در مسیر حقیقت؛
شرایط دوست و هم‌نشین
خبرگزاری رسا ـ محافظت بر اوقات نماز و رسیدگی به امور مؤمنین و برادارن دینی، از جمله موارد مهمی است که در روایات اسلامی از شاخصه‌های مؤمن و مدعیان حق ذکر شده و یکی از راه‌های شناخت افراد، دوستان و هم‌نشینان آنها می‌باشد.
طبیعت انسان به گونه‌ای می‌باشد که معمولاً مشتاق این است که دارای دوست، رفیق و مصاحب باشد و به نوعی می‌توان گفت که به این امر نیازمند است. از طرفی دوست و رفیق می‌تواند نقشی سرنوشت ساز در زندگی هر شخص ایفا کند. این مطلب برای همگان آشکار است که خیلی از خلاف‌کاران و مجرمان، رفیق بد را عامل مجرمیت خود می‌دانند و این مطلب واقعیتی است که نمی‌توان منکر آن شد. از این‌رو آشنایی با ویژگی‌های یک انسان صالح و هم‌نشینی شایسته و ملاک قرار دادن این شاخصه‌ها برای انتخاب دوست، می‌تواند ثمرات مثبت و خوشایندی در زندگی هر فردی داشته باشد و چه بسا یک دوست خوب و حقیقتاً مؤمن، سبب شود که شخصی از گناه و آثار زیان‌بار آن رهایی یابد و عاقبت به خیر شود.
در این‌جا ذکر این نکته شایسته است که در روایات بیان شده: «صَدِیقُ کُلِ امْرِىً عَقْلُهُ وَ عَدُوُّهُ جَهْلُهُ؛ دوست هر کسی عقل اوست و دشمنش جهل و نادانی او.» از این کلام نورانی این مطلب استفاده می‌شود که در امور مختلف، اگر عقل حاکم باشد، سعادت و نیکبختی هم به دنبالش خواهد آمد.
صفات کسی که ادّعای حقانیّت دارد
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ: یُعْرَفُ مَنْ یَصِفُ الْحَقَ بِثَلَاثِ خِصَالٍ یُنْظَرُ إِلَى أَصْحَابِهِ مَنْ هُمْ وَ إِلَى صَلَاتِهِ کَیْفَ هِیَ وَ فِی أَیِّ وَقْتٍ یُصَلِّیهَا فَإِنْ کَانَ ذَا مَالٍ نَظَرَ أَیْنَ یَضَعُ مَالَهُ؛ کسی که وصف حق می‌کند [ادعای حقانیت دارد]، با سه خصلت شناخته می‌شود:
1- به هم‌نشینانش نگاه می‌شود که چه کسانی هستند؟
2- نمازش چگونه است و در چه وقتی آن را به جا می‌آورد؟
3- اگر ثروتی دارد، در چه مسیری مصرف می‌کند؟ محاسن برقی/دارالکتب الاسلامیه/ ج1/ص 254
هر یک از فقرات ذکر شده در این حدیث، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به تنهایی نمادی از یک انسان اهل حق و مؤمن می‌باشد.
اهمیت نماز
اهمیت نماز و به جا آوردن آن در اول وقت در آموزه‌های دینی از ویژگی خاصی برخوردار است و شاخصه‌ای مهم برای دوستی می‌باشد. در تفسیر آیه شریفه فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ، از امام صادق علیه‌السلام نقل شده که منظور از سهو، یعنی به تأخیر انداختن بدون عذر نماز از اول وقتش. وسائل الشیعة/مؤسسه آل البیت/ ج4/ص124
عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى علیه‌السلام قَالَ: الصَّلَوَاتُ الْمَفْرُوضَاتُ فِی أَوَّلِ وَقْتِهَا إِذَا أُقِیمَ حُدُودُهَا أَطْیَبُ رِیحاً مِنْ قَضِیبِ الْآسِ حِینَ یُؤْخَذُ مِنْ شَجَرِهِ فِی طِیبِهِ وَ رِیحِهِ وَ طَرَاوَتِهِ فَعَلَیْکُمْ بِالْوَقْتِ الْأَوَّلِ؛ امام کاظم علیه السّلام فرمود: اگر نمازهاى واجب در اوّل وقتش با آداب آن به پا داشته شود، خوش‌‌بوتر از برگ درخت «مورد» است که هنگام شادابى و خوش‌بویى و شکوفایىاش از درخت می‌گیرند؛ پس بر شما باد که در اوّل وقت نماز را به جا آورید. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال/شیخ صدوق/ نشر دار الشریف الرضی/ ص36
اهمیت مصاحب و هم‌نشین
در مورد اهمیت هم‌نشین و مصاحب انسان، باید گفت که اگر این معیار لحاظ شود، در مورد خیلی از انتخاب‌هایی که پیش روی انسان است، می‌تواند به صورت اساسی راه‌گشا باشد؛ مثلاً در بحث ازدواج، اگر هر یک از طرفین خانواده‌ها، به این نکته توجه کافی داشته باشند و در رابطه با تحقیقاتی که معمولاً قبل از ازدواج صورت می‌گیرد، این موضوع را مدّ نظر قرار دهند، جلوی خیلی از اختلافاتی که ممکن است بعد از ازدواج پیش بیاید و چه بسا منجر به طلاق گردد، گرفته شود. به این معنا که اگر مثلاً خواستگاری برای دختری می‌آید، یکی از مهم‌ترین شاخصه‌هایی که می‌توان برای شناخت خواستگار مربوطه، برای این‌که مشخص شود که از چه مرام و تفکری برخوردار است و چگونه انسانی است، همین شناخت دوستان وی است؛ آن هم دوستانی که بیشترین حشر و نشر را با آنها دارد؛ چرا که این مطلب واقعیتی است، انسان با هر کسی که ارتباط تنگانگ و جدی دارد، معمولاً شبیه، هم‌فکر و هم عقیده او می‌باشد و به قول فلاسفه: «الانضمام علامة السنخیه»؛ یعنی اگر مثلاً دو چیزی به هم وابستگی داشته باشند، نشانه این است که این‌ها با هم سنخیت و وجه مشترک دارند.
