غفلت ریشه همه مفاسد اخلاقی است/ اعتدال در همه امور فضیلت نیست

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله محمدتقی مصباح یزدی رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)شب گذشته در نخستین جلسه درس اخلاق سال تحصیلی جدید در حسینیه حضرت امام خمینی(ره) قم اظهار داشت: با نگاه از زاویه خاصی به آیات و روایات در می یابیم که ریشه همه مفاسد اخلاقی به یک چیز بر می گردد و در مقابل مبارزه و معالجه آن نیز ریشه اش یک چیز است؛ این مسأله در ابتدا شاید عجیب باشد اما برهان عقلی و آیات و روایات فراوانی دارد.

وی با اشاره به آیه«وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیرًا مِّنَ الْجِنِّ وَالإِنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَّ یَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لاَّ یُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لاَّ یَسْمَعُونَ بِهَا أُوْلَـئِکَ کَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَـئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ»گفت: خداوند می فرماید غایت بسیاری از جن ها و انسان ها جهنم خواهد بود و این افراد کسانی هستند که نیروی عقلانی، تفکر و فهم صحیح به آنها داده شده اما از آن استفاده نمی کنند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: از چشم و گوش هایی که به آنها داده ایم در راه صحیح استفاده نمی کنند، اینها مانند چهارپایان و بلکه بدترند و این افراد غافل هستند؛ چهارپایان جهنم نمی روند چرا که عقل و تکلیف ندارند اما انسان هایی که مانند چهارپایان می شوند و به تکلیف خود عمل نمی کنند و دچار غفلت شده اند مستحق جهنم می شوند.

نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری در تشریح آیه«لَقَدْ کُنتَ فِی غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا فَکَشَفْنَا عَنکَ غِطَاءکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ»گفت: در روز قیامت هنگامی که این این افراد عذاب را می بینند به آنها گفته می شود این همان چیزی است که برای تو بیان کرده بودیم اما تو در پرده غفلت بودی، حالا که پرده را برداشته ایم چشمت تیزبین شده و این عذاب ها را مشاهده می کنی.

آیت الله مصباح یزدی با بیان این که مفاهیمی شبیه به غفلت، نسیان و جهل در قرآن بسیار مورد تأکید است، ابراز داشت: از این آیات معلوم می شود که انسانیت انسان و آن چیزی که موجب می شود که او مانند حیوان و یا بدتر از آن نباشد، دوری از غفلت است؛ اگر کسی بخواهد این گونه نباشد باید صفاتی که ضد غفلت است را دنبال کند.

وی به نکته ای عقلانی در این زمینه اشاره کرد و گفت: انسانیت انسان به آگاهی است و گرنه همان چشم و گوشی که حیوانات دارند آدمی نیز دارد و چیزهایی آنها می بینند و می شنوند، انسان هم درک می کند بنابراین منظور این است که افرادی که مستحق جهنم می شوند هدفی که خداوند از این دیدن و شنیدن در نظر گرفته است را دنبال نکرده اند و مانند حیوانات تنها امور ظاهری و حسی را درک می کنند.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره)با بیان این که برخی مادرزادی و بعضی هم بر اثر عواملی« صُمٌّ بُکْمٌ»هستند، تصریح کرد: این افراد در قیامت می گویند«لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فِی أَصْحَابِ السَّعِیرِ»اگر اهل شنیدن بودیم اکنون در جهنم نبودیم؛ تفاوت اصلی انسان و حیوان در همین توجه است.

برخی 80 سال عمر دارند اما هنوز بیدار نشده اند

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به این که عبات های آگاهی، بیداری و هوشیاری در مقابل غفلت، غرور و مستی است، گفت: در روایات نیز این تعابیر بسیار به کار رفته است؛ می فرماید مستی ای که در اثر غفلت و غرور ایجاد می شود دیر تر از مستی شراب بر طرف می شود؛ افرادی را سراغ داریم که 80 سال زندگی کرده اند اما هنوز بیدار نشده اند.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم ادامه داد: این تعبیرات مشخص می کند که از آدمی انتظار می رود با آگاهی فراتر از افق حیوانات حرکت کند؛ انسان باید در رفتارهایش هوشیار باشد و بیندیشد که کیست؟ کجاست و کجا خواهد رفت؟ اگر تابع غریزه خود باشد با حیوان فرقی نمی کند.

آیت الله مصباح یزدی به آیه«ذَرْهُمْ یَأْکُلُواْ وَیَتَمَتَّعُواْ وَیُلْهِهِمُ الأَمَلُ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ»اشاره کرد و گفت: خداوند به پیامبر(ص)می فرماید این افراد جز لذت های دنیا چیزی سرشان نمی شود، بگذار بخورند، بازی کنند و آرزوها آنها را سرگرم کند؛ برخی فیلم ها، تئاترها، سریال ها و موسیقی ها چنان مشغول شان می کند که غافل می شوند.

