نظریه عقلانیت نرم گزارههای دینی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محسن عباس نژاد، مدیر گروه پژوهشی قرآن و معرفت شناسی عصر سه‌شنبه بیست و چهارم دی ماه در «دومین کنفرانس بین‌المللی فلسفه دین معاصر» که به همت انجمن علمی فلسفه دین ایران و با همکاری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در این پژوهشگاه واقع در اتوبان کردستان تهران برگزار شد، به ارائه سخنرانی با عنوان «نظریه عقلانیت نرم گزارههای دینی» پرداخت.
وی با بیان این‌که برخی از مکاتب فکری با دلایلی متفاوت امکان ارزیابی عقلانی گزارههای دینی را نفی کرده‌اند، گفت: برخی از آن رو که دین را خرافه پنداشته و آن را از ادعاهای ناظر به حقیقت تهی می‌دانستند عقلانیت گزارههای دینی را نفی کردند و برخی دیگر از آن رو که شأن مدعیات دینی را برتر از توانایی فاهمه انسانی دانستند، ارزیابی عقلانی آن را روا نمی‌دانند.
حجت‌الاسلام عباس نژاد ادامه داد: در مقابل این گروه که طیفی از سخت‌ترین دشمنان دین تا پرشورترین مدافعان آن را دربرگرفته‌است، همواره کسانی بوده‌اند که بر امکان بررسی عقلانی مدعیات دینی تأکید ورزیده‌اند، به عنوان نمونه اندیشمندانی همچون آکویناس، دکارت و لاپلاس در غرب و فلاسفه، معتزله و بیشتر متفکران شیعی در عالم اسلام هر یک به گونه‌ای از رابطه وثیق عقل و دین سخن گفته‌اند.
مدیر گروه پژوهشی قرآن و معرفت شناسی بیان داشت: در این مقاله بدون آن که به بررسی نظریات این گروه بپردازیم، ارکان نظریه پیشنهادی خود را که به اعتقاد ما تناسب بیشتری با آیات و روایات دارد تحت عنوان «نظریه عقلانیت نرم گزارههای دینی» بررسی خواهیم کرد.
وی اثبات عقلانیت یکسان گزارههای دینی و علمی را رکن اول این نظریه مطرح کرد و گفت: در این مقاله نشان خواهیم داد نقدهایی که بر عدم عقلانیت گزارههای دینی مطرح می‌شود، به طور یکسانی بر معرفت علمی ـ که معرفت مقبول منتقدان است ـ نیز وارد خواهد بود.
حجت‌الاسلام عباس نژاد ادامه داد: در مرحله بعد به اثبات پذیری نرم مدعیات دینی می‌پردازیم، در این بخش نشان داده می‌شود که اگر امکان اثبات پذیری سخت یعنی اثبات قطعی مدعیات دینی محل نزاع باشد، لااقل امکان اثبات عقلایت بیشتر آن‌ها در مقایسه با نظریات رقیب وجود دارد.
مدیر گروه پژوهشی قرآن و معرفت شناسی اظهار داشت: گام اول و دوم در این نظریه بیش از آن که پاسخی حلی به مسأله عقلانیت گزارههای دینی باشد، پاسخی نقضی در این زمینه است تا نشان دهد گزارههای دینی اگر پیش از جهان‌بینی‌ها و معرفت‌های رقیب عقلانی نباشد، لااقل از عقلانیت یکسانی برخوردار است.
وی ابراز داشت: در گام سوم به پاسخی حلی در این زمینه خواهیم پرداخت و نشان خواهیم داد که متون دین سرشار از تبیین نسبی گزارههای دینی از منظر عقل است، اولیاء دین تلاش کرده‌اند تا با بهره‌گیری از استدلال و روش‌هایی خرد پسند به دفاع از مدعیات دینی بپردازند.
حجت‌الاسلام عباس نژاد گفت: گام چهارم به انعطاف پذیری متون دینی و نظریات علمی می‌پردازد و نشان می‌دهد که متون دینی از استعداد لازم برای انعطاف در مقابل براهین قطعی عقلانی که ظواهر آن‌ها را برنمی‌تابند برخوردارند و تأویل پذیری آن‌ها این امکان را فراهم کرده است که از حملات قاطع در امان بماند.
وی افزود: همچنین نظریات علمی نیز چندان قطعی نیستند تا بتوانند در مقابل نصوص مخالف از خود صلابتی بی‌بدیل نشان دهند بلکه آن‌ها نیز در معرض تأویل و تغییر قرار دارند، از این رو هیچ‌گاه نمی‌توان به صراحت نص قطعی دینی که مخالف با حکم صریح عقل باشد را لااقل در قرائت شیعی از اسلام پیدا کرد./956/پ202/ن