سبک زندگی غربی چگونه بر جامعه ایرانی اثر می‌گذارد؟
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا به نقل از بولتن نیوز، رهبر معظم انقلاب در دیدار با جوانان خراسان شمالی، از سرفصلی به نام "سبک زندگی" سخن به میان آوردند که به نظر می‌رسد محتاج دقت بیشتری باشد.
رهبری در این دیدار چنین فرمودند: "یکى از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامى عبارت است از سبک زندگى کردن، رفتار اجتماعى، شیوه‌ى زیستن - این‌ها عبارةٌ أخراى یکدیگر است - این یک بُعد مهم است؛ این موضوع را می‌خواهیم امروز یک قدرى بحث کنیم. ما اگر از منظر معنویت نگاه کنیم - که هدف انسان، رستگارى و فلاح و نجاح است - باید به سبک زندگى اهمیت دهیم؛ اگر به معنویت و رستگارى معنوى اعتقادى هم نداشته باشیم، براى زندگى راحت، زندگى برخوردار از امنیت روانى و اخلاقى، باز پرداختن به سبک زندگى مهم است. بنابراین مسئله، مسئله‌ى اساسى و مهمى است. بحث کنیم درباره‌ى اینکه در زمینه‌ى سبک زندگى چه باید گفت، چه می‌توان گفت. عرض کردیم؛ این سرآغاز و سرفصل یک بحث است."
بولتن‌نیوز بنا به رسالتی که برای خود ترسیم کرده، یعنی تبیین هرچه بیشتر سخنان رهبر انقلاب و تبدیل آن به گفتمان عمومی در جامعه، سعی می‌کند طی سلسله مطالبی، موضوع "سبک زندگی" را از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار داده و "آسیب"های ناشی از تغییر سبک زندگی ایرانی- اسلامی به سبک زندگی غربی را بیان کند. بدان امید که مسئولین و نهادهای فرهنگی کشور که گویا در خواب زمستانی فرو رفته و کاری جز برگزاری جلسات پی در پی بدون نتیجه ندارند، بیدار شده و در این راه قدم بردارند.
تقابل غرب مدرن با آموزه های ایرانی- اسلامی
جوامع دارای ارزش‌ها، نگرش‌ها و عادت‌های متفاوت و نسبتا پایداری هستند که این عادت‌ها ثابت و غیرقابل تغییر نیستند. در حالی که ارزش‌ها و نگرش‌های سنتی میان نسل‌های پیشین جوامع رواج دارد، نسل‌های جدیدتر دارای ارزش‌های متفاوتی هستند. با جانشین شدن نسل‌های جوان تر به جای افراد نسل‌های گذشته، جهان بینی متداول در جوامع دگرگون می‌شود.
غرب مدرن یک عالم تاریخی جدیدی است که یک مدل و نحوه زندگی کردنی را به همراه آورده است که خصیصه اصلی این نحوه زندگی، اومانیستی و سکولاریستی بودن آن است و چون اساساً به نفی حضور و حیات دین، حداقل به عنوان یک امر کلیدی و به عنوان یک مرکز ثقل می‌اندیشد؛ لذا بنای آن این است که یک زندگی دنیوی و سکولاری را بیافریند.
مؤلفه های اصلی سبک زندگی غربی
"سبک زندگی مدرن"، به ویژه آن‌گونه‌ای که از نیم قرن بیستم به خصوص از دهه 80 حاکم شده چند مؤلفه اساسی دارد:
1- عالم مدرن، اساساً فرد انگارانه است. عالم فرد انگار عالمی است که تعلقات اجتماعی و خانوادگی را نمی‌تواند بپذیرد پس سبک زندگی مدرن، سبکی است که اقتصاد و پول، مسئله اصلی انسان می‌شود. بدین معنا که سبک زندگی مدرن پول محور است؛ همان‌طور که می‌توان گفت در عالم مدرن، انسان در ذیل پول تعریف می‌شود.
2- فرد انگاری موجب می‌شود که انسان تدریجاً یا خانواده‌گریز و یا خانواده ستیز شود لذا در ابتدای امر، فرد از خانواده گسترده و فامیلی دور شده و به سوی خانواده هسته‌ای می‌آید. سپس از خانواده هسته‌ای نیز تدریجاً دور شده و به سمت تجرّد تمام عیار سیر می‌کند و این چیزی است که مطابق با آمار در عالم غرب مدرن مشاهده شده و متأسفانه جامعه ایران نیز به همین سو در حال حرکت است.
