بیتالاحزان یک حقیقت فراموش ناشدنى
به گزارش سرویس مانیتورینگ خبرگزاری رسا، کارشناسان شبکه های وهابی وصال حق و نور، وجود بیت الاحزان را انکار کرده و مدعی شدند که هیچ مدرک تاریخی و روایی در این مورد در منابع شیعه وسنی وجود ندارد.
بیت الاحزان نام مکانی در بقیع بوده که حضرت زهرا (س) درروزهای پایانی عمر شریفشان؛ هر روز چند ساعت از وقت خویش را در آنجا به عبادت و گریه و ناله سپرى می نموند.
هر زائر شیعى، از هر نقطه دنیا که وارد مدینه منوره مىگردد، پس از زیارتِ قبر مطهر حضرت رسول (ص) و اقامه نماز در مسجد آن حضرت و پس از زیارت قبور پاک ائمه بقیع (ع) و سایر قبور متعلق به اقوام و عشیره پیامبر اکرم (ص)، عازم زیارت بیتالأحزان مىشود، به این امید که اگر به قبر مطهر زهراى مرضیه (س) دسترسى ندارد، آن حضرت را در محل دیگرى که به وى منتسب است زیارت کند و اگر نمىتواند که صورت خود را به خاک قبر یگانه یادگار رسول خدا (ص) بگذارد و ضریح مقدس آن حضرت را با اشک دیده بشوید، حداقل در جایگاهى که دخت گرامى پیامبر (ص) پس از رحلت پدر بزرگوارش در آنجا به عبادت و گریه و ناله سپرى نمود، نماز بخواند و به یاد اشکهاى آن حضرت اشک بریزد. اما اینک نه از چنین محلى خبرى است و نه از بیتالأحزان در بقیع، اثرى.
آیا اصلاً بیتالاحزان در حقیقت وجود دارد یا یک موضوع موهوم و خیالى بوده و بجز در لسان بعضى از خطبا و گویندگان وجود خارجى نداشته است؟!
در این نوشتار برآنیم که، محل واقعى و تاریخ ساختمان بیتالاحزان را، تا آنجا که از کتب حدیث و تاریخ به دست مىآید و گفتار کسانى را که در طول تاریخ و از قرن اول تا دوران تخریب، از نزدیک این بیت حزن را زیارت کرده و شاهد ساختمان آن بودهاند در اختیار خوانندگان ارجمند قرار دهیم تا معلوم شود که بیتالأحزان یک واقعیت غیر قابل انکار و یک حقیقت فراموش ناشدنى است، اگر چه ساختمان آن ویران گردیده و درگوشه بقیع، از بیتالاحزان اثرى باقى نمانده است. منابع حدیثى و تاریخىِ متقن از محدثان، مورخان، نویسندگان معروف و دانشمندان مشهور از شیعه و اهل سنت در طول تاریخ آن را تأیید و تثبیت نمودهاند که اینک نمونههایى از روایات و اعتراف مورخان را از نظر خوانندگان مىگذرانیم.
بیتالاحزان در منابع حدیثى
از جمله منابع حدیثى که در آن از انگیزه به وجود آمدن بیتالاحزان سخن به میان آمده، در « وسائل الشیعه، ج 2، ص 922، باب 87 از ابواب دفن » از «خصال شیخ صدوق رحمه الله» آمده است که آن محدث بزرگ، در ضمن روایتى با استناد از امام صادق (ع) نقل مىکند:
«فاطمه (س) در مصیبت رسول خدا (ص) آنقدر گریه نمود که مردم مدینه از گریه او ناراحت شدند و اظهار نمودند: با کثرت گریهات ما را متأذّى نمودى. ولذا خانه خود را ترک مىنمود و به کنار قبرها مىرفت ...».
