بهره نبردن از فضای بیداری اسلامی سبب بروز خسارت‌های جبران‌ناپذیر می‌شود
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محمدتقی سبحانی، استاد حوزه و دانشگاه یکشنبه صبح در نشست هم‌اندیشی مسؤولان و اعضای هیأت امنا و پژوهشگران پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی که در دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، گفت: آیه «رب شرح لی صدری و یسرلی امری وحلل عقدة من لسانی یفقهو قولی» پنج رکن اساسی تبلیغ را بیان می‌کند.
وی افزود: در آیه «یفقهو قولی» سخن از زمینه ارتباط با مخاطب است، باید بررسی شود که آیا ما زبان و شرایط مخاطب را در ارتباط با آنان در نظر می‌گیریم.
اندیشه شیعی ناچار از ارتباط با جهان عرب است
این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: تفکر اسلامی باید در عرصه‌های بین‌المللی حضور یابد و یکی از این مهم‌ترین عرصه‌ها جهان عرب است که فرهنگ سنی و غیرشیعی را دربرمی‌گیرد.
وی با اشاره به این‌که برای ارتباط با جهان عرب باید نیازها و شرایط آنان را در نظر داشت، اضافه کرد: اکنون بیداری اسلامی اتفاق افتاده است، باید تأثیر این تحول را پیش از وقوع بیداری اسلامی و پس از آن بررسی کنیم و برای ارتباط با جهان عرب در آینده برنامه‌ریزی کنیم.
حجت‌الاسلام سبحانی اضافه کرد: جهان عرب ویژگی‌های تازه‌ای یافته است، بدنه جهان عرب را می‌توان به چهار لایه تقسیم کرد و کارهای علمی و فرهنگی خود را بر اساس این چهار لایه تنظیم کرد.
وی ابراز داشت: این چهار گروه؛ عالمان دینی سنی، روشنفکران عرب، نخبگان جهان عرب و عوام و توده جامعه عرب محسوب می‌شوند که هر کدام خاستگاه و جایگاهی دارند که باید آن را به درستی شناخت و فعالیت‌ها را بر اساس آن تنظیم کرد.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: دو جریان سنتی اشعری مذهبی در نیمه شمالی حوزه عربی و جریان سلفی‌گری در شبه جزیره عرب را می‌توان شناسایی کرد، همچنین شافعی‌مذهب‌ها در دانشگاه الازهر و مالکی‌ها در آفریفا در حال فعالیت هستند.
وی با بیان این‌که جریان فکر مالکی به شافعی و سلفی‌گری نزدیک نیست، ادامه داد: جریان سلفی در دنیای عرب به شدت با جریان عرفانی اختلاف عمیقی دارد و این اختلاف از زمان ابن‌تیمیه آغاز شده است.
پروژه مهم حوزه‌های علمیه ارتباط با علمای اهل‌سنت است
حجت‌الاسلام سبحانی خاطرنشان کرد: میان جریان اشعری و جریان عرفانی از همان ابتدا اختلاف وجود داشته است اما اختلاف جریان عرفانی با جریان سلفی از زمان ابن‌تیمیه آغاز شده است.
وی اضافه کرد: جریان عامیانه و توده سنی تابعی از جریان علمای سنتی است، هرگونه فعالیتی که بخواهد منجر به تأثیرگذاری در بدنه اجتماعی و تأثیرگذار عرب شود بدون تعامل با علمای سنتی ممکن است، همان‌گونه که در جامعه شیعی ما این‌گونه است.
این استاد حوزه و دانشگاه ابراز کرد: یک پروژه مهم برای حوزه‌های علمیه ما ایجاد شیوه‌های ارتباطی با علمای اهل‌سنت است، اما باید در نظر داشت که از چه شیوه‌ای و چه روشی بتوان استفاده کرد.
