یلدای علوی/حماسه حسینی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا درمشهد، با نگاهی به سنت پیامبر اکرم(ص) و آیات و روایات می توان به جرأت گفت که صله رحم سبب افزایش روزی، برطرف سازی مشکلات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، فراهم سازی زمینه های ظهور در نهاد کوچک اجتماعی به نام خانواده است. شاید یکی از دلایل شکل گیری سازمان و نهادهای دولتی با عناوین مختلف، غفلت از همین سبک زندگی سنتی ایرانیان است که در شکل خانواده گسترده، خود سبب حل بسیاری از مشکلات می شد.

یلدا، مهمانی بدون همدلی و همنوایی یا نوای شکرگذاری بنده برای نعمات

اما متأسفانه امروز با پیشرفت تکنولوِژِی ومدرنیته شدن مناسبات اجتماعی، دیگر خبری از صندوق های قرض الحسنه خانوادگی و ریش سفیدهای فامیلی نیست و گاه همین دور هم جمع شدن ها در نهایت به یک پز اجتماعی تبدیل می شود که اقوام و خویشان پس از گذراندن بسیاری از وقت خودشان برای خرید لباس و شرکت در این مهمانی ها، کارکرد اصلی خود که همان همدلی و دوستی و درنهایت گرفتن دست یکدیگر در فراز و نشیب های زندگی است را نیز از دست می دهد و مهمانی فقط مهمانی می شود.

یلدا بلندترین شب سال در بین ایرانیان از دیرباز به عنوان یکی از شب های پرخاطره جهت صله رحم محسوب می شود و دیر زمانی است که ایرانیان آغاز فصل سرما را با مراسم شب یلدا جشن می گیرند. این شب با انقلاب زمستانی مصادف است و نوید بخش روزهای بلند و شب های کوتاه است.

 در این شب ایرانیان در منزل بزرگترها تا نیمی از شب بیدار می مانند و خاطرات گذشته را مرور می کنند، مقایسه گفته های پیشینیان و ذکر خاطرات بزرگان با وضعیت فعلی و تفاوت و تغییرات به وجود آمده در برگزاری آیین های شب یلدا، آداب و رسومات گذشته را بیشتر نمایان می کند.

در سال های گذشته در این شب بیشتر اقوام و اعضای خانواده ها در منازل بزرگترها و ریش سفیدان جمع می شدند و در یک فضای گرم و صمیمانه طولانی ترین شب سال را با گوش دادن به خاطرات، داستان ها، حکایت ها و تجارب بزرگترها به صبح می رساندند و به نوعی صله رحم می کردند. ولی اکنون نه تنها در شب یلدا، بلکه در یک مهمانی ساده نیز تلویزیون را روشن می کنند و این عاملی در تغییر آداب و رسوم قدیمیان در این شب طولانی سال شده است که یکی از بهترین سنت های اصیل و هویت فرهنگی ایرانیان است.

همنشینی بر سرسفره شور و شادمانی در شب پیروزی نور بر ظلمت از بهترین صله ارحام است که همسو با سفارش بزرگان دینی برگزار می شود. در طولانی ترین شب سال ایرانیان باستان با هندوانه و انار به عنوان سمبل آتش و گرما محفل زمستانی خود را گرم می ساختند. با روشن کردن چراغ های نفتی موسوم به لامپا در کنار قرآن مجید و دیوان حافظ یک شب به یادماندنی را جشن می گرفتند.

برخی سنت های شب یلدا نباید هیچ وقت با گذشت زمان به فراموشی سپرده شود، هر چند که برخی از سنت های شب یلدا کم رنگ شده ولی هنوز هم مردم دور بزرگتر خانواده خود جمع می شوند و نوعی صله رحم می کنند. شب یلدا با گفتن بهترین حرف ها، ذکر بهترین خاطرات و صرف خوشمزه ترین و سنتی ترین غذاهای ایرانی در کنار بزرگترها سپری می شود تا انسان در تمام ایام سال، زندگی پربرکت و سالمی داشته باشد.

