتش این‌چنین وابسته به عوامل درونی و بیرونی است، بدون مدیریت شایسته ذهن، دل و رفتار به هدف خاصی دست پیدا نمی‌کند. بنابراین انسان برای شکوفایی، نیازمند انسان‌شناسی و بررسی عوامل آن است و اگر بخواهیم معنویت در فرد شکوفا شود، نیازمند شریعت و نظام اجتماعی منسجم هستیم.
معنویت بدون شریعت به نتیجه نمی‌رسد/ انسان موجودی تأثیرپذیر و نیازمند مدیریت عقلانی است
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) با بیان اینکه انسان از عوامل مختلف درونی و بیرونی تأثیر می‌پذیرد، گفت: معنویت اسلامی نمی‌تواند جدا از برنامه، شریعت و نظام‌مندی اجتماعی به شکوفایی برسد.
حجت‌الاسلام ساجدی اظهار کرد: اگر انسان همواره از عوامل مختلف تأثیر می‌پذیرد توجه به اين عوامل از آغاز حیات، ضروری است و شكوفايي معنویت بدون در نظر گرفتن این عوامل در دورانهاي مختلف رشد ممكن نيست. توجه به اين عوامل نيازمند مديريت نهادهاي مختلف موثر بر انسان است لذا معنویت اسلامی، انزوا طلب نیست، بلکه رسالت آن تأثیرگذاری بر فرد و جامعه در فرايند تعامل اين دو است.
عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) نقش شریعت را در حفظ ایمان و معنویت بسیار حائز اهمیت دانست و افزود: اینکه گفته شود می‌توانیم مستقل از شریعت حرکت کنیم، سخنی غیر علمی است. براي مثال يكي از توصيه هاي شريعت، روزه است. روزه ظرفيت تأثیر فراوانی بر رشد معنوي انسان دارد و لذا حتی برخی غیر مسلمانان نیز روزه می‌گیرند؛ بنابراین شریعت در حفظ ایمان و معنویت، تاثيري ويژه دارد.
حجت‌الاسلام ساجدی تأکید کرد: بر اساس انچه گفته شد مي توان گفت این تصور که برخي ميگويند «دلت پاک باشد کافی است» سخنی نادرست و غیر علمی است. برخي با طرح اين سخن ميگويند براي رشد معنوي نيازي به نماز نداريم. آیا مقصود این است که نماز در تهذیب نفس تأثیری ندارد؟ پاسخ ان را در كتاب (نماز و اسيبهاي اجتماعي) به تفصيل اورده ام. نماز در تهذيب نفس تاثير ويژه دارد.
وی خاطرنشان کرد: انسان هر قدر نماز خود را بيشتر ارتقا دهد انگیزه بیشتری برای ترک خطا پيدا ميكند. نماز يك نمونه است. ساير احكام اسلام نيز هر كدام تاثير خود را دارند. بنابراين ظرفیت پیوند باطن انسان با خدا باید به‌وسیله شریعت شکوفا شود
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) افزود: بنابراین اگر بخواهیم با نگاه برون‌دینی روشن کنیم که چه نسبتی میان معنویت و دین وجود دارد، باید انسان‌شناسی، معنویت‌شناسی و راه شناسي براي رسيدن به غايت معنويت را انجام دهيم. بررسي جامع عقلي و تجربي نشان مي دهد که دستیابی به معنویت صحيح و متعالي، نیازمند شریعت است.
ارسال نظرات