کبر در قرآن و روایات، پیامدهای فردی و اجتماعی آن

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «کبر در قرآن و روایات، پیامدهای فردی و اجتماعی آن» پژوهشی از «سمیه زینال زاده» به بررسی مقوله کبر در زندگی انسان با محوریت آیات و سیره پیشوایان دین و پیامدهای فردی و اجتماعی آن اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

هدف از آفرینش انسان رسیدن به کمال است و چنان چه فردی بخواهد به این کمالات برسد ـ چه مادی باشد چه معنوی ـ باید خود را از تمام رذایل و صفات زشت که در وجود او رخنه کرده است پاک کند. از جمله رذایلی که ممکن است در وجود افراد وجود داشته باشد تکبر است، و آثاری که از این صفت و خصلت درونی در افعال و رفتار بروز می‌کند، تکبر نام دارد، و به کسی که به چنین صفتی مبتلا می‌باشد متکبر می‌گویند. بررسی مقوله کبر در زندگی انسان با محوریت آیات و سیره پیشوایان دین موضوعی است که در این نوشتار به آن اشاره شده است. اهمیت و ارزش این مسأله از آنجایی روشن می‌شود که قرآن کریم نیز به آن اشاره کرد و آن را مورد نکوهش قرار داده و برای آن اقسامی را ذکر کرده است که قبیح ترین و زشت ترین اقسام آن تکبر در برابر خداست. پس در این تحقیق با بررسی آیات و روایاتی که در این زمینه وجود دارد سعی شده است که افراد را با آثار، نشانه‌ها، شاخه‌ها و صفات متکبرین و پیامدهای کبر آشنا کند... پس اگر انسان مفهوم کبر را بفهمد و درک کند که این چنین خصلتی چه پیامدهایی را می‌تواند داشته باشد، هرگز به سراغ چنین صفتی نمی‌رود. ولی چنان چه به این خصلت مبتلا شد باید سعی در درمان آن داشته باشد. اما راه‌های درمان این صفت هم در این تحقیق این گونه عنوان شده است که دو راه علمی و عملی می‌باشد که در راه علمی آن انسان فروتنی پیشه کند و راه عملی آن است که انسان قدر و قیمت کمالاتی را که دارد بشناسد و بداند که آنچه به آن کبر می‌ورزد در حقیقت جایی برای تکبر ندارد. اگر این چنین چیزی را با عقل خود مجسم و ارزیابی کند گرفتار کبر نمی‌شود. از طرفی برای تشخیص دادن حالات کبر هم راه‌های متعددی وجود دارد که به آن‌ها در این تحقیق اشاره شده است و اگر نفس از پذیرش آن‌ها امتناع ورزد به تکبر مبتلا می‌باشد.

ضرورت و اهداف تحقیق:

شناخت هر رذیله اخلاقی و نشانه‌ها و پیامدهای مهلک آن از این جهت مورد اهمیت است که انسان را نسبت به درون خود متوجه می‌سازد و نوعی بیداری در او ایجاد می‌کند، تا قلب را از این بیماری‌ها پاک سازد. این نوشتار از این جهت به موضوع تکبر پرداخته است که افراد با آثار سوء فردی تکبر از جمله محرومیت از علم و دانش، عدم شناخت صحیح، خوار شدن، محروم ماندن از دوست و غیره اشاره کند و همچون یک بیماری مسری است که به طور غیرمستقیم موجب آلوده کردن دیگران نیز می‌شود و از همه مهم‌تر این که این رذیله می‌تواند انسان را به وادی کفر بکشاند و همچنین می‌تواند غضب پروردگار را در برگیرد و راه نجات را بر او ببندد همان طور که ابلیس لعین نیز با تکبر کردن به ورطه کفر افتاد و مورد خشم الهی واقع شد.

مفهوم کبر در اصطلاح:

کبر یعنی این که آدمی خود را برتر و والاتر از دیگری ببیند و در رفتار و کردار و گفتارش دیگری را تحقیر نماید. رسول خدا می‌فرماید:کبر آن است که مردم را کوچک شمرده و تحقیر کنی و حق را نادیده بگیری و مورد توجه قرار ندهی و یا آن را سفاهت و جهل تلقی کنی.

وجوهات تکبر:

از مجموع بررسی‌های انجام شده در نظرات علما، احادیث و آیات قرآن این گونه بر می‌آید که تکبر دو وجه دارد:

1ـ تکبر پسندیده: تکبر پسندیده و شایسته آن است که افعال نیک در حقیقت آن قدر در کسی زیاد باشد که افزون بر نیکی‌های غیر از اوست و بر این معنی خدای تعالی با واژه تکبر توصیف شده است. (حشر/23)

2ـ تکبر مذموم و ناپسند: تکبر مذموم و ناپسند این است که بزرگی با تکلف و زحمت همراه باشد و انسان بیش از شخصیت خویش آن بزرگی را طلب کند، و نخواهد بزرگش داند و این حالت عامه مردم است. پس کسی که با تکبر در معنی اول وصف شود پسندیده است و کسی که با صفت دوم وصف شود ناپسند است. از مجموع آنچه گفته شد معلوم می‌شود که تکبر پسندیده فقط مخصوص حضرت حق است.

اقسام تکبر ناپسند:

1ـ تکبر در برابر خدا: این نوع از تکبر از همه قبیح‌تر و مهلک‌تر و مرتبه اعلای آن است. این گونه تکبر نهایت نادانی فرد را بیان می‌کند، به این صورت که مخلوق در برابر خالق ادعای الوهیت می‌کند.

2ـ تکبر نسبت به اولیاء و پیامبران: این نوع تکبر در مورد پیامبران امت‌های پیشین بسیار دیده می‌شود (مؤمنون/47)

3ـ تکبر نسبت به بندگان خدا (مردم): گاه این نوع تکبر به حدی می‌رسد که تکبر افراد متکبر به تکبر در برابر پیامبران و خدا هم منتهی می‌گردد.

علامه نراقی در کتاب جامع السعادات می‌گوید: این گونه تکبر اگر چه در بدی و زشتی از دو قسم اول کمتر است ولی از این جهت که به مخالفت با خدای سبحان منجر می‌شود از مهلکات بزرگ است.

4ـ تکبر نسبت به علما و فقهاء: در میان علمای عرفان، گاهی کسی پیدا می‌شود که خود را از اهل علم و معرفت بداند و خود را از اصحاب و بزرگان مجالس بداند و نسبت به دیگران خود را برتر و بزرگ بداند و سایرین را کوچک‌تر از خود بداند.

5ـ تکبر نسبت به نیازمندان

6ـ تکبر به داشتن تبار و خویشاوندان

7ـ تکبر به کثرت دوستان و یاران

8ـ تکبر نسبت به مقام و ریاست

9ـ تکبر به حسب و نسب

10ـ تکبر به زیبایی

شایان ذکر است، پایان نامه «کبر در قرآن و روایات، پیامدهای فردی و اجتماعی آن» پژوهش پایانی «سمیه زینال زاده»، برای اخذ مدرک سطح 2 حوزه علمیه ام ابیها تهران است که در تابستان 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «اسماعیل عاکفی» است. /9193/ پ202/ن