مشکلات اصلی انسان به غفلت برمی گردد

وی بر اساس قرآن مشکلات اصلی بشر را ناشی از غفلت دانست و بیان داشت: طبق فرمایش قرآن کسی که دچار غفلت شود مانند سگ و الاغ است؛ این مهم ترین بدبختی بشر است که توجه نداشته باشد که چه مسؤولیتی متوجه اوست و همواره با خود بگوید خوش باش و دم را غنیمت شمار.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره)گفت: اگر انسان بخواهد به کمک خداوند در چاه غفلت نیفتد باید به هوشیاری، توجه، ذکر، ذُکر، علم و معرفت پناه ببرد؛ در اینجا این پرسش مطرح می شود که اگر متوجه شدیم که باید از غفلت دور شد، باید به چیزی توجه کنیم؟چه غفلت هایی مذوم است؟ممکن است در شرایط خاصی برخی غفلت ها منجر به جنهمی شدن انسان نشود.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم در مقدمه این بحث با اشاره به این که از دیرباز مباحث اخلاقی و تربیتی نیز مانند سایر علوم برای تسهیل در امر تعلیم از سوی علما و بزرگان دسته بندی شده اند، بیان داشت: در این زمینه تحقیق های فراوانی شده و کتاب هایی نوشته اند.

شیوه تدوین اغلب کتب اخلاقی ما براساس روش فلاسفه یونانی است

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: کتاب هایی که در زمینه اخلاق داریم اغلب روش فیلسوفان یونانی را اقتباس کرده اند؛ کتاب های ارزشمندی همچون جامع السعادات و اخلاق ناصری که باید قدر آنها را بدانیم، تقریبا همه از یک سبک پیروی کرده اند و مباحث اخلاقی را بر اساس قوای نفس تقسیم بندی کرده اند.

آیت الله مصباح یزدی خاطرنشان کرد: بر اساس یک نظریه قدیمی افلاطونی قوای نفسانی به سه دسته تقسیم می شوند؛ قوای شهوی که منظور از آن همه چیزهایی است که انسان میل به آنها دارد و به طرفشان کشیده می شود، قوه غضبیه و فوق اینها قوه عقلانی است؛ اندکی اختلاف سلیقه در کفیت تنظیم کتاب های اخلاقی وجود دارد اما تقریبا روح کلی همه آنها یکی است.

وی با بیان این که بنابر نظریه مأثور از قدمای فلاسفه یونان فلسفه اخلاق تعیین ملاک خوب و بد بودن است، گفت: آنچه در کتاب های ما آمده است و علمای ما تبعیت کرده اند این است که قوای انسان به سه شکل تقسیم بندی می شوند، افراط، تفریط و اعتدال؛ در هر قوه ای افراط و تفریط بد است و ملاک خوبی حد وسط و اعتدال است.

رعایت اعتدال در همه امور فضیلت نیست

رییس مؤسسه امام خمینی(ره)افزود: از این رو فرموده اند هر فضیلتی در اثر افراط و تفریط به رذیلت تبدیل می شود، مانند این که افراط در شجاعت تهور و تفریط در آن جبن است؛ گاهی در این زمینه تشکیک شده است اما چندان به این امر توجه نشده که آیا این حرف اساس عقلانی محکمی دارد که بگوییم در همه چیز حد وسط فضیلت است؟ افراط در عبادت، کسب علم و تقوا هم رذیلت است؟

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در تشریح توجیهی رعایت اعتدال در قوای نفسانی، گفت: ابتدا باید گفت خدایی که انسان را آفریده و قواییی را در وجود او نهاده حتما از روی حکمت این کار را انجام داده است و همه آنها حتما باید جایی به کار گرفته شود؛ گاهی ممکن است انسان برای دست یابی به یکی از قوا آنقدر تلاش کند که از قوای دیگر باز بماند.

نماینده مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: مثلا کسی آنقدر به خوردن و یا سایر قوای حیوانی اهمیت دهد که از قوه عقل باز بماند؛ برای این که همه قوا درست استفاده شود باید برای هر یک حدی در نظر گرفته شود که مزاحم قوای دیگر نشود، این کار از افراط و تفریط جلوگیری می کند.

آیت الله مصباح یزدی با تأکید بر این که حد وسط و اعتدال امری کمی نیست، گفت: اگر علم صد درجه داشته باشد نمی توان گفت که حد مطلوب آن پنجاه است، بالاتر و پایین تر از آن مطلوب نیست.

تقسیم بندی جدید مباحث اخلاقی

وی در ارائه  تقسیم بندی جدیدی در مباحث اخلاقی، اظهار داشت: این تقسیم بندی پیش تر از سوی کسان دیگری نیز مطرح شده است که به نظر ما با سلیقه اسلامی، قرآنی و دینی تناسب بیشتری داشته و دلنشین تر است؛ آن چیزهایی که محور اصلی اش در ارتباط با خدا است، آن چیزهایی که محورش را خود انسان تشکیل می دهد و آن چیزهایی که محورش در ارتباط با انسان های دیگر یا سایر مخلوقات است.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) با اشاره به بحث هایی که در دروس اخلاق سال گذشته مطرح کرده است، گفت: مسائلی همچون توکل، رضا و تسلیم جزو دسته ای است که در ارتباط با خدا بود، امسال می خواهیم مسائلی که در ارتباط با خود شخص انسان است را مطرح کنیم.

نماینده مجلس خبرگان رهبری افزود: از نظر منطقی ممکن است بخش دوم این تقسیم بندی مقدم باشد زیرا طبیعی ترین چیزی است که برای هر انسانی مطرح است و احتیاج به مقدمات و برهان دیگری ندارد البته از لحاظ شرافت بی شک بحث ارتباط با خدا اولی است.

آیت الله مصباح یزدی بیان داشت: این سه بخش از مسائل اخلاقی را نمی توان آن چنان تفکیک کرد که هیچ ارتباطی باهم نداشته باشند؛ نماز خواندن صرفا ارتباط با خدا است اما در اسلام نماز جماعت که ارتباط با انسان