بزرگ‌ترین مصیبت از نگاه امام خمینی(ره)
رهبر انقلاب اسلامی در جایگاه ولایت امری نظام مقدس جمهوری اسلامی همواره به رصد ابعاد گوناگون جامعه می پردازند؛ از سویی تأکید و اهتمام بر گفتمان امام راحل، بنیانگذار جمهور اسلامی ایران، در اندیشه و سیره ایشان مشهود است و از سویی دیگر به روزرسانی حرکت و مسیر انقلاب اسلامی در سطح کلان و جامع نگر، جزء راهبردهای روشنگرانه ایشان است.
از مسائلی که رهبر معظم انقلاب بر آن تأکید دارند و بارها در جمع علما، نخبگان حوزه و دانشگاه و طلاب و دانشجویان به آن اشاره کرده اند، پرداختن جدی به مسأله «فقه حکومتی» است.
تشکیل نظام اسلامی ایران به عنوان نماد معاصر حکومت اسلامی، توانست منشأ حرکت نخبگان جهان اسلامی به ویژه حوزه علمیه قم در تئوریزه کردن احکام فقه حکومتی باشد؛ اما هنگامی این حرکت کند می شود که اهالی اندیشه سیاسی و فقهی نسبت به رهنمودهای امام و رهبر و شعار اصولی انقلاب اسلامی غفلت ناخواسته بورزند که این غفلت غیر عمدی، بستری برای حمله و شبهه افکنی سکولارها و دشمنان اصل ولایت فقیه خواهد شد؛ بی شک فعال سازی نخبگان حوزه و دانشگاه می تواند به ارتقا، استحکام و تبویب احکام فقه حکومتی بیانجامد.
بالاترین مصیبت اسلام از نگاه امام راحل(ره)
امام خمینی(ره) مردادماه 1350 در مسجد شیخ انصاری نجف اشرف در جمع علما و طلاب گفتند: «بالاترین مصیبتی که بر اسلام وارد شد، همین مصیبت سلب حکومت از حضرت امیر ـ سلام‌اللّه علیه ـ بود و عزای او از عزای کربلا بالاتر. مصیبت وارده بر امیرالمؤمنین و بر اسلام بالاتر است از آن مصیبتی که بر سیدالشهداء ـ سلام‌اللّه علیه ـ وارد شد. اعظمِ مصیبت ها این مصیبت است که نگذاشتند مردم بفهمند اسلام یعنی چه. اسلام حالا هم به حال ابهام دارد زندگی می‌کند. الآن هم مبهم است. الآن هم نمی‌دانند مردم که معنی اسلام چیست، حکومت اسلامی چیست.» ترویج این نگاه کلان نسبت به حکومت اسلامی و اعظم مصیبت دانستن سلب حکومت از ائمه طاهرین، می تواند دلیل محکمی بر ضرورت پرداختن به تشکیل جهانی حکومت اسلامی باشد.
اینجاست که فقیهان و مجتهدان شیعه باید وارد مرحله جدیدی از فعالیت علمی و فقهی می شدند و فهم های طلاب را با این متد تربیت می کردند تا انقلاب اسلامی به ثمر بنشیند و تقابل حق و باطل جنبه عملی پیدا کند. بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، اسفندماه 1367 در جمع علما و روحانیان فرمودند: «مجتهد باید به مسائل زمان خود احاطه داشته باشد. برای مردم و جوانان و حتی عوام هم قابل قبول نیست که مرجع و مجتهدش بگوید من در مسائل سیاسی اظهار نظر نمی‌کنم. آشنایی به روش برخورد با حیله ها و تزویرهای فرهنگ حاکم بر جهان، داشتن بصیرت و دید اقتصادی، اطلاع از کیفیت برخورد با اقتصاد حاکم بر جهان، شناخت سیاست ها و حتی سیاسیون و فرمول های دیکته شده آنان و درک موقعیت و نقاط قوّت و ضعف دو قطب سرمایه داری و کمونیزم که در حقیقت استراتژی حکومت بر جهان را ترسیم می کنند، از ویژگی های یک مجتهد جامع است.»
