نماز آیات در صورتی واجب است که خورشید گرفتگی محسوس باشد
آیت‌الله محمد حسین احمدی فقیه یزدی، استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا با اشاره به ایجاد پدیده خورشید گرفتگی جزئی عصر امروز در کشور به بیان احکام فقهی این آیه الهی پرداخت و گفت: نماز آیات در صورت بر افراد واجب می‌شود که خورشید گرفتگی محسوس باشد.
وی ادامه داد: منظور از محسوس بودن پدیده خورشید گرفتگی نیز این است که همه افراد آن را حس کرده و ببینند، اگر علائم خورشید گرفتگی به صورتی باشد که قابل رویت برای همه افراد نباشد در این صورت نماز آیات برای آنها وجوب پیدا نمی‌کند.
استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم با بیان این‌که افراد باید به فتاوای مرجع خود در این‌باره عمل کنند، اظهار داشت: گاهی ممکن است خورشید گرفتگی به صورتی باشد که افراد بدون نیاز به چشم مسلح آن را ببینند در این صورت وجوب نماز آیات برای آنها قطعی است.
وی افزود: گاهی نیز خورشید گرفتگی به صورتی است که افراد نه با چشم مسلح و نه با غیر مسلح آن را رویت نمی‌کنند در این صورت برای آنها نماز آیات واجب نیست، مورد سوم خورشید گرفتگی نیز به این شکل است که افراد آن را با چشم مسلح می‌بینند که در این صورت اختلاف فتوا میان مراجع وجود دارد.
آیت‌الله احمدی فقیه یزدی بیان داشت: برخی از مراجع رویت خورشید گرفتگی با چشم مسلح را همانند مشاهده با چشم غیر مسلح می‌دانند که در این صورت برای مقلدان آنها خواندن نماز آیات واجب است، ولی برخی از مراجع رویت خورشید گرفتگی با چشم مسلح را همانند مشاهده با چشم غیر مسلح نمی‌دانند که در این صورت نماز آیات برای مقلدان آنها وجوب پیدا نمی‌کند.
وی تصریح کرد: البته فتاوای اکثر مراجع درباره وجوب نماز آیات نسبت به پدیده خورشید گرفتگی این است که رویت آن بدون نیاز به چشم مسلح باشد ولی در هر حال باید مقلدان به فتاوای مراجع خود عمل کنند.
استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم درباره وجوب زمان نماز آیات نیز یادآور شد: همزمان با آغاز پدیده خورشید گرفتگی نماز آیات نیز وجوب پیدا کرده و تا به پایان رسیدن این پدیده ادامه می‌یابد و افرادی که در این زمان مقرر به هر نحوی نماز آیات را به جا نیاورند باید پس از آن نیت قضا کرده و این واجب الهی را به جا بیاورند.
آیت‌الله احمدی فقیه یزدی با بیان این‌که توجه پیدا کردن به سوی خداوند متعال و نعمت‌های الهی از فلسفه‌های ایجاد پدیده‌های همانند خورشید گرفتگی است، گفت: وقتی خورشید گرفتگی رخ می‌دهد افراد به برکات این نعمت الهی پی‌برده و شاکر خداوند متعال خواهند بود.
وی افزود: اگر خورشید همیشه به صورت طبیعی ادامه یابد و در آسمان باشد برای مردم عادی شده و مردم نسبت به این نعمت الهی توجه نمی‌کنند، از این‌رو شاید خداوند متعال پدیده‌های همانند خورشید گرفتگی را قرار داده است تا افراد به این نعمت‌های الهی توجه کرده و شاکر باشند.
کیفیت نماز آیات
گفتنی است، قرائت نماز آیات در هنگام خسوف واجب شرعی بوده و به دو صورت قصر و کامل خوانده می‌شود.
