نیم‌نگاهی به مراحل تولید نرم‌افزار تحقیق جامع آرای قدما
تتبع راه تنفس و تغذیه فقه است این راه بر فقه بی تتبع بسته است خوشه‌های اجماع و شهرت که از هم‌نشینی دانه‌های زرین فتاوای قدما پدید آمده و بر شاخه‌های فقاهت آویخته‌اند طعم اصول متلقات از امامان(ع) را در کام متتبع می‌نشانند، باید اذعان کرد امروز مسیری فراخ را در تتبع اقوال گذشتگان پیش روی نداریم تنها کوره راه‌هایی به چشم می‌آید که گاه طی آن‌ها بی نتیجه یا کم نتیجه است.
تاریخ با حرکت زمان راه‌های تازه را می‌پیماید اما با دور شدن از هر برهه قسمتی از گذشته به تاریکی می‌رود، برهه‌هایی که در قرون نزدیک به ما رسیده‌اند، شفاف‌تر در دیدگان تاریخ پژوه ما انعکاس پیدا می‌کنند تا قطعه‌هایی از تاریخ که در فرا سوی قرن‌های معاصر و نزدیک به ما گم شده‌اند، تحلیل‌گر تاریخ برای شناخت گذشته‌های دور مانده و تاریک راهی فراخ‌تر از پیمودن اندیشه‌های گذشته کاو که در گذشته می‌زیسته‌اند در پیش ندارد، اندیشه‌هایی که در انتهای دوره تاریک و آغاز دوره روشن تاریخ تجلی یافته‌اند، بر پایه این حقیقت می‌توان نظریه علمی زیر را ارائه داد:
تعدادی از فقیهان هم عصر با قدما همچون شیخ طوسی یا نزدیک به دوره آنان همچون محقق و علامه می‌کوشیدند تا فتاوی قدما را بدست آورند از آنجا که این فقیهان از طرفی در فضای هنجاری پیشینیان و از طرف دیگر در دوره اجتهاد تفریعی زیسته‌اند تلاششان برای درک اندیشه‌های آن‌ها دقیق و نتیجه بخش بوده است و می‌توان از گذر اینان به فتاوای قدما دست یافت، این در حالی است که گاه برای ما دستیابی مستقیم به فتاوای قدما دشوار می‌کند، آن‌ها گاهی در کتب خویش سخنی را بی آنکه در مقام افتاء باشند گفته‌اند و گاهی نیز فتوای خود را در میان قرائن مخفی از دیدگان کاوشگر امروز ولی آشکار در دوران خود ارائه کرده‌اند و گاه نیز اصلاً فتوای خود را به رشته تحریر در نیاورده‌اند بلکه تنها بر زبان آورده‌اند و شاگردان و معاصران را از آن با خبر کرده‌اند.
این عالمان چهره ای پر رنگ از گذشته را در امتداد تاریخ بر ما آشکار می‌کنند، شاید بتوان پذیرش نقل اجماع شخصیت‌هایی همچون شیخ طوسی یا محقق و علامه را از سوی فقیهان دوره بعد ناشی از وجود چنین دیدگاهی دانست به نظر آن‌ها اظهار نظرها، نقل اجماع‌ها و نقل قول‌های عالمان نزدیک به عصر قدما پلی است که می‌تواند فقیه را به فتاوای پیشینیان مرتبط کند، با تتبع در کلمات برخی از فقیهان به سخنانی برمی خوریم که از این دیدگاه حکایت می‌کنند البته به کسانی نیز می‌توان برخورد که هر چند این دیدگاه را داشته‌اند ولی در عین حال به دلائلی به نقل اجماع چندان واقعی نمی‌نهاده‌اند بلکه بیشتر به نقل قول‌های صریح عالمان نزدیک به قدما و یا شرح و تفسیرهایشان از اقوال آن‌ها«قدما» بها می‌داده‌اند.
مرکز تحقیقاتی آیت‌الله سید احمد زنجانی از 8 ماه گذشته با اشاره و راهنمایی حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی تصمیم گرفته، نرم‌افزاری با عنوان «تحقیق جامع آرای قدما» را تولید و روانه بازار کند.
این مرکز با فعالیت 35 نفر از محققین مجرب و با تجربه در تلاش است با تولید نرم‌افزار تحقیق در آرای قدما، گام مهمی در این عرصه برداشته و نسخه نخست نرم‌افزار شامل کتاب صوم و طهارت را تا سال آینده و نسخه جامع این نرم‌افزار را که شامل تمام کتب فقهی قدما است، تا چند سال آینده روانه بازار نشر کند.
برای آگاهی کامل از فعالیت این مرکز تحقیقاتی و آشنایی بیشتر با روند تولید نرم‌افزار فقهی «تحقیق جامع آرای قدما» خبرنگار خبرگزاری رسا، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام مصطفی دُرّی، مسؤول مرکز تحقیقاتی آیت‌الله سید احمد زنجانی «جامع آراء قدما» انجام داده که به این شرح است.