اهمیت صله رحم در کلام امام کاظم (ع)

امام کاظم علیه السلام اهتمام فراوانی به مسئله صله رحم داشتند، ایشان چون پدر بزرگوار خویش همواره نزدیکان خویش را حتی در بدترین شرایط گرامی می داشت و رعایت آن را به دیگران نیز توصیه می نمود، امام صادق علیه السلام به سختی نفس می کشید و در بستر شهادت آرمیده بود، زهری به او خورانیده و حضرت را مسموم کرده بودند و امام لحظات واپسین عمر شریف خود را می گذراند. جمعی از یاران، بستگان و دوستان امام جمع بودند و همگان در فراق پیشوای دانشمند و فرزانه خود می گریستند.

امام به سختی به فرزند خود امام کاظم علیه السلام فرمود: به «حسن افطس» هفتاد دینار بدهید، به فلانی این مقدار و... سپس وصیت خود را به فرزند خود کرد. یکی از خدمتکاران امام به اسم «ساعد» با گریه به امام گفت: آیا به کسی پول می دهید که به روی شما شمشیر کشیده و قصد کشتن شما را داشت؟ امام چشمانش را به طرف او گردانید و فرمود: آیا دوست نداری من از کسانی باشم که پروردگار در مورد آنان می فرماید: «وَ الَّذین یَصِلُونَ ما أمَرَ اللّهُ بِهِ اَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ؛ آنان(مؤمنان) کسانی هستند که پیوندهایی را که خداوند به آن امر کرده است برقرار می کنند و از پروردگارشان می ترسند و از سختی روز حساب بیم دارند».(رعد: 21).

آری ای ساعد! خداوند بهشت را آفرید و بوی آن را خوب و مطبوع گردانید. بوی دل انگیز بهشت که از فاصله دو هزار سال به مشام می رسد، به مشام دو دسته نمی رسد: دسته ای که عاق پدر و مادر شده اند و دسته ای که صله رحم را قطع کرده اند.

کمک به محرومان، نیازمندان و ستمدیدگان جامعه، اصل بزرگی در زندگانی امام کاظم علیه السلام بود و برطرف کردن نیازهای مادی، معنوی و روحی آنان را مهم ترین فعالیت اجتماعی خود به شمار می آورد. امام، همواره از وضعیت زندگی دوستان و آشنایان خود و مشکلات آنان با اطلاع بود و تلاش می کرد گاه گاهی با آنان دیداری تازه کند و از مشکلاتشان آگاهی یابد. تا جایی که در توان دارد معضلات معیشتی آنان را برطرف کند. همچنان که در احادیث و سخنان امامان معصوم علیهم السلام نیز رویکرد گسترده ای به این موضوع شده است. ایشان از هر فرصتی برای کمک به مسلمانان بهره می جست و بزرگ ترین سفارش او به نزدیکان در دوران خفقان عباسی همین اصل بوده و کمک به مؤمنان را کفاره گناهان می دانست.

در این باره نوشته اند: «زیاد بن ابی سلمة» از دوستداران امام کاظم علیه السلام بود، ولی با دستگاه هارون الرشید نیز ارتباط داشت. روزی امام او را دید و از او پرسید: زیاد بن ابی سلمه! شنیده ام تو برای هارون الرشید کار می کنی و با آنان همکاری داری؟! گفت: بله سرورم! امام پرسید: چرا؟ عرض کرد: مولای من! من تهیدستی آبرومندم. مجبورم برای تأمین نیازهای خانواده ام کار کنم. امام با چهره ای عبوس گفت: اما اگر من از بلندی بیفتم و قطعه قطعه شوم برایم بهتر است که عهده دار کاری از کارهای ظالمان شوم، یا گامی بر روی فرش های آنان گذارم، مگر در یک صورت. می دانی آن در چه صورتی است؟ گفت: نه فدایت شوم! امام فرمود: من هرگز با آنان همکاری نمی کنم مگر آن که یا غمی را از دل مؤمنی با حل مشکلش بردارم یا با پرداختن قرض او، ناراحتی را از چهره اش بزدایم. ای زیاد! بدان پروردگار کمترین کاری که با یاوران ظالمان انجام می دهد این است که آنان را در تابوتی از آتش قرار می دهد تا روز حساب باز رسد. ای زیاد! هرگاه عهده دار شغلی از شغل های این ظالمان شدی، به برادرانت نیکی کن و به آنان کمک کن تا کفاره این کارت باشد. وقتی قدرتی به دست آوردی بدان خدای تو نیز در روز قیامت قدرت دارد و بدان که نیکی های تو می گذرد و ممکن است دیگران آن را فراموش کنند، ولی در نزد خدا و برای روز قیامت تو باقی خواهد ماند!.