صریحتر و روشنتر از روایت صدوق، گفتار فضه، خادمه حضرت زهرا (س) است که مرحوم علامه مجلسى در ضمن بیان جریان مفصل شهادت حضرت زهرا از زبان فضه، در کتاب « بحارالانوار، ج 43، ص 177» چنین نقل مىکند که:
«امیر مؤمنان علی (ع) براى فاطمه (س) ، در بقیع و در خارج مدینه، خیمهاى را بپاداشت که آن حضرت به همراه حسنین (ع) بدان جا مىآمد و پس از گریه طولانى به خانهاش مراجعت مىنمود».
توضیح اینکه: به طوریکه در کتب لغت آمده است، «بیت» به معناى «محل و مسکن» است خواه به شکل چادر باشد یا خانهاى از خاک و گل، و به طورىکه در آینده نیز خواهیم دید، اولین بیت و مسکنى که براى فاطمه زهرا (س) در بقیع ساخته شده، به صورت چادر و خیمه بوده است.
بیتالأحزان از نظر علما و مورّخان
عدهاى از علماى بزرگ و شخصیتهاى علمى که در تاریخ مدینه و یا درباره زیارت بقیع مطلبى نوشتهاند، از بیتالأحزان نیز سخن گفته و وجود آن را تأیید و تثبیت نمودهاند که نظرات چند تن را به ترتیب تاریخ زندگى آنان، مىآوریم:
1. فتواى غزالى بر استحباب خواندن نماز در بیت الأحزان
آنگونه که در کتاب «احیاءالعلوم، ج 1، ص 260» آمده ابومحمد غزالى که یکى شخصیتهاى معروف و از علما و دانشمندان اهل سنت است، در ضمن بیان وظایف زائران مدینه منوره و کسانى که به زیارت بقیع مشرف مىشوند، مىگوید: «مستحب است که زائران، هر روز صبح، پس از زیارت قبر حضرت رسول (ص) در بقیع حضور بهم رسانند و قبور پیشوایان دینى و صحابه را که در آنجا مدفون هستند زیارت کنند». سپس مىگوید: «و مستحب است در مسجد فاطمه (س) نیز نماز بخوانند».
2. ابن جبیر، جهانگرد معروف و دانشمند اسلامى
یکی از اشخاصی که بیتالأحزان را از نزدیک زیارت و در باره آن سخن گفته است، رحاله و جهانگرد معروف اسلامى ابوالحسین احمد بن جبیر اندلسى است. او که در ماه محرم سال 580 ه. ق، وارد مدینه شده و بقیع را زیارت نموده است، مىگوید: «و در کنار قبّه عباسیه، خانهاى قرار گرفته است که به فاطمه (س) دختر رسول خدا (ص) منتسب است.
وی سپس در « رحله ابنجبیر چاپ لیدن، صفحه 196 وچاپ دارالکتب اللبنانى صفحه 144» آورده است: «مىگویند این همان خانهایست که فاطمه زهرا (س) به آنجا مىآمد و در آنجا اقامت مىکرد و حزن و اندوه خود را در مرگ پدر بزرگوارش ابراز مىنمود».
3. نورالدین على بن احمد سمهودى
سومین شخصیت و مورخى که وجود بیتالأحزان را تأیید و تثبیت نموده است؛ مقتدا و پیشواى مورخان، نورالدین على بن احمد سمهودى مصرى است؛ شخصیتى که پس از وى هیچ مورخ و نویسندهاى درباره مدینه کتابى ننوشته و هیچ گوینده و خطیبى، از تاریخ مدینه سخن نگفته، مگر اینکه به گفته او استناد جسته و از کتاب «وفاءالوفا ج 3، ص 918» استمداد نموده است. او مىگوید:
«مشهور در بیتالاحزان، همان محلى است که به مسجد فاطمه (س) معروف و در طرف قبله حرم امام حسن (ع) و جناب عباس واقع گردیده است».
آنگاه مىگوید: «و به عقیده من، این بیت الأحزان در محل همان بیت و مسکنى است که على بن ابىطالب (ع) آن را در بقیع آماده ساخت. وی اضافه مىکند که فعلًا در میان آن، شکل چند قبر نیز موجود است».