حجت‌الاسلام دُرّی با ارائه توضیحاتی درباره مرکز تحقیقاتی آیت‌الله سید احمد زنجانی و با بیان این‌که این مرکز وابسته به دفتر حضرت آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی است، گفت: کار این مرکز تحقیقاتی بوده و قسمت‌های مختلفی از فعالیت‌های دفتر آیت‌الله شبیری را پوشش می‌دهد.
وی افزود: از گروه های وابسته به این مرکز گروه استفتائات است، مرکز تحقیقاتی آیت‌الله زنجانی با بهره‌گیری از افراد مجرب کار گروهی مهمی را در زمینه استفتاء به عهده گرفته و در تلاش است با جمع‌آوری استفتائاتی که از همه مراجع تا حال حاضر موجود است که به بیش از 30 هزار استفتاء می‌رسد، نظر حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی را درباره این استفتائات جویا شود، مجموع جمع آوری شده از سؤالات و استفتائات می‌تواند در اختیار همه دفاتر مراجع معظم قرار گرفته که این حرکت تحول بسیار بزرگی در این زمینه است.
مسؤول گروه تحقیق جامع آراء قدما با اشاره به دروس معتبر خارج حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی که بیش از 30 سال است که پابرجاست، اظهار داشت: گروه دیگر مستقر در این مرکز گروه تدوین دروس حضرت استاد است.
وی ادامه داد: دروس حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی تایپ و عنوان‌بندی شده و آماده چاپ به عنوان کتاب است، ضمن این‌که آماده سازی دروس روزانه حضرت استاد که در اختیار طلاب شرکت کننده در درس قرار می‌گیرد در همین گروه انجام می‌شود.
حجت‌الاسلام دُرّی افزود: گروه دیگر فعال در مرکز، مسؤول احیای آثار آیت الله سید احمد زنجانی، والد معظم حضرت آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی است که از مجتهدین و علمای به نام و از هم بحث‌های امام خمینی(ره) بودند و افتخار شاگردی حاج شیخ عبدالکریم حائری و آیت‌الله بروجردی(ره) را نیز داشتند.
مرحوم آقا سید احمد پدر بزرگوار حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی در موضوعات مختلف تألیفاتی داشتند که برخی از بین رفته است، ولی بیش از 30 عنوان آن در حال حاضر موجود است که مرکز تحقیقاتی آیت‌الله رنجانی زمینه چاپ و انتشار آن را فراهم کرده است.
وی با اشاره به چاپ موسوعه مجموعه آثار آیت‌الله سید احمد زنجانی تا اردیبهشت‌ماه سال آینده، تصریح کرد: متأسفانه ایشان در حوزه‌های علمیه و در میان طلاب و عموم مردم خیلی شناخته شده نیستند و با توجه به آثار فقهی، اصولی و رجالی کثیری که از این بزرگوار به جای مانده تنها دو جلد از کتاب الکلام یجر الکلام این عالم بزرگ منتشر شده که آن هم برای مخاطب عام است.
مسؤول گروه تحقیق جامع آراء قدما ادامه داد: با انتشار کتب مرحوم سید احمد در تلاش هستیم طلاب و مردم بتوانند بیشتر با کتب فقهی، اصولی و عمومی این عالم جلیل‌القدر آشنا شده و از آن‌ها استفاده کنند.
وی با بیان این‌که بخش تحقیق و تدقیق آرای قدما در فقه شیعه از دیگر فعالیت‌های مرکز تحقیقاتی آیت‌الله احمد زنجانی است، ابراز داشت: بحث آرای قدما در فقه شیعه ثمرات مهمی در فقه و عملیات استنباط ما دارد.
بسیاری از فقها از فتاوای قدما برای استنباط احکام استفاده و به آن استناد می‌کنند، شهرت و اجماع در بین قدما طبق این مبنی کاشف از ارتکازی است که متصل به زمان شارع بوده است.
حجت‌الاسلام دُرّی افزود: با اشاره به شروع فعالیت در زمینه تولید نرم‌افزار، گفت: تقریباً از 8 ماه گذشته با اشاره و راهنمایی حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی تصمیم گرفته شد، نرم‌افزاری با عنوان «تحقیق جامع آرای قدما» تهیه شود.
مسؤول گروه تحقیق جامع آراء قدما ادامه داد: در دایره افرادی که تحت اصطلاح «قدماء» قرار می‌گیرند، اختلاف نظر است. برخی قدما را تا شیخ طوسی می‌دانند و برخی تا مرحوم محقق و برخی تا علامه حلی، ولی همه قائل هستند که مرحوم علامه مسلماً در دایره متأخرین هستند و در دایره قدما قرار نمی‌گیرند.
وی با بیان این‌که ما تعریفی که برای خود قرار دادیم، موسع‌ترین دایره قدما است، ابراز داشت: این دایره فقها قبل از علامه حلی، بیش از 20 فقیه و 60 کتاب را شامل می‌شود.
حجت‌الاسلام دُرّی با اشاره به این‌که ادعاهای شهرت و اجماع عملی، شهرت و اجماع فتوایی و مدارکی که قدما به آن استناد کرده‌اند در نرم افزار تحقیق آرای قدما مشخص می‌شود، خاطرنشان کرد: طبیعتاً هر آنچه که قدما از نظریات، آراء، ادله و نکاتی که در کتبشان وجود دارد مورد تحقیق و بررسی در نرم‌افزار قرار می‌گیرد.
