آداب دفن اموات و اعمال پس از آن

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، دین مبین اسلام به عنوان کامل ترین برنامه زندگی انسان نسبت به همه امورات زندگی، از تولد تا مرگ توجه داشته و در پی آن، دستورالعمل های ویژه ای در نظر گرفته است. یکی از مهمترین مراحل زندگی انسان، مرحله گذار از زندگی مادی و فانی به عالم جاودانگی است که به عنوان مرگ از آن نام می برند.

مرگ واقعیتی گریز ناپذیر، حقیقتی بی کتمان و پایان همه رنج های دنیوی است؛ اما در این میان، اطرافیان فرد متوفی وظایفی دارند که در نوشته پیش رو به این وظایف در هنگام تشییع، دفن و پس از آن اشاره خواهد شد.

اعمالی که باید هنگام دفن میت انجام داد

میت را در نزدیک ‌ترین قبرستان دفن نمایند؛ مگر آن‌ که قبرستان دورتر، از جهتى بهتر باشد. مثل آن ‌که مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند، یا مردم براى فاتحه اهل قبور بیشتر به آنجا بروند.

جنازه را در چند متری قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در ‌نوبت چهارم وارد قبر کنند و اگر میت مرد است، در دفعه سوم طورى زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعه چهارم، از طرف سر وارد قبر نمایند و اگر زن است، در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند.

در موقع وارد کردن، پارچه‌اى روى قبر بگیرند و نیز جنازه را به آرامى از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند. دعاهایى که دستور داده شده، پیش از دفن و موقع دفن بخوانند. بعد از آن که میت را در لحد گذاشتند، گره‌هاى کفن را باز کنند و صورت میت را روى خاک بگذارند و بالشى از خاک زیر سر او بسازند و پشت میت، خشت خام یا کلوخى بگذارند که میت به پشت برنگردد.

پیش از آن که لحد را پوشاندند، دست راست را به شانه راست میت بزنند و دست چپ را به قوّت بر شانه چپ میت بگذارند و دهان را نزدیک گوش او ببرند و به شدّت حرکتش دهند و سه مرتبه او را به شهادتین تلقین دهند.(13)

امام کاظم علیه السّلام مى‏فرمود: با عمامه و شب کلاه و نعلین و طیلسان(جامه ‏گشاد و بلندى که تمام بدن را مى ‏پوشاند) وارد قبر نشو، به هنگام وارد شدن ‏دکمه ‏هایت را باز کن؛ زیرا سنّت رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله بر این جارى شده. دفن کننده باید «اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم» بگوید، سوره«فاتحه» و «قل اعوذ بربّ الناس» و «قل اعوذ بربّ الفلق» و «قل هو اللّه احد» و «آیة الکرسى» بخواند.(14)

در حدیثى وارد است که جریده(دو قطعه چوب تر خرما، که همراه ‏میت دفن مى‏ کنند) از سنّت است.(15)

یکی از سنت هایی که ائمه معصومین(ع) هم به آن سفارش کرده اند، همراه بودن تربت حضرت سیدالشهداء(ع) است با میت و در بعضی از روایات توصیه شده است که در وقت غسل دادن میت، تربت را با آب کافور مخلوط کنند و میت را با آن غسل بدهند. همچنین وقتی میت را کفن می کنید، مقداری از تربت را روی سینه او و یا به پیشانی او مالیده و در کفن او همراه میت دفن کنید، که این کار، امان است برای میت در داخل قبر و در فردای قیامت. «و یجعل معه شی ء من تربة الحسین علیه السلام فقد روی.»

در فقه شیعه هم سفارش شده است که مستحب است کمی از تربت حضرت سیدالشهداء(ع) میان دو چشم میت ریخته شود که این کار امان است برای میت در قبر.(17)

پس از دفن

حضرت على(ع) فرمود: رسول خدا(ص) پس از دفن میت سه مشت خاک بر روى قبر مى‏ ریخت.(19)

عبدالرحمن بن ابى عبداللّه گوید از امام صادق(ع) پرسیدم دست ‏گذاردن آدمى بر روى قبر چه معنى دارد و چرا چنین مى‏ کنند؟ حضرت فرمود: رسول خدا(ص) پس از آن که بر روى قبر پسرش آب پاشید، چنین کرد. پرسیدم: چگونه دستم را بر قبر مسلمانان بگذارم؟ حضرت در حالى که مقابل قبله بود [انگشتان‏] دست خود را در زمین فرو برد سپس بر آورد.(20)

عمر بن اذینه گوید: دیدم امام صادق(ع) خاک بر قبر میّتى مى‏ ریخت و پیش از آن، خاک را لحظاتى در دست نگاه مى‏ داشت، سپس روى قبر مى‏ ریخت و بیش از سه مشت هم نمى ‏ریخت. علت آن را از ایشان پرسیدم، فرمود: اى عمر، داشتم این دعا را مى ‏خواندم: «ایمانا بک و تصدیقا ببعثک، هذا ما وعداللّه و رسوله و صدق اللّه و رسوله و ما زادهم الاّ ایمانا و تسلیما؛ خداوندا، به تو ایمان دارم و به برانگیختن تو مردگان را در قیامت باور دارم. این چیزى است که خدا و رسولش ما را وعده داده‏اند و خدا و رسولش راست گفته‏ اند و گفته آنان جز بر ایمان و تسلیم ما نیفزود.» رسول خدا(ص) چنین مى‏ کرد و سنّت هم بدان جارى شده‏ است.(21)