4. سر ریچار بورتون
یکى از جهانگردانِ غربى که به مکه و مدینه مسافرت نموده و در سیاحتنامه خود از آثار و ابنیه حجاز و از اخلاق و رسوم مسلمانان در موسم حج و از جزئیات زندگى مردم حجاز سخن گفته است؛ از جمله حرمها و گنبدها و بارگاههاى موجود در بقیع را شناسانده و با قلم خود ترسیم و تصویر نموده است، «سر ریچارد بورتون» جهانگرد انگلیسى است که در سال 1853 میلادى- تقریباً 139 سال قبل- بقیع را از نزدیک مشاهده نموده و در باره بیتالأحزان در کتابش « موسوعة العتبات المقدسه، ج 3، ص 285» چنین گفته است:
«در بقیع مسجد کوچکى است که در سمت جنوبى گنبد عباس بن عبدالمطلب واقع گردیده و این مکان را بیتالأحزان نیز مىنامند؛ زیرا فاطمه زهرا (س) آخرین روزهاى عمر خویش را در این محل بسر مىبرد و براى از دست دادن پدر عزیزش نوحهسرایى مىنمود».
مطالبى که از آقاى بورتون نقل شد، دلیل روشنى بر مشخص بودن ساختمان بیتالأحزان در زمان وى و اشتهار وجه تسمیه و انگیزه ایجاد آن مىباشد که یک جهانگرد انگلیسى و غیرمسلمان، در اندک زمان و با مختصر تماس با مسلمانان؛ توانسته است همه این مطالب را همانگونه که در منابع محکم تاریخى و حدیثى آمده است، دریافت و درسیاحتنامه خود منعکس نماید.
5. فرهاد میرزا
فرهاد میرزا معتمدالسلطنه که در 18 ذیقعده 1292 ه. به زیارت بقیع نائل گردیده، در کتاب « هدایة السبیل، ص 141» پس از بیان زیارت حرم، ائمه بقیع و نثار فاتحه بر قبور علما که در کنار این حرم مطهر واقع بودند، مىگوید: «از آنجا به بیتالأحزان رفتم و از آنجا به زیارت حلیمه سعدیه ...».
بیتالأحزان در آستانه تخریب
تا اینجا همراه با تاریخ بیتالأحزان از بدو پیدایش آن، تا اواخر قرن سیزده (1292)، قرن به قرن حرکت نمودیم. اینک در قرن چهاردهم هجرى و در آستانه تخریب بیتالأحزان که در سال 1344 ه. واقع گردیده است قرار گرفتهایم. در این برهه محدود و مدت کمتر از نیم قرن، از میان میلیونها زائر بیتالأحزان، تعدادى از علماى برجسته و نویسندگان را مىبینیم که در تألیفات خود از بیتالأحزان سخن به میان آورده و از این بناى تاریخى و اثر فراموش نشدنى یاد نمودهاند، از جمله:
- ابراهیم رفعت پاشا
نویسنده و امیرالحاج مصرى است که براى آخرین بار در سال 1325 ه. بقیع را زیارت کرده و مشاهدات خود را درباره بیتالأحزان در کتابش « مرآت الحرمین، ج 1، ص 426» چنین نقل مىکند:
«در بقیع، گنبد دیگرى نیز وجود دارد که «قبة الحزن» نامیده مىشود و مىگویند که این گنبد در بالاى همان محل ساخته شده است که فاطمه (س) پس از رسول خدا (ص) بدانجا مىآمده و حزن و اندوه خود را ابراز مىنموده است، سپسمىگوید دربقیع گنبدهاى زیادىبود که وهابىها از بین بردهاند».
-حاج سید احمد هدایتى
یکى دیگر از کسانى که در آستانه تخریب بیتالأحزان و پنج سال قبل از این حادثه تأسفبار، بیتالأحزان را زیارت نموده و در سفرنامه خود به نام «خاطرات مکه، ص 129» منعکس کرده است، مرحوم حاج سید احمد هدایتى یکى از سادات مکرّم و از اولاد محترم رسول اکرم (ص) است که وى ضمن بیان موارد و نقاط مختلفى که حضرت زهرا (س) را زیارت نموده است، مىگوید: «پنجم در بیتالأحزان که در قبرستان بقیع واقع است».