حکومت اسلامی نشان دهندۀ جنبۀ عملی فقه
پیاده سازی احکام فقه در عرصه فردی، اجتماعی و سیاسی از دغدغه های امام راحل بوده است؛ ایشان در سخنانی خطاب به علما فرمودند: «یک مجتهد باید زیرکی و هوش و فراست هدایت یک جامعۀ بزرگ اسلامی و حتی غیراسلامی را داشته باشد و علاوه بر خلوص و تقوا و زهدی که در خور شأن مجتهد است، واقعاً مدیر و مدبر باشد. حکومت در نظر مجتهد واقعی، فلسفۀ عملی تمامی فقه در تمامی زوایای زندگی بشریت است، حکومت نشان دهندۀ جنبۀ عملی فقه در برخورد با تمامی معضلات اجتماعی و سیاسی و نظامی و فرهنگی است، فقه، تئوری واقعی و کامل اداره انسان از گهواره تا گور است. هدف اساسی این است که ما چگونه می‌خواهیم اصول محکم فقه را در عمل فرد و جامعه پیاده کنیم و بتوانیم برای معضلات جواب داشته باشیم و همۀ ترس استکبار از همین مسئله است که فقه و اجتهاد جنبۀ عینی و عملی پیدا کند و قدرت برخورد در مسلمانان به وجود آورد.»
ملت ها و نخبگان دیگر کشورها در انتظار محصول فقه حکومتی حوزه
امروزه نیز رهبر معظم انقلاب تبیین تخصصی احکام فقه حکومتی را از ضرورت های بی چون و چرای نظام اسلامی و رسالت اصلی حوزه علمیه می دانند؛ ایشان شهریور 1390 در جمع اعضای خبرگان رهبری فرمودند: «در قم باید درس هاى خارجِ استدلالىِ قوى اى مخصوص فقه حکومتى وجود داشته باشد تا مسائل جدید حکومتى و چالش هائى را که بر سر راه حکومت قرار می گیرد و مسائل نو به نو را که هى براى ما دارد پیش مى آید، از لحاظ فقهى مشخص کنند، روشن کنند، بحث کنند، بحث هاى متین فقهى انجام بگیرد؛ بعد این بحث ها مى آید دست روشنفکران و نخبگان گوناگون دانشگاهى و غیر دانشگاهى، این ها را به فرآورده هائى تبدیل می کنند که براى افکار عموم، براى افکار دانشجویان، براى افکار ملت هاى دیگر قابل استفاده است. این کار بایستى انجام بگیرد، ما این را لازم داریم. محصول این کاوش هاى عالمانه می تواند در معرض استفاده ملت ها و نخبگان دیگر کشورها هم قرار بگیرد.
کسى که مى خواهد یک نظام و مجموعه عظیمى از انسان‌ها را اداره کند، بایستى بتواند شرایط را بشناسد و پاسخ هر نیازى را در هنگام آن نیاز به آن بدهد و امام با کشاندن فقه شیعه به سمت فقه حکومتى، خود را از آفت و بلاى بزرگ تحجر مبرا کرد...»
رهبر معظم انقلاب 14 خرداد 76 در حرم مطهر امام خمینی(ره) نیز فرمودند: «امام بزرگوار، فقه شیعه را از دورانی که خود در تبعید بود، به سمتِ فقه اجتماعی و فقه حکومتی و فقهی که می خواهد نظام زندگی ملت ها را اداره کند و باید پاسخگوی مسائل کوچک و بزرگ ملت ها باشد، کشاند.»
رهبر انقلاب حتی آبان 1371 در نامه ای خطاب به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفتند: «روی آوردن به "فقه حکومتی" و استخراج احکام الهی در همه شئون یک حکومت و نظر به همه احکام فقهی با نگرش حکومتی - یعنی ملاحظه تأثیر هر حکمی از احکام در تشکیل جامعه نمونه و حیات طیبه اسلامی - امروز یکی از واجبات اساسی در حوزه فقه اسلامی است که نظم علمی حوزه، امید برآمدن آن را زنده می دارد.»
به نظر می رسد با واکاوی سخنان و نظرات علمی امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب، می توان مباحث جدیدی از فقه حکومت را در کرسی های علمی حوزه های علمیه مطرح کرد که ورود جدی حوزه علمیه در این عرصه، به بسیاری از نیازهای کلان اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جامعه اسلامی پاسخ خواهد داد.
918/703/ر
علی اسفندیار