کرامت انسان در قرآن کریم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «کرامت انسان در قرآن کریم (ماهیت، مبانی، موانع)» پژوهشی از «بهروز یدالله پور» به بررسی مفهوم کرامت انسان در نظام معنایی قرآن اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

انگاره‌های انسان شناختی یکی از مقولات بنیادی در اندیشه معاصر است؛ پژوهش حاضر پس از معنا شناسی «کرامت» و «انسان» در قرآن، می‌کوشد به معنای دقیق «کرامت انسان» در نظام معنایی قرآن دست یابد. بررسی آراء قرآن پژوهان و مفسران نشان از آن دارد که در بحث کرامت انسان در قرآن، نگاه یکسانی وجود ندارد.

این پژوهش در صدد است تا:

1ـ معنایی دقیق از کرامت انسان در قرآن کریم را ارائه دهد.

2ـ مبانی قرآنی کرامت انسان را تبیین کند.

3ـ موانع فرا روی انسان در دست‌یابی به کرامت را مورد تحلیل قرار دهد.

این تحقیق به این نتیجه رسیده است که از دیدگاه قرآن، انسان به ما هو انسان دارای کرامت الهی است. از این رو لوازم این کرامت نیز باید به عنوان موهبت‌های الهی برای انسان به رسمیت شناخته شود. با این قرائت از کرامت انسانی، تمام آموزه‌های اسلامی کاملاً با کرامت انسانی سازگار است.

اهمیت و ضرورت مسأله:

بحث از کرامت انسان در قرآن کریم یکی از مباحث دشوار، اساسی و راه‌گشا در حوزه قرآن پژوهی به شمار می‌رود که در حوزه علوم انسانی می‌تواند پاسخگوی بسیاری از سؤالات و روشنگر برخی ابهامات بوده باشد. بیان کرامت انسان در نظام معنایی قرآن می‌تواند چهره‌ای زیبا و جذاب از انسان در جامعه بشری ترسیم نماید و بسیاری از پیرایه‌هایی را که توسط بدخواهان در مسأله کرامت انسان به اسلام و قرآن بسته شده است با آب زلال قرآن بزداید. امروزه یکی از مباحث مهم در حوزه انسان شناسی، بحث از کرامت انسان است که در میان مکاتب مختلف الهی و بشری رویکردهای متفاوتی را موجب گردیده است و در ادیان آسمانی به ویژه اسلام مبانی گران سنگی از انسان ارائه گردیده است.

تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر و سخن رفتن از کرامت انسان در آن، جامعه جهانی را با نگاهی جدید مواجه ساخت که این مواجهه بازتاب‌های متفاوتی را در میان جوامع به همراه داشت. در این میان برخی با حمله به برخی دستورات دقیق دینی که در آن پاره‌ای از جرم‌ها، با مجازاتی مغایر با اعلامیه حقوق بشر حکم شده‌اند دستوراتی خشونت بار و مغایر با کرامت انسانی محسوب گردیدند و برخی از مسلمانان نیز در انفعال، از دفاع درست ناامید شدند؛ و اما نگاه دقیق به احکام اسلامی و حکمت‌های آن، نه تنها آن احکام، مغایر با کرامت انسانی نیست بلکه عین رعایت کرامت انسان است.

کرامت:

واژه کرامت و مشتقات آن 47 بار در قرآن کریم به کار رفته است. خلیل فرا هی دی کرامت را به معنای شرافت و شریف بودن آورده است. کرامت را لغت شناسان به معنای شرافت، بزرگواری، عزت، عظمت و نیکویی و در مقابل دنائت و پستی آورده‌اند که معنای حقیقی کرامت، بزرگ منشی و بزرگواری و شرافت بوده و معانی دیگر از لوازم و مصادیق این معنای اصلی می‌باشند.

معیار کرامت انسان:

برخی وجه کرامت و برتری انسان بر موجودات دیگر را در یکی از مصادیق برتری جسمانی آن دانسته‌اند گروهی نیز در نیکویی صورت و کامل‌تر بودن آن گفته‌اند به این که بر دو پا راه می‌رود و با دستان، غذا تناول می‌کند و با حواس خود منافع و مضار اشیاء را در می‌یابد.