وی با اشاره به این‌که نمی‌توان بدون پرکردن فاصله میان علمای اهل‌سنت و شیعه با توده مردم ارتباط یافت، ابراز داشت: این به آن معنا نیست که از مواضع شیعه کوتاه بیاییم تا بتوانیم با آنان ارتباط برقرار کنیم.
حجت‌الاسلام سبحانی افزود: جامعه عربی به شدت مدرن و سنتی است، جامعه عربی سریع‌تر و عمیق‌تر از جامعه ایرانی متأثر از فرهنگ غرب شده است اما در عمق فرهنگ آنان در بسیاری از نقاط تقلید و پیروی از سنت مشاهده می‌شود.
وی ابراز داشت: کار با جهان عرب از جهتی بسیار راحت و از جنبه دیگر بسیار دشوار است، تضاد هویتی در انسان عرب معاصر مشهود است.
نخبگان با استفاده از فضای رسانه‌ای وارونه با جهان شیعه ارتباط یافتند
این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: افراد بسیاری در لایه نخبگان جهان عرب حضور دارند و علاقه به برقراری ارتباط با جهان اسلام هستند، بسیاری از افرادی که از ابتدا در محیط دینی پرورش یافته‌اند روحیه آنان طالب فضای دینی است و این تفاوتی است که میان نخبگان ایرانی و نخبگان عرب است.
وی با اشاره به این‌که توده‌های اجتماعی زبان رسمی سخن گفتن با آنان علما است، گفت: طیف نخبگان عرب مخاطبان ناشناخته پژوهش‌های جامعه شیعی است که متأسفانه ما این گروه را در پژوهش‌های خود در نظر نگرفتیم.
حجت‌الاسلام سبحانی بیان داشت: نخبگان عرب با استفاده از فضای رسانه‌ای و سیاسی با جهان شیعی ارتباط برقرار کردند، فضای رسانه‌ای فضایی وارونه‌نما است، بنابراین نمی‌توان گفت که ما با نخبگان عرب تضاد تئوریک داریم.
وی با بیان این‌که نخبگان عرب تعصبات قومی و ایدئولوژی ندارند، اظهار داشت: نخبگان خاستگاه دینی فرهنگی ویژه‌ای ندارند که بخواهیم با آنان ارتباط برقرار کنیم، آنان موضع‌گیری می‌کنند اما باید در نظر داشت که موضع‌گیری آنان ناشی از فضای رسانه و سیاست است.
این استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: وقتی نخبگان از این فضای رسانه‌ای رها شوند به پرسش‌هایی همانند شیعه چیست و چه می‌گوید می‌پردازند، از این جهت برای حوزه‌های علمیه جای کار بسیاری وجود دارد.
وی ابراز داشت: گروه دیگر، روشنفکران عرب هستند که با تعریف ایرانی آن تفاوت‌هایی دارد، روشنفکران عرب از چهارچوب‌های سنتی و رسمی دین خارج شده‌اند و اجتهادهای نو انجام داده و برنامه‌ریزی کرده‌اند، از این‌رو روشنفکر نامیده می‌شوند.
ادبیات و تولیدات روشنفکری جهان عرب برای پژوهشگران مجهول است
حجت‌الاسلام سبحانی با اشاره به این‌که طیف بسیار گسترده‌ای در زیر عنوان روشنفکران جهان عرب وجود دارد، افزود: در روشفنکری عرب از اجتهاد نو در دین تا وابسته شدن به جریان‌های الحادی مطرح است اما در ایران روشنفکران ایرانی سکولار خوانده می‌شوند اما در جهان عرب بسیاری از روشنفکران از جریان دین خارج نیستند.
وی تصریح کرد: طیفی نیز در روشنفکران عرب وجود دارند که یکی از مبانی فلسفه‌های غرب را پذیرفته‌اند و در جهان عرب به فعالیت‌های فرهنگی پرداخته‌اند.