-سیدشرف الدین قدس سره
مرحومعلّامه، سیدعبدالحسین شرفالدین،سومین کسى است که بیتالأحزان را پنج سال قبل از تخریب، زیارت و به تناسب بحثى در کتاب خود «النص و الاجتهاد» به این مطلب تصریح نموده است که گفتار او را مىآوریم:
«... سپس على بن ابىطالب (ع) در بقیع محلى را آماده ساخت که فاطمه زهرا (س) براى گریه کردن، بدانجا مىآمد و بیتالأحزان نامیده مىشد و شیعیان در طول تاریخ، این بیت را همانند مشاهد و حرمهاى مقدس زیارت مىنمودند تا اینکه در این ایّام که سال 1344 ه. است، ملک عبدالعزیز بر سرزمین حجاز مسلط و با دستور وى بر اساس پیروىاش از وهابیگرى، منهدم گردید و در سال 1339 هجرى که خداوند توفیق سفر حج و زیارتِ پیامبر (ص) و مشاهد اهل بیتش در بقیع را بر من عنایت فرمود، بیتالاحزان را زیارت کردم».
«... و کنّا سنة 1339 تشرّفنا بزیارة هذا البیت (بیتالاحزان) ... فی البقیع ...».
خلاصه و نتیجه
این بود اجمالى از تاریخ بیتالأحزان و طبعاً کسانى که داراى فراغت کافى و دسترسى به منابع بیشترى دارند، مىتوانند مطالب ارزنده و نکات جالبترى در اختیار علاقهمندان قرار دهند. و اینک مطالب گذشته را به صورت چند نکته خلاصه و نتیجهگیرى مىکنیم:
1- بیتالأحزان، از دوران حیات حضرت زهرا (س) تا سال 1344 ه ق، محلى بوده است مشخص و معین که شیعیان با پیروى از روش حسین بن على (ع) در طول تاریخ به این بیت اهمیت خاصى قائل بوده و آنجا را همانند سایر مشاهد و حرمها زیارت و در آنجا به نماز و عبادت مىپرداختند و حتى غزالى اهل سنت نیز به نماز خواندن در این محل تشویق و توصیه نموده است.
2- بیتالأحزان در اصطلاح عامه، گاهى به «مسجد فاطمه» و گاهى با هر دو نام و گاهى نیز به «قبةالحزن» نامیده شده و طبعاً نویسندگان نیز از هر سه نام مصطلح، استفاده نمودهاند، ولى آنچه مسلم است بیتالأحزان هیچگاه بعنوان یک مسجد واقعى شناخته نشده و وجود چند قبر در داخل آن که سمهودى اشاره نموده، دلیل و مؤید این معنا است.
مؤید دیگر اینکه: در تألیفات مدینه شناسان، مانند «اخبار مدینه» ابن نجّار و «وفاءالوفا» ى سمهودى و «عمدةالاخبار» احمد بن عبدالحمید عباسى، که همه مساجد موجود در داخل و خارج مدینه را معرفى نمودهاند، ازمسجدى بهنام مسجد فاطمه (س) ذکرى به میان نیامده است.
3- نکته مهم اینکه: بنابر مضمون روایات، بیتالأحزان در داخل بقیع بوده و همه مورخان بدون استثنا بر همین معنا تصریح و اضافه مىکنند که در سمت جنوبى و در مجاورت حرم ائمه اهل بیت (ع) قرار داشته است. بنابراین محلى که در سالهاى اخیر در خارجِ بقیع، به نام بیتالأحزان معروف گردیده، با واقعیات تطبیق نمىکند و منابع حدیثى و تاریخى آن را تأیید نمىنماید./9161/خ