اگر تحقیق کردند و دیدند که این شخص با انسان‌های صالح، مؤمن و متدین، رفیق است و با این‌گونه افراد مصاحبت دارد، نشان دهنده این است که او هم صالح و متدین است؛ ولی اگر هم‌نشینان و رفقای او اشخاص فاسد، منحرف و بی‌اعتنای به دین باشند، می‌توان این را فهمید که او هم این گونه است و از این جهت، کار برای انتخاب صحیح تا حدود زیادی هم‌وار و راحت می‌شود.
این شاخصه در معاملات و مشارکت‌های اقتصادی هم می‌تواند نقش اساسی ایفا کند.
یکی دیگر از کاربردهای مهم این شاخصه در بحث انتخاباتی است که در عرصه سیاسی انجام می‌شود؛ مانند انتخابات ریاست جمهوری و... . در این‌جا وقتی مشخص شود که فلان کاندیدا با چه کسانی ارتباط صمیمانه دارد و چه افراد و تفکراتی وی را حمایت می‌کنند، می‌توان به خیلی از مسائل پی برده و انتخابی صحیح انجام پذیرد.
احادیثی دیگر در مورد شیعیان راستین
عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ وَ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ قَالا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام اخْتَبِرُوا إِخْوَانَکُمْ بِخَصْلَتَیْنِ فَإِنْ کَانَتَا فِیهِمْ وَ إِلَّا فَاعْزُبْ ثُمَّ اعْزُبْ ثُمَّ اعْزُبْ مُحَافَظَةٍ عَلَى الصَّلَوَاتِ فِی مَوَاقِیتِهَا وَ الْبِرِّ بِالْإِخْوَانِ فِی الْعُسْرِ وَ الْیُسْرِ؛ مفضل بن عمر و یونس بن ظبیان می‌گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: برادران خود را با دو خصلت آزمایش کنید، پس اگر آن دو خصلت در آنها بود، [خوب است] و گرنه از آنها دور شوید! دور شوید! دور شوید! [و آن خصلت‌ها این است]: مواظبت او بر نمازهایش در اوقات آن و نیکى به برادران در سختى و گشایش. کافی/دارالکتب الإسلامیة/ج2/ص672
عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه‌السلام قَالَ: امْتَحِنُوا شِیعَتَنَا عِنْدَ ثَلَاثٍ عِنْدَ مَوَاقِیتِ الصَّلَاةِ کَیْفَ مُحَافَظَتُهُمْ عَلَیْهَا وَ عِنْدَ أَسْرَارِهِمْ کَیْفَ حِفْظُهُمْ لَهَا عِنْدَ عَدُوِّنَا وَ إِلَى أَمْوَالِهِمْ کَیْفَ مُوَاسَاتُهُمْ لِإِخْوَانِهِمْ فِیهَا؛ امام صادق علیه‌السلام فرمود: شیعیان ما را در سه چیز آزمایش کنید:
1- در اوقات نماز که تا چه اندازه مراقبت آنها را دارند.
2- در اسرار مذهبى که چگونه آنها را از دشمنان ما حفظ می‌کنند.
3- در ثروتشان که با برادران دینى خود تا چه مقدار کمک و همراهى می‌کنند. خصال/شیخ صدوق/جامعه مدرسین/ج1/ص 103
محمّد بن ابى عمیر، مىگوید: محضر ابى الحسن موسى بن جعفر علیهما‌السلام عرض کردم، چرا امیرالمؤمنین علیه‌السلام، انگشتر به دست راست مىکردند؟ حضرت فرمودند: زیرا ایشان بعد از رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله امام و پیشواى اصحاب یمین بودند و حقّ تعالى اصحاب یمین را مدح و اصحاب شمال را مذمّت فرموده و پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله نیز انگشتر به دست راست مىنمودند و این علامت و نشانهاى است براى شیعیان ما که با آن شناخته مىشوند؛ چنان‌چه با محافظت بر اوقات نماز و پرداختن زکات و برابرى با برادران دینى و امر به معروف و نهى از منکر نیز از غیرشان ممتاز و مشخّص مىگردند. «وَ قَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَتَخَتَّمُ بِیَمِینِهِ وَ هُوَ عَلَامَةٌ لِشِیعَتِنَا یُعْرَفُونَ بِهِ وَ بِالْمُحَافَظَةِ عَلَى أَوْقَاتِ الصَّلَاةِ وَ إِیتَاءِ الزَّکَاةِ وَ مُوَاسَاةِ الْإِخْوَانِ وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَر» علل الشرائع/شیخ صدوق/ کتابفروشی داوری/ج1/ص158
هم‌چنانکه ملاحظه می‌شود، تأکید بر حفظ اقامه نماز در وقتش، از شاخصه‌های کلیدی یک مؤمن واقعی شمرده شده و این موضوع، اهمیت ویژه این واجب الهی را می رساند که باید به آن اهتمام ویژه‌ای شود.
