جوانان با هدایتگری علما میتوانند مبدأ عالی‌ترین خدمات اجتماعی باشند
حجت الاسلام و المسلمین محمدهادی عبدخدایی، مدیر مدرسه علمیه جعفریه مشهد و سفیر سابق ایران در واتیکان، در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، پیرامون اهمیت درس اخلاق در حوزه‌های علمیه گفت: درس اخلاق برای روحانی مانند توصیه‌ها و آموزه‌های بهداشتی برای پزشک است، همان گونه که ضروری ترین دغدغه برای پزشک رعایت اصول بهداشتی از سوی مردم است، ضروری ترین موضوع هم برای روحانی رعایت اصول اخلاقی است.
وی افزود: اگر یک فرد عادی بهداشت را رعایت نکند، خودش ضرر می کند؛ اما اگر پزشک بهداشت را رعایت نکند عده زیادی را به مریضی مبتلا می کند ـ کافی است یک وسیله جراحی آلوده به میکروب باشد ـ بنابراین تمامی زحمات پزشک از بین می رود؛ روحانی هم اگر اصول اخلاقی را رعایت نکند جامعه را به فساد می کشاند، همان گونه که ائمه اطهار(ع) در روایتی می فرمایند «اذا فسد العالِم فسد العالَم». مولای متقیان علی(ع) نیز می فرمایند «هرکه خود را پیشوای مردم قرار می دهد بر او لازم است که پیش از ادب دیگران به ادب خود بپردازد»، سپس می فرمایند «باید ادب کردن دیگران به کردار و رفتار فرد باشد، پیش از آن که با گفتار و زبانش انجام گیرد».
استاد سطح عالی حوزه علمیه مشهد با بیان این که خداوند متعال بنی اسرائیل را مذمت می کند و در آیه 44 سوره بقره می فرماید «آیا مردم را به نیکی دستور می دهید ولی خودتان را فراموش می کنید با این که کتاب خدا را می خوانید آیا هیچ فکر نمی کنید که این کار زشت است»، یادآور شد: بنابراین تخلق به اخلاق مناسب برای یک فرد طلبه و روحانی از همه چیز ضروری تر است و این امر به تعلیم احتیاج دارد، البته این نکته را اذعان می کنم که جو و فضای روحانیت از معنویت خاصی برخوردار است و افراد مهذب فراوانی در حوزه وجود دارند.
وی با طرح این پرسش که اخلاق به چه صورت هایی باید در حوزه تبیین شود، تشریح کرد: اخلاق به صورت های گوناگونی می تواند در حوزه وجود داشته باشد، طریقه نخست آن است استادان به تنهایی در خصوص اخلاق کار و مطالعه کنند و خودشان مهذب به آموزه های اخلاقی شوند و سپس برنامه های منظمی را برای تدریس اخلاق بگذارند و به صورت منظم هفته ای یک یا دو درس بدهند و طلاب هم شرکت کنند؛ البته این درس ها باید بر محور یکی از متون قرآنی یا روایی مانند «اخلاق در قرآن» یا «اخلاق در نهج البلاغه» و یا «شرح و تفسیری از دعای مکارم الاخلاق امام سجاد».
حجت الاسلام و المسلمین عبد خدایی ادامه داد: روش دیگر این است که هر استاد در کنار تدریس گاهی از اوقات یک نکته اخلاقی یا اعتقادی را بیان کند و برای این موضوع برنامه ریزی داشته باشد تا اخلاق با درس و روح طلاب عجین شود و در خلال آموزش تربیت و پرورش هم بدرخشد. به عنوان مثال، این دروس باید ابتدا اشاره ای به احساس مسؤولیت داشته و در روزهای دیگر در مورد از بین بردن خودخواهی باشد.
