سیر تحول فقه شیعه و تمایز آن با فقه اهل سنت

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین علیدوست، استاد حوزه علمیه در نشستی به ارایه تعریفی از فقه پرداخت و تصریح کرد: باید توجه کرد که در همه مذاهب اسلامی، بخشی از دین به اعتقادات و باورها و بخشی دیگر به دستورالعمل‌ها و قوانین تقسیم می‌شود که قرآن کریم از بخش دستورالعمل‌های دینی، به عنوان شریعت یاد می‌کند.

وی با بیان این که فقه، همان دانشی است که برای کشف شریعت به کار برده می‌شود، افزود: فقه شیعه یعنی دانشی که پیروان اهل بیت(علیهم السلام) برای کشف شریعت و قوانین اسلامی تعریف می‌کنند.

استاد حوزه علمیه با تأکید بر این که شیعه امامیه بر امامت انتصابی اعتقاد دارد، اظهار داشت: شیعیان بعد از رحلت نبی مکرم اسلام(ص) به امامت 12 معصوم معتقد هستند؛ با این تفاوت که بر امام(ع) وحی نمی‌‌شود، ولی از مقام عصمت برخوردار است. از این روست که کلام معصوم(ع)، برای پیروان اهل بیت(علیهم السلام) در حکم سنت و منبع فقه است.

اشتراکات و تفاوت‌های فقه اهل سنت و شیعه

حجت الاسلام علیدوست ضمن بیان اشتراکات و تفاوت‌های فقه اهل سنت و شیعه ابراز داشت: همه مسلمانان جهان قرآن کریم و سنت نبی مکرم اسلام(ص) را به عنوان منبع فقه و کشف شریعت قبول دارند. اما فقهای شیعه، ضمن تأکید بر این موارد، سنت ائمه معصوم(علیهم السلام) را پذیرفته و در استنباط‌‌های فقهی جایگاه خاصی به عقل، عرف و مصلحت شرعی قائل هستند.

استاد فقه و اصول حوزه علمیه در ادامه ضمن ارائه تاریخچه‌ای از فقه شیعه خاطرنشان کرد: بر اساس تغییرات رویکردی در فقه شیعه، دوره‌های تاریخی را می‌توان به شش دوره در عرصه تفقه و اعمال روش‌های فقهی تقسیم کرد.

سخنران این نشست با بیان این که پیشینه و شروع فقه شیعه، به زمان مولی الموحدین امام علی(ع) بر می‌گردد، یادآور شد: عصر تفسیر و تبیین نخستین دوره تاریخی فقه شیعه است که از زمان آغاز تا نیمه قرن پنجم هجری قمری را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد.

وی تصریح کرد: در این چند قرن، فقها و علمای شیعه بیشتر به تفسیر قرآن کریم و کلام معصوم(ع) می‌پرداختند و اجتهاد گسترده کمتر مورد توجه بود و سوالات مطرح شده بر اساس قرآن کریم و سنت معصومین(علیهم السلام) پاسخ داده می‌‌شد.

عصر محدّثان؛ دومین عصر در تاریخ متدهای فقه شیعه

این استاد حوزه علمیه عصر دوم در تاریخ متدهای فقه شیعه را عصر محدّثان نامید و اظهار داشت: در این دوران که از نیمه اول قرن چهارم تا نیمه قرن پنجم ادامه داشت، علمای شیعه به تدوین احادیث پرداختند و نگاشت کتاب‌های معروف، اصول کافی و من لا یحضره الفقیه به این دوران بر می‌گردد.

علیدوست با اشاره به دوران آغاز اجتهاد در فقه شیعه، عنوان کرد: علمای بزرگی همچون؛ ابن ابی عقیل، ابن جنید، شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی در این دوران می‌زیستند.

استاد فقه و اصول حوزه علمیه دوران اوج اجتهاد را چهارمین دوران از لحاظ روش‌های اعمالی در فقه شیعه دانست و خاطرنشان کرد: فقه شیعه در این دوران توانست با اتکا به قرآن و سنت تفسیر شده و متون حدیثی و فقهی مدون، اجتهاد را به اوج خود برساند.

وی با تأکید بر این که در دوران اوج اجتهاد، فقهای شیعه تلاش می‌نمودند، تا آراء فقیهان اهل سنت را در قالب تدریس و تألیف بیان کنند، ابراز داشت: دوران پنجم فقه شیعه، نیز به عصر اخباری‌ها بر می‌گردد. این تفکر از قرن یازدهم هجری قمری آرام آرام، ضمن تأکید بر روایات بدون بهره‌گیری از عقل در استنباطات فقهی، اصول فقه را کنار گذاشت.

عصر تکامل فقه شیعه

سخنران این نشست علمی با تأکید بر این که اخباریون اختلاف بنیادی با سایر علمای شیعه داشتند، ابراز داشت: دوران اخباری‌ها در شیعه با ظاهرین در اهل سنت مشابهت‌های زیادی دارند.

وی با اشاره به عصر تکامل فقه شیعه به عنوان آخرین دوران تاریخی در فقه مکتب اهل بیت(علیهم السلام)، اظهار داشت: این دوران در اوایل قرن سیزدهم به وسیله آیت‌الله محمد باقر بهبهانی شروع شد. در این دوران حاکمیت قرآن کریم، سنت، اصول فقه، عقل و دیگر منابع استنباطی بر فقاهت شیعه حاکم شد.

علیدوست با بیان این‌که در این دوران فقه شیعه سعی نمود تا از تمام عناصری که در اجتهاد موثر است، استفاده کند، اظهار داشت: در دنیای معاصر هیچ پدیده‌ای روی نمی‌دهد، مگر این که فقه شیعه پاسخی بر آن داشته باشد و در تاریخ تشیع همیشه باب اجتهاد باز بوده است./978/د101/س