رسیدگی به مؤمنان و برادران دینی و در سختی و راحتی به فکر آنها بودن، یکی دیگر از نشانه‌هایی است که برای مؤمن و مدعی حق ذکر شده است که نباید از آن نیز غفلت کرد.
این‌ها نمونه‌ای از ویژگی‌هایی است که برای مؤمن حقیقی ذکر شده و این خصیصه‌ها برای تعاملات اجتماعی و انتخاب دوست، همکار و... به طرز چشمگیری می‌تواند راه‌گشا و موفقیت آمیز باشد و خیر دنیا و آخرت و رضای الهی را به همراه بیاورد؛ زیرا انسان، طبیعتاً از محیط پیرامون خود تأثیر می‌پذیرد و کسی که خودش دوست‌دار حق باشد و با چنین افرادی که در این روایات به آن اشاره شده در ارتباط و تعامل باشد، قاعدتاً در مسیر درستی قرار می‌گیرد و خشنوی خداوند متعال را نصیب خود می‌گرداند.
دوست در نهج‌البلاغه
... وَ الصَّدِیقُ مَنْ صَدَقَ غَیْبُه...؛ دوست آن است که در غیبت انسان نیز دوست باشد. بخشی از نامه 31 نهج البلاغة
قَالَ علیٌ علیه‌السلام لَا یَکُونُ الصَّدِیقُ صَدِیقاً حَتَّى یَحْفَظَ أَخَاهُ فِی ثَلَاثٍ فِی نَکْبَتِهِ وَ غَیْبَتِهِ وَ وَفَاتِه؛ دوست، دوست نیست؛ مگر این‌که برادر دینى خود را در سه موضع حفظ کند: در رنج و بلا، پشت سر و هنگامى که از دنیا برود. نهج البلاغة/حکمت134
وَ قَالَ علیه‌السلام: حَسَدُ الصَّدِیقِ مِنْ سُقْمِ الْمَوَدَّةِ؛ حسادت بر دوست، از آفات دوستى است. حکمت 218
وَ قَالَ علیه‌السلام: أَصْدِقَاؤُکَ ثَلَاثَةٌ وَ أَعْدَاؤُکَ ثَلَاثَة فَأَصْدِقَاؤُکَ صَدِیقُکَ وَ صَدِیقُ صَدِیقِکَ وَ عَدُوُّ عَدُوِّکَ وَ أَعْدَاؤُکَ عَدُوُّکَ وَ عَدُوُّ صَدِیقِکَ وَ صَدِیقُ عَدُوِّک؛ دوستان تو سه گروه‌اند و دشمنان تو نیز سه دستهاند؛ پس دوستانت عبارتند از: دوست تو و دوستِ دوستِ تو و دشمنِ دشمنِ تو و دشمنانت: دشمن تو و دشمنِ دوستِ تو و دوستِ دشمن تو است. حکمت295
تنهایی و هم‌نشین
یَا أَبَاذَرٍّ! الْجَلِیسُ الصَّالِحُ خَیْرٌ مِنَ الْوَحْدَةِ، وَ الْوَحْدَةُ خَیْرٌ مِنْ جَلِیسِ السَّوْءِ... ؛ از وصیت‌های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به ابوذر: هم‌نشین صالح و شایسته از تنهایی بهتر است و تنهایی از هم‌نشین بد بهتر است... . الأمالی/ شیخ طوسی/ دارالثقافه/ص 535
دوست در آخرالزمان
وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: أَقَلُّ مَا یَکُونُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ أَخٌ یُوثَقُ بِهِ أَوْ دِرْهَمٌ مِنْ حَلَالٍ. کمترین چیزی که در آخرالزمان یافت می‌شود، برادری قابل اعتماد یا درهمی از حلال می‌باشد. تحف العقول/جامعه مدرسین/ص54
این حدیث شریف نشان می‌دهد که در دوره آخرالزمان چه شرایط سختی وجود دارد که دوست خوب و مطمئن به راحتی نصیب انسان نمی‌شود و از طرفی به دست آوردن مال حلال چقدر سخت و دشوار است!
از شرور آخرالزمان، به خدا پناه می‌بریم!
و الحمدلله رب العالمین
/999/702الف/ر
ارسال نظرات