این پژوهشگر حوزوی خاطرنشان کرد: ادبیات و تولیدات این بدنه وسیع روشنفکری برای پژوهشگران مجهول است و در طیف‌های این گروه حتی نمی‌توانیم نام پنج نفر را نام ببریم.
وی گفت: روشنفکران عرب تأثیر بسیاری در اندیشه اسلامی داشتند، حتی برخی از اندیشه‌های روشفنکران امروزی ایران ناشی از اندیشه روشنفکران عربی است.
حجت‌الاسلام سبحانی با بیان این‌که حوزه علمیه با اندیشه‌‌ها و جریانات روشنفکری عرب آشنا نیست، ابراز داشت: برخی از این جریان‌ها قابل استفاده درحوزه‌های علمیه است، برداشت‌های نو از مباحث اعتقادی، روش‌های تفسیری جدید و اجتهاد جدید در میان روشنفکران عرب وجود دارد که حوزه علمیه امکان استفاده از آن به عنوان نقد یا بازتولید را دارد.
وی گفت: همچنین باید جریان ضددینی و غیردینی روشنفکران عرب را بررسی کرد، متأسفانه اکنون این اندیشه‌های انحرافی در میان جریان شیعه عربی رواج یافته است، در نجف و در عراق این اندیشه‌های انحرافی وارد شده است.
فضای تحولات عربی را نباید یک‌جانبه و سیاسی نگریست
این استاد حوزه و دانشگاه، حوزه علمیه را یکی از سنگرهای مواجهه با روشنفکران غیردینی عرب دانست و اظهار داشت: اکنون شخصیت‌هایی که به این جریان روشنفکری عرب پاسخ بگویند وجود ندارد، همچنین گاه به تحقیق و بررسی یک اندیشه می‌پردازیم، حال آن‌که این اندیشه پیش‌تر از سوی نخبگان عرب مطرح شده است.
وی تصریح کرد: معرفی تشیع به صورت علمی و اندیشه‌ای در جهان عرب یک ضرورت و نیاز است، در بحث‌های جدلی کلامی و امامت نقد بسیار کرده‌ایم اما نمی‌توانیم در محیط عربی امروز تشیع را با یک زبان عقلی معرفی کنیم.
نویسنده و پژوهشگر حوزوی خاطرنشان کرد: مطالعات تطبیقی فقه شیعی و سنی انجام نگرفته است، افرادی را در حوزه علمیه نداریم که فقه مذاهب اهل‌سنت را بدانند؛ البته درباره معارف دیگر پژوهش‌های تطبیقی انجام گرفته است اما آن را به جهان عرب نرسانده‌ایم.
وی با بیان این‌که فضای تحولات عربی را نباید سیاسی و یک‌جانبه نگریست، گفت: آنچه که امروز در جهان عرب رخ می‌دهد و آنچه که از رسانه‌های رسمی می‌شنویم فاصله دارد، نمی‌گویم آنچه که مطرح می‌شود باطل است بلکه همه آنچه که اتفاق می‌افتد نیست.
حجت‌الاسلام سبحانی بیان داشت: امروز اگر جهان عرب را بررسی نکنیم پس از فرونشستن این انقلاب‌ها خسارت‌هایی را به ما در ارتباط با جهان عرب وارد می‌کند، گسل دینی و قومی در جهان عرب رخ داده است که جریان اسلام‌گرایی و غیراسلام‌گرایی به دو جریان متضاد تبدیل شده که راه تفاهم معرفتی در میان این دو جریان وجود نخواهد داشت.
وی گفت: امروز منافع توده‌های اجتماعی با مسائل مذهبی و شیعه سنی گره خورده است، شکافی در این میان رخ داده است که در صورت عمیق شدن این شکاف جبران آن به راحتی ممکن نیست، جریان‌های قومی در جهان عرب رو به افزایش است.
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: صحنه کنونی جریان عرب می‌تواند فرصت‌آفرین باشد و همچنین می‌توانند خسارت‌های بسیاری را پیش روی ما بگذارد./914/پ201/ن