3- سومین ویژگی انسان مدرن و این سبک زندگی، مصرف‌گرایی شدید است اساساً این خصیصه مربوط به نیمه دوم قرن بیستم است و چون سرمایه‌داری وارد فاز تولید انبوه شد از اوائل قرن بیستم به بعد فرهنگ مصرف، جانشین فرهنگ امساک انباشت شده است و این به جزئی از لایف‌استایل در زندگی مدرن شده است.
4- دسته چهارم، حضور سرعت شتاب‌زده‌ای است که یک اضطراب زمان را ایجاد می‌کند و اضطراب ساعت یک حالت مکانیکی در روابط انسان‌ها ایجاد می‌کند. همچنین تغییر مدل‌های غذایی از دیگر ویژگی سبک زندگی مدرن است عناصری مانند پول، اشتغال، اضطراب زمان، خانواده‌گریزی مدل غذایی انسان را نیز تغییر داده و به سوی مدل‌های فست‌فودی و غذاهای بیرونی سوق می‌دهد از این رو کمپانی‌های غذا دخالت کرده و الگوهای غذایی را ارائه می‌دهند.
5- ویژگی بعدی سبک زندگی مدرن، تنوع‌طلبی شدید است. این مدل زندگی براساس فرد تنها تعریف می‌شود و نه براساس فرد در خانواده و اجتماع به صورت پیوسته بلکه انسان فقط به صورت اتمی است که براساس نیازهای خود، به سمت یک اتم و یا یک انسان دیگر می‌رود و سپس به همان غار تنهایی خویش باز می‌گردد که این موضوع به تعطیلی روابط می‌انجامد.
تأثیر سبک زندگی غربی بر جامعه ایران
در ایران نیز گسترش شهرنشینی، صنعتی شدن، افزایش میزان سواد، حضور زنان در عرصه های اجتماعی، گسترش مکان‌های هم حضوری زنان و مردان و گسترش کمی و کیفی وسایل ارتباط جمعی سبب تغییر در ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان شده است و از این رو ارزش‌های فرهنگی ایرانیان یا در حال شکل گیری و یا در حال بازتولیداند. در این میان، جوانان بیشتر در معرض تأثیرپذیری از جریانات و فرایندهای تغییر هستند و با توجه به مقتضیات ویژه ای این دوره، آمادگی بیشتری برای همراه شدن و پذیرفتن هنجارها و ارزش‌ها و نگرش‌های جدید و متفاوت از نسل‌های پیشین را دارند.
می‌دانیم که ﺳﺒﮏ ﺯﻧﺪﮔﻲ، ﺷﺎﻣﻞ اموری است ﮐﻪ ﺑﻪ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﻋﻢﺍﺯ ﺑﻌﺪ ﻓﺮﺩﻱ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، مادی و معنوی او مربوط می‌شود. این اموری شامل بینش‌ها (ادراک‌ها و اعتقادات) و گرایش‌ها (ارزش‌ها، تمایلات و ترجیحات) که اموری ذهنی و یا رفتار درونی هستند و همچنین رفتارهای بیرونی (اعم از اعمال هوشیارانه و غیر هوشیارانه حالات و وضعیت‌های جسمی) و موقعیت‌های اجتماعی هستند .
در سال‌های اخیر این سه سطح از سبک زندگی در حوزه های مختلف تحت تأثیر رسانه های مختلف اینترنت، نظام آموزشی و تبادلات فرهنگی با غرب تغییر یافته و یا همچنان در حال تغییر است. از جمله مهم‌ترین حوزه‌ها می‌توان به حوزه مصرف، حوزه اوقات مختلف زندگی، حوزه پوشش و حوزه تعاملات اجتماعی اشاره کرد.
حوزه های متأثر از سبک زندگی غربی
حوزه مصرف سکونت گاه: سکونت گاه‌های سنتی که بر مبنای مدل ایرانی اسلامی تولید می‌شد تبدیل به آپارتمان‌ها کوچک شده و شهرهای با هویت ایرانی- اسلامی نیز به تبع آن تبدیل به کلان شهرها و شهرک‌های اقماری بی هویت تبدیل شده آیا در حال تبدیل است. در نتیجه، خانه، محله و شهر دیگر کار ویژه‌های مختلف خود را از دست داده‌اند و تبدیل به سکونت گاهی صرف با آسیب‌های مختلف شده‌اند. همچنین تغذیه و لوازم زندگی نیز مانند سکونت گاه به فراخور شرایط جدید مدرن گشته‌اند.
حوزه اوقات: زندگی کار بخش عمده زمان افراد را به خود اختصاص داده است. آنچه در زندگی مدرن دارای اولویت اول است تولید درآمد و سرمایه بیشتر است و از این رو زن و مرد ساعات زیادی از شبانه روز خود را صرف تولید درآمد می‌نمایند و از این رو ساعات تعامل زن و مرد با یکدیگر در خانواده و با فرزندان به شدت تقلیل پیدا کرده است. همچنین شیوه گذران اوقات فراغت نیز تغییر نموده است و بسیار فردی گردیده است.