یکی دیگر از یاران نزدیک امام در دستگاه خلافت «علی بن یقطین» بود. او بارها نزد مولای خود امام کاظم علیه السلام آمده بود تا همکاری خود را با دستگاه حکومتی قطع کند، ولی امام به او اجازه نمی داد؛ زیرا می دانست که او از دوستداران راستین اهل بیت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است. بار دیگر خدمت امام خویش آمد از امام اجازه خواست که دیگر به دربار هارون الرشید نرود و استعفا بدهد. امام با مهربانی به او فرمود:  این کار را مکن! ما به تو علاقه داریم. اشتغال تو در دربار خلیفه وسیله راحتی برادران دینی توست. امید است که خداوند ناراحتی ها را به وسیله تو برطرف کند و آتش دشمنی و توطئه آنان را خاموش سازد. او که نمی خواست سخن امام را قطع کند، سراپا گوش شده بود. امام به او فرمود: ای علی بن یقطین! بدان که کفاره خدمت در دربار ظالمان، گرفتن حق محرومان است. تو چیزی را برای من ضمانت کن. من در مقابل سه چیز را ضمانت می کنم. تو قول بده که هر وقت یکی از مؤمنان به تو مراجعه کرد، هر حاجتی داشت برطرف کنی و حق او را بستانی و با احترام با او برخورد کنی؛ من نیز ضمانت می کنم که هیچ وقت زندانی نشوی، هرگز با شمشیر دشمن کشته نشوی و هیچ وقت به فقر و تنگدستی گرفتار نیایی. بدان هر کس حق مظلومی را بگیرد و دل او را شاد کند اول خدا، دوم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سوم همه ما امامان را خشنود کرده است.

امام حسین(ع) نیز در حماسه کربلا تا آخرین قطره خون اقوام و خویشانش از دین خدا پاسداری کرد و بعد از واقعه عاشورا نیز کربلا با نام زینب و سجاد(ع) زنده ماند و امام حسین(ع) با راهی شدن اهل بیتش به سمت نینوا در واقع درس همدلی و همراهی خانواده اش را در این مکتب به دوستدارانش آموزش داد. این وحدت و همراهی بستگان نیز یکی از درس های مکتب عاشورا است که در مناسبات سبک زندگی اسلامی کمتر بدان توجه شده است و این درحالی است که هر فردی در هر پیروزی بدون اتصال به بنیان اصیل خانواده راه به جایی نخواهد برد.

صله رحم در کلام چهارده معصوم/میوه بهشتی انار گوارای یلدای علوی

در دو دهه گذشته بازار خرید و فروش تنقلات و میوه های شب یلدا نیز رونق خوبی گرفته  و ایران همچون سالیان گذشته رنگ تنقلات و میوه دارد. به طوری که کودکان با شادمانی از فرا رسیدن این شب شادمانی می کنند و خوشحال هستند. خوردن انار  و هندوانه نیز از سنت های مردم در شب یلدا است.

پیامبر‌(ص): «صِلَةُ الرَّحِمِ تَزیدُ فِى الْعُمْرِ وَ تَنْفِى الْفَقْرَ؛ صله رحم(پیوند خویشاوندی) عمر را زیاد می‌کند و فقر را ازمیان می‌برد».

امام علی‌(ع): «إِذَا قَطَّعُوا الْأَرْحَامَ جُعِلَتِ الْأَمْوَالُ فِی أَیْدِی الْأَشْرَارِ؛ امیرالمومنین(ع): هرگاه مردم پیوند خویشاوندی را ببُرند ثروتها در دست تبهکاران قرار گیرد».