مبانی کرامت انسان در قرآن:

الف) مبانی کرامت ذاتی:

انسان در نگاه قرآن از کرامتی ذاتی برخوردار است، و این کرامت، تکیه بر ساختار هستی شناسی وی دارد یعنی خداوند سبحان، انسان را به گونه‌ای آفریده است که در مقایسه با دیگر موجودات، ساختمان وجودی‌اش، امکانات و مزایای بیشتری را بهره‌مند است.

مبنای اول: دارا بودن روح الهی

بُعد روحانی و ملکوتی انسان، مستند به ذات مقدس ربوبی است و آدمی در پرتو آن، همواره با خداوند سبحان در ارتباط است. روح انسان از چنان ارزش والایی برخوردار است که خداوند سبحان آن را به خود نسبت داده است و می‌فرماید که از روح خود در او دمیدم.

مبنای دوم:خلافت الهی

یکی دیگر از مبانی ذاتی کرامت انسان، مسأله جانشینی پروردگار برای انسان است که این جانشینی برای انسان در زمین، اختصاصی به حضرت آدم (ع) ندارد بلکه از آیه شریفه و از پرسش فرشتگان بر می‌آید که شامل همه انسان‌ها می‌شود.

مبنای سوم: اختیار و اراده انسان

آدمی با دارا بودن این ویژگی می‌تواند مسیر زندگی خویش را تنظیم و راه رستگاری و سعادت یا تبهکاری و شقاوت را بپیماید.

مبنای چهارم: تسخیر جهان هستی

خداوند سبحان مجموعه موجودات جهان آفرینش را در تسخیر انسان قرار داد و انسان را از چنان ظرفیت وجودی برخوردار ساخت تا به نحو احسن از این آفرینش بهره گیرد.

مبنای پنجم: مسجود فرشتگان بودن

محمد زرمان بر این باور تاکید دارد که سجده فرشتگان برای حضرت آدم، سجده عبادت نبوده است بلکه این سجده به مثابه اقرار و اعتراف به احقیت حضرت آدم در خلافت الهی و برتری وی بر سایر موجودات بوده است.

مبنای ششم: امانت دار الهی بودن

در نگاه قرآن کریم، انسان در میان تمامی آفریده‌ها تنها موجودی است که بار امانت الهی را به دوش کشید و گوی سبقت را از همه هستی ربود.

ب) مبانی کرامت اکتسابی:

کرامت اکتسابی کرامتی است که انسان در پرتو ایمان و عمل صالح اختیاری به دست می‌آورد و این کرامتی است که معیار ارزش‌های انسانی و مایه قرب الهی است.

نتیجه گیری:

کرامت انسان یکی از ارزش‌های پذیرفته شده در مکاتب الهی و بشری است که تأثیر به سزایی در امور اخلاقی و فقهی و مسائل سیاسی_اجتماعی جهان امروز داشته و دارد و عصر حاضر که عصر دفاع از حقوق بشر و کرامت انسانی نام گرفته است، بیش از گذشته نیازمند تصحیح و بازنگری در مفهوم و موانع و اثرات و لوازم کرامت انسان است. از آنجا که اسلام کرامت انسان را به رسمیت شناخت، باید در قوانین و احکام آن به لوازم کرامت تن داد و آنچه که مانع کرامت انسان است را از پیش پای وی برداشت. 

شایان ذکر است، پایان‌نامه «کرامت انسان در قرآن کریم (ماهیت، مبانی، موانع)» پژوهش پایانی «بهروز یدالله پور»، برای اخذ مدرک دکتری مرکز تربیت مدرس حوزه علمیه قم است که در پاییز 1388 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت الاسلام سید رضا مؤدب» و اساتید مشاور آن «محمد کاظم شاکر و غلام حسین اعرابی» است. /9193/پ201/ی