حوزه پوشش: در این خصوص نیز می‌توان تغییر ذائقه ایرانیان را مشاهده کرد. پوشش زنان و مردان ایرانی متأثر از پوشش‌های غرب تغییر نموده است و داشتن پوشش زنان غربی یعنی داشتن پرستیژ اجتماعی همچنین استانداردهای زیبایی را در افراد مخصوصا زنان تغییر یافته و این مسئله موجب شده است تا جراحی‌های زیبایی و مصرف مواد آرایشی افزایش پیدا کند.
حوزه تعاملات اجتماعی: که با توجه به تغییرات پیشین روابط با نامحرم توسعه یافته است. ارتباطات خانوادگی بر خلاف تاکید اسلام مبنی بر صله ارحام کاهش یافته است و مسئولیت‌های اجتماعی افراد نیز در حال کاهش است.
شاخص‌های تأثیرگذار بر سبک زندگی
در مجموع می‌توان برخی از مهم‌ترین شاخص‌های سبک زندگی را در موارد زیر برشمرد:
روابط و رفتارهای اجتماعی:
تعامل همسران
تعامل والدین با فرزندان
تعامل افراد با یکدیگر در جامعه
میزان ازدواج و طلاق
روابط نامحرم در جامعه
الگوهای معماری شهرسازی:
فضای خانه
فضای محله
فضای شهری
فضای روستایی
مدگرایی و پوشش:
میزان گرایش به مد، اهمیت مد در زندگی
معیار اصلی در انتخاب پوشش
اهمیت و نوع آرایش مورد نظر (خانم‌ها و آقایان از حیث آرایش صورت و...)
مصارف فرهنگی:
میزان استفاده و مراجعه به سینما
میزان استفاده و مراجعه به اماکن تئاتر
میزان استفاده از ماهواره
میزان استفاده از اینترنت
محتوای موسیقی‌هایی که مورد استفاده قرار می‌گیرد.
محتوای فیلم‌های سینمایی
تغذیه:
میزان مراجعه به رستوران (رستوران‌های مدرن با غذاهای فرنگی، واحدهای صرف غذا و نوشیدنی در سینماها، اماکن تفریحی و ورزشی و...)
نوع رستوران‌های مورد استفاده
نوع غذاهای مورد استفاده در منزل
کالاهای مصرفی:
میزان استفاده از کالاهای لوکس
اولویت‌های مورد نظر در انتخاب کالاهای مصرفی
رسانه‌ها:
نوع و شیوه تبلیغ گسترده کالاها و خدمات در رسانه‌ها و نوع کالاهای مورد تبلیغ واقع شده
رسانه برگزیده و مورد اعتماد در تبلیغ کالاها
رسانه برگزیده و مورد اعتماد در کسب اخبار و اطلاعات
ارزش‌ها:
میزان توجه به ارزش‌های اسلامی
الگوی(شخصیت) مورد نظر و مورد تایید( دینی- علمی-فرهنگی- سیاسی- ورزشی-هنری)
میزان توجه به فرائض دینی
میزان اعتقاد به حرام و حلال
میزان توجه به ارزش‌های دینی به عنوان مبنای اخلاق و سلوک اجتماعی
میزان اهمیت عبادت خالق و خدمت به خلق
میزان توجه به روحیه گذشت و صداقت
اوقات فراغت:
اماکن و وسائل تفریحی مورد استفاده
بیشترین تفریحات مورد استفاده
نام گذاری:
نام‌های مورد علاقه(ایرانی، خارجی و اسلامی)
بیشترین نام‌های مورد استفاده
میزان رضایت از نام و علت نام‌گذاری
نوع و محل سکونت:
محل فعلی: ویلایی- آپارتمانی و....
محل مورد نظر و انتظار
معیار انتخاب محل سکونت
شغل و تحصیلات و میزان درآمد:
سطح تحصیلات
تناسب تحصیلات و شغل
میزان تأثیر تأثیرات بر انتخاب الگوهای رفتاری و میزان درآمد
میزان در آمد
با این تعریف، متأسفانه جامعه فعلی ایرانی به دلیل استیلای سبک زندگی غربی و دوری از مؤلفه های سبک زندگی ایرانی- اسلامی با بحران‌های عدیده ای در این حوزه مواجه است. برای آنکه این موضوع را به نحو شایسته تری مورد بررسی قرار دهیم، در مطالب بعدی به برخی از مهم‌ترین چالش‌های موجود در تغییر سبک زندگی ایرانیان اشاره خواهیم کرد. /9191/د102/ع