صورت کامل: فرد پس از نیت و تکبیرة الاحرام، حمد و سوره خوانده شود و به رکوع برود، سپس سر از رکوع برداشته و دوباره حمد و سوره را بخواند و به رکوع رود و باز سر از رکوع بردارد و حمد و سوره بخواند و به رکوع رود و سپس سر از رکوع بردارد و همین طور ادامه دهد تا یک رکعت پنج رکوعى که قبل از هر رکوعى حمد و سوره خوانده است انجام دهد، سپس به سجده رفته و دو سجده نماید و بعد براى رکعت دوم قیام کند و مانند رکعت اول انجام دهد و دو سجده را بجا آورد و بعد از آن تشهد بخواند و سلام دهد.
صورت کوتاه(قصر): بعد از نیت و تکبیرةالاحرام، حمد و یک آیه (البته احتساب بسم‌الله به عنوان یک آیه خلاف احتیاط است) از سورهاى را قرائت کرده و رکوع کند، سپس سر از رکوع بردارد و آیه دیگرى از آن سوره را بخواند و به رکوع رود، و بعد سر از رکوع برداشته و آیه دیگرى از همان سوره را قرائت نماید و همین طور تا رکوع پنجم ادامه دهد تا سورهاى که پیش از هر رکوع، یک آیه از آن را قرائت کرده، قبل از رکوع آخر تمام شود. سپس رکوع پنجم را بجا آورد و به سجده رود، و پس از اتمام دو سجده، براى رکعت دوم قیام نماید و حمد و آیهاى از یک سوره را بخواند و به رکوع برود و همین طور مانند رکعت اول ادامه دهد تا تشهد بخواند و سلام دهد و چنانچه بخواهد براى هر رکوعى به یک آیه از سورهاى اکتفا کند، نباید سوره حمد را بیش از یک مرتبه در اول آن رکعت بخواند.
نظر مراجع تقلید درباره نماز آیات
حضرت امام خمینی (ره) در مساله 1499 رساله توضیح المسائل می‌فرمایند: اگر بعد از باز شدن آفتاب یا ماه بفهمد که تمام آن گرفته بوده، باید قضای نماز آیات را بخواند ولی اگر بفهمد مقداری از آن گرفته بوده، قضا بر او واجب نیست.
حضرت آیت‌الله سیستانی نیز معتقد است که اگر انسان گرفتن آفتاب یا ماه را نداند و بعد از باز شدن آفتاب یا ماه بفهمد که تمام آن گرفته بوده، باید قضای نماز آیات را بخواند ولی اگر بفهمد مقداری از آن گرفته بوده، قضا بر او واجب نیست.
حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در مساله 1293 توضیح المسائل بیان می‌دارد: اگر فردی بعد از گذشتن وقت بفهمد تمام خورشید یا ماه گرفته بوده، باید قضای نماز آیات را به جا آورد اما اگر تمام آن نگرفته باشد، قضا واجب نیست.
احکام نماز آیات
از وقتى که خورشید یا ماه شروع به گرفتن مىکند انسان باید نماز آیات را بخواند و بنابر احتیاط واجب باید به قدرى تاخیر نیندازد که شروع به باز شدن کند، همچنین اگر خواندن نماز آیات را به قدرى تاخیر بینداز ، که آفتاب یا ماه شروع به باز شدن کند، باید نیت ادا و قضا نکند ولى اگر بعد از باز شدن تمام آن، نماز بخواند، باید نیت قضا کند.
اگر مدت گرفتن خورشید یا ماه بیشتر از خواندن یک رکعت باشد ولى انسان نماز را نخواند، تا به اندازه خواندن یک رکعت به آخر وقت آن مانده باشد باید نیت ادا کند بلکه اگر مدت گرفتن آنها به اندازه خواندن یک رکعت هم باشد بنابر احتیاط واجب باید نماز آیات را بخواند و ادا است، موقعى که زلزله و رعد و برق و مانند اینها اتفاق مى افتد، انسان باید فورا نماز آیات را بخواند و اگر نخواند معصیت کرده و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقتبخواند ادا است./993/ت301/ن