حضرت فاطمه زهرا‌(س): «فَرَضَ اللّه‏ صِلَةَ الأرحامِ مَنماةً لِلعدَدِ؛ خداوند صله ارحام را به‌جهت فزونی نفرات مقرر داشته است».

امام حسن مجتبی(ع): « إِذا لَقِىَ أَحَدُکُمْ أَخاهُ فَلْیُقَبِّلْ مَوْضِعَ النُّورِ مِنْ جَبْهَتِهِ؛ هرگاه یکی از شما با برادر خود دیدار نماید لازم است محل نورانی پیشانی(جای سجده) او را ببوسد».

سید الشهداء‌(ع): من سرّه ان ینساً فی أجله و یزاد فی رزقه فلیصل رحمه؛ هرکه دوست دارد مرگش به تاخیر افتد و روزیش افزایش یابد، صله رحم به‌ جا آورد».

امام زین العابدین‌(ع): «نَظَرُ المُؤمِنِ فی وَجهِ أخیهِ المُؤمِنِ لِلمَوَدَّةِ والمَحَبَّةِ لَهُ عِبادَةٌ؛ نگاه مومن به چهره برادر مومن خود از روی دوستی و محبت به او، عبادت است».

باقر العلوم‌(ع): «صِلَةُ الأرحامِ تُزَکّیِ الأ عمالَ و تُنْمِی الأموالَ وَ تَدْفَعُ الْبلَوْی و تُیَسِّرُ الحسابَ و تُنْسِی ءُ فی الأَجَلِ؛ ارتباط خویشاوندی اعمال را پاک می‌کند،‌داراییها را فزونی می‌بخشد، گرفتاری را دور سازد و حساب روز قیامت را آسان نماید و مرگ را به تاخیر می‌اندازد».

صادق آل رسول‌: «الذُّنُوبِ الَّتِى تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ قَطیعَةُ الرَّحِمِ؛ از جمله گناهانی که مرگ و نابودی را شتاب می‌بخشد قطع رحم است».

امام کاظم‌(ع): «وَالتَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ نِصْفُ الْعَقْلِ؛ مهرورزی با مردم نیمی از عقل است».

حضرت رضا‌(ع): «مَنْ جَلَسَ مَجْلِساً یُحیَی فیه أمْرُنا, لَمْ یَمُتْ قَلبُهُ یَوْمَ تَمُوتُ القُلُوب؛ هر که در مجلسی بنشیند که در آن امر و یاد ما زنده شود قلبش در روزی که قلب‌ها میمیرند، نمی‌میرد».

امام جواد‌(ع): « مُلاقاة الاِخوان نُشرَةٌ وَ تَلقِیحٌ لِلعَقلِ وَ اِن کان نَزرا قَلیلاً؛ دیدار برادران مایه سلامتی و رشد عقل است اگرچه بسیار اندک باشد».

حضرت‌هادی‌(ع): «لمّا کلمّه اللّه عزّوجلّ موسی بن عمران، قالَ موسى علیه‏السلام : «الهی فَما جَزاءَ مَنْ وصل رحمه؟ قالَ: یا موسى: أنسى لَهُ أَجَلَه، وَ أَهْوَنُ عَلَیه سَکَراتَ الْمَوْتِ؛ آن‌گاه که خدای عزوجل با موسی بن عمران سخنی گفت، موسی عرض کرد: پاداش که صله رحم چیست؟ خداوند فرمود: ای موسی مرگ اورا به تاخیر می‌اندازم و سختیهای جان دادن را بر او آسان می‌کنم».

امام حسن عسکری‌(ع): «مَن وَعَظَ أَخاهُ سِرّا فَقَد زانَهُ وَمَن وَعَظَهُ عَلانیَةً فَقَد شانَهُ؛ هرکه برادرش را در خلوت پند دهد اورا آراسته است، و هرکه برادرش را در جمع پند دهد، او را سرشکسته کرده است».

امام عصر‌(عج): «أَکْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِکَ فَرَجُکُم‏؛ برای تعجیل در فرج بسیار دعا کنید که فرج من فرج شما نیز هست».

/934/ی702/ر

یادداشت از

فاطمه ترزفان