نرم‌افزار «تحقیق جامع آرای قدما» با قابلیت‌های پژوهشی، جست‌وجو، رجوع به منابع اصلی، نمایش فتوا از خود کتاب همراه با فتواهای قبل و بعد از فتوای مورد نظر، جست‌وجوی پیشرفته و بسیاری قابلیت‌های دیگر طراحی خواهد شد.
وی با اشاره به فعالیت 35 نفر از محققین در راستای تولید نرم‌افزار تحقیق در آرای قدما، تصریح کرد: مجموع مسائل طبق برآوردهای اولیه بیش از ده هزار مسأله است که تاکنون کتاب صوم به صورت کامل تحقیق شده و کتاب طهارت هم قریب به یک چهارم آن از مرحله تحقیق گذر کرده است.
حجت‌الاسلام دُرّی اظهار داشت: نسخه نخست نرم‌افزار شامل کتاب صوم و طهارت سال آینده منتشر می‌شود و نرم‌افزار جامع تحقیق آرای قدما که شامل تمام کتب فقهی قدما است در چند سال آینده منتشر خواهد شد.
وی با بیان این‌که کار تهیه نرم‌افزار به لحاظ تحقیق در سه رتبه و مرحله متفاوت صورت می‌گیرد، گفت: قسمت نخست این کار از سوی محققانی انجام می‌شود که عموماً سابقه چندین سال درس خارج را دارند و از ممتازین تحصیلی هستند و این افراد روی مسائل فقهی که دراختیارشان قرار می‌گیرد کار کرده و اطلاعات لازم را در فرمی که به همین منظور تهیه شده است درج می‌کنند.
مسؤول گروه تحقیق آراء قدما ادامه داد: در مرحله بعد فرم‌های تحقیق شده از سوی محققان به قسمت بازبینی ارسال شده و زیر نظر محققین ارشد و زبده قرار گرفته و مجدداً از صفر تا صد کار مورد تحقیق و بررسی قرار می‌گیرد و این افراد بعد از بررسی و تحقیق در صورت مواجهه با مشکل مسأله را به محققان ارجاع می‌دهند تا اشکال آن برطرف شود.
وی با بیان این‌که کار تحقیق بر روی آراء قدما در مرحله سوم از سوی فضلای شناخته شده که از مدرسین حوزه علمیه هم هستند صورت می‌گیرد، بیان داشت: این افراد بخشی از فرم را که بیشتر حالت اجتهادی داشته و نیاز به تحقیق و تدقیق دارد مورد بررسی قرار داده و بعد از تأیید مسؤول گروه، وارد نرم‌افزار می‌شود.
حجت‌الاسلام دُرّی افزود: این مجموعه یک شورای عالی فقهی هم دارد که اعضای آن از محققان صاحب تألیفات و اساتید دروس خارج هستند و جلسات آن به صورت هفتگی برگزار می‌شود که در این جلسات مبانی فقهی نرم افزار و نیز معضلات علمی پیش آمده مورد دقت و نظر قرار گرفته و در موارد لازم به حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی ارجاع می‌شود.
وی با اشاره به شروع فعالیت تحقیق در آرای قدما از بهمن‌ماه سال 91، تصریح کرد: به علت برخی طراحی‌های خاص در این زمینه و طولانی شدن آن، کار به صورت وسیع که همراه با عضوگیری و دعوت از پژوهشگران بود از خرداد سال جاری آغاز شد.
مسؤول گروه تحقیق جامع آراء قدما با بیان این‌که فعالیت کارگروه تحقیقی آراء و نظریات قدما به چند بخش تقسیم می‌شود، افزود: بخش اصلی این گروه را محققین و ناظرین تشکیل می‌دهند که عمده کار هم بر دوش این بخش است.
وی ادامه داد: بخش بعدی فعالیت گروه طراحی بسته‌های پژوهشی و مسائلی است که کار بر روی آن انجام می‌گیرد که این بخش دارای اهمیت ویژه‌ای است زیرا این‌که چه مسائلی و با چه عبارتی مورد تحقیق قرار بگیرد در این بخش مشخص می‌شود.
حجت‌الاسلام دُرّی با اشاره به این‌که بخش شناسنامه کتب از دیگر فعالیت‌های کارگروه تحقیقی آراء و نظریات قدما است، بیان داشت: در این بخش محققان به بررسی نکات موجود در کتاب می‌پردازند و با بررسی و کنکاش در کتاب، سبک و سیاق مؤلف و مبانی وی تا حد زیادی روشن می‌شود که این مسأله به روشن شدن نظریات مؤلفین و رفع ابهام از عبارات آن‌ها کمک شایانی می‌کند.
وی در پایان اظهار داشت: حاصل این تلاش‌های همه جانبه و گسترده ان‌شاءالله نرم‌افزار جامع و بدیعی می‌شود که برای همه سطوح علمی اعم فقها، اساتید و طلاب مفید خواهد بود./907/ز502/ن