وی در خصوص این که باید به چه مباحث اخلاقی بیشتر در حوزه های علمیه پرداخته شود، گفت: اخلاق غذای روح است و دامنه ای بسیار وسیع و گسترده ای دارد، که در رأس همه آن ها تقوای الهی است؛ اما به مناسبت برخی از مشاغل برای عده ای ضروری تر است. به عنوان مثال برای پزشکان اخلاق پزشکی، برای کارمندان اخلاق اداری، برای جوانان اخلاق و اوقات جوانان؛ برای افرادی که جوان هستند و در مسیر تعلیم هم هستند، احساس مسؤولیت نسبت به وقت و جوانی و تحصیل از اهمیت بیشتری باید برخوردار باشد تا جوانی را به بطالت صرف نکنند، بدین معنا که نسبت به تحصیل عشق داشته باشند و ارزش آن را به خوبی بدانند و با انگیزه باشند و گفته اند «آب کم جو، تشنگی آور به دست» جوان باید احساس کند که عالی ترین خدمت به جهان بشریت را می تواند در پرتوی عالم فرهیخته دینی انجام دهد، زیرا یک عالم می تواند ملتی را از اسارت نجات دهد و می تواند مبدأ عالی ترین خدمات اجتماعی و خیرات شود.
مدیر مدرسه علمیه جعفریه مشهد اظهار داشت: روحانی از سویی باید به کارش دلگرم باشد و از سویی دیگر ذره ای هم غرور نداشته باشد، چرا که بزرگ ترین آفت علم و اخلاق، غرور است، همچنین وقت خود را صرف فراگیری علم نافع و مفید کند و نه علمی که به فرموده پیامبر اکرم «لا یضر من عرفه ولا ینفع من جهله؛ کسی اگر آن را ندانست ضرر نکرده و کسی که آن را دانسته خیری نبرده است».
وی نیز ابراز داشت: انسان آن قدر وقت ندارد که عمر خود را صرف هر مطلبی کند بلکه باید برای فراگیری مطالب ارزنده برنامه ریزی داشته باشد و به جای آن که روایات ضعیف را فراگیرد و سخنان بی پایه را در مغز جای دهد اهتمام به فراگیری روایات معتبر داشته باشد و همان ها را به مردم تحویل دهد همانطوری که قرآن کریم می فرماید « یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً، یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمالَکُمْ وَ یَغفِر لکم ذنوبَکم؛ افرای که ایمان آوردید تقوای الهی داشته باشید و سخن استوار و محکمی بزنید در نتیجه اعمال شما را خوب می کند و گناهانتان را می بخشد».
حجت الاسلام و المسلمین عبدخدایی افزود: این نکته بسیار پر اهمیت است که قرآن پس از توصیه به تقوا بیان می کند که حرف استوار بزنید و حرف بی ریشه و بی پایه نزنید و دیگر این که حرف راست بزند زیرا نسبت دروغ به خداوند و پیغمبر گناه کبیره است و مسؤولیت سنگینی دارد. از طرفی مهم ترین سرمایه رهبران و راهنمایان جامعه اعتماد مردم است یعنی اگر مردم اعتماد خود را از دست بدهند حرف راست آن ها هم اثر نمی کند از این جهت پیامبران خدا حتی دروغ مصلحتی هم نمی گویند به واسطه این که اعتماد و اعتبارشان از بین می رود.
وی با اشاره به این که امام صادق(ع) به یکی از شاگردانشان می فرمایند «پیش از آموزش حدیث راست گفتن را آموزش دهید» و با تأکید بر این که طلاب باید در خصوص اخلاق عملی اهتمام ورزند، یادآور شد: پیامبر اکرم همراه براهین و دلایل عالیه مردم را با اخلاق نیکو جذب می کرد حتی قرآن کریم اخلاق پیامبر را به عظمت می ستاید و می فرماید «انک لعلی خلق العظیم» همچنین قرآن درباره پیامبر می فرماید «به واسطه رحمت الهی، تو با این مردم نرم هستی اگر درشت خو بودی و قلب سختی داشتی از اطرافت پراکنده می شدند».
سفیر سابق ایران در واتیکان سپس برخی از کتاب های اخلاقی را برای مطالعه طلاب توصیه کرد و گفت: فرهنگ اسلام به ویژه تشیع از نظر اخلاقی مانند دیگر معارف جهان، کتاب های گران‌بهایی دارد و اصلی ترین کتاب قرآن کریم است. چهار کتاب نهج البلاغه، اصول کافی، محجة البیضای مرحوم فیض کاشانی و معراج السعاده مرحوم نراقی به صورت کلاسیک مباحث اخلاقی را بررسی و یک دوره دروس اخلاقی را نگارش کرده اند./968/ت301/س