امام على(ع) فرمود: سنّت است که بر روى قبر آب بپاشند.(22)

امام صادق(ع) فرمود: سنّت در پاشیدن آب بر روى قبر آن است که ‏رو به قبله بایستد و از طرف سر میّت شروع کند به ریختن آب تا به طرف پایش ‏برسد، سپس از همان‏ جا دور زند و آب بریزد تا به طرف دیگر سر برود و در آخر مقدارى آب بر وسط قبر بپاشد؛ سنّت در این کار چنین است.(23)

حضرت رضا(ع) فرمود: سنّت آن است که قبر به قدر چهار انگشت ‏باز از زمین بلندتر ساخته شود و اگر بیشتر هم شد مانعى ندارد و نیز باید قبر مسطح‏ باشد و مانند کوهان شتر(یا گرده ماهى) برآمده ساخته نشود.(24)

حضرت زهرا(س) در وصیتش به امیرالمؤمنین(ع) عرض کرد: بعد از اینکه من را در قبر گذاشتی، نرو؛ بنشین و قرآن بخوان. میت احتیاج به خواند قرآن دارد؛ چون که میّت در چنان موقعیّتی بیش از هر چیز نیازمند به اُنس با زندگان است.(25)

در آداب دفن داریم که وقتی شخص متوفا را دفن کردند و مردم داشتند پراکنده می شدند، چند نفر از نزدیکان متوفا در آنجا بمانند. این توصیه اکید است که مدتی بمانند و تلقین بخوانند.

امام صادق(ع) فرمود: یکی از نزدیکان میت دستش را روی خاک بگذارد و با صدای بلند تلقین بخواند. وقتی این تلقین را گفتند، آن دو ملک به همدیگر می گویند که برویم، حجت را به او تلقین کردند. آمده که بعد از دفن، بر سر قبر بنشینند و قرآن، به خصوص سوره یاسین، ملک، حمد و یازده مرتبه قل هوالله، حمد و هفت مرتبه انا انزلنا را بخوانند و برای میت طلب رحمت کنند.

برخورد با خانواده میت

امام على(ع) فرمود: رسول خدا(ص) هر گاه به کسى تسلیت مى‏ گفت، مى‏ فرمود: «آجرکم اللّه و رحمکم؛ خدا شما را اجر دهد و بر شما رحمت آورد».(26)

امام باقر(ع) وصیت کرد که هشتصد درهم در مخارج ماتم او مصرف‏کنند و این عمل را از سنّت مى‏ دانست؛ زیرا رسول خدا(ص) فرموده بود: براى‏خانواده جعفر(بن ابى طالب‏) غذا تهیه کنید، که آنان گرفتار مصیبت ‏اند.(27)

امام صادق(ع) فرمود: هنگامى که جعفر بن ابى طالب(ع) شهید شد، رسول خدا(ص)، فاطمه(س) را امر کرد که سه روز براى اسماء بنت عمیس(همسر جعفر) غذا تهیه کند و خودش با زنان دیگر سه روز نزد او بمانند. از این رو سنّت بر این شد که براى مصیبت ‏زدگان تا سه روز غذا ببرند.(28)

امام صادق(ع) فرمود: نزد مصیبت ‏زدگان غذا خوردن از عمل جاهلیت ‏است و سنّت آن است که غذا به خانه آنان بفرستند.(29) امروزه متأسفانه به عکس این دستور عمل مى‏شود؛ از این رو مصیبت ‏زدگان مصیبت اصلى خود را فراموش کرده، گرفتار مصیبتى بزرگتر مى‏شوند که همان خرج پذیرایی از شرکت کنندگان در تشییع و غیره ‏است.

هزینه های اضافی و مجالس متعدد، بی فایده و بریز و بپاش ها، نه تنها سودی به حال میت ندارند، بلکه در برخی موارد مصداق اسراف و عمل حرام است؛ تا جایی که برخی از مراجع، برگزاری این گونه مجالس را شرعاً حرام دانسته اند.

علما معتقدند که نفس برگزاری مجالس اقامه عزا، ختم قرآن، انجام خیرات و مبرّات به شکل های گوناگون، حتی شکل اطعام عمومی، به نیت اموات کار بسیار خوب و پسندیده ای است، به شرطی که موجب فشار و زحمت برای خانواده داغ دار نشود.

حسین اسکندری

/9462/704/ر

منابع:

13- برای آگاهی بیشتر از این اذکار می‌توانید به کتب مربوطه از جمله توضیح المسائل (محشّى)، ج ‌1، ص 344 مراجعه کنید

14- سنن النبی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، جلد 2، ص 264

15- سنن النبی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، جلد 2، ص 262

16- سنن النبی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، جلد 2، ص 264

17- مستدرک الوسائل، جلد 2، ص 216

18- مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، رساله باقیات الصالحات

19- سنن النبی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، جلد 2، ص 256

20- سنن النبی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، جلد 2، ص 257

21- سنن النبی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، جلد 2، ص 265

22- سنن النبی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، جلد 2، ص 265

23- سنن النبی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، جلد 2، ص 265

24- سنن النبی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، جلد 2، ص 265

26- بحارالانوار: ج 79، ص 27

27- سنن النبی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، جلد 2، ص 258

28- سنن النبی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، جلد 2، ص 266

29- سنن النبی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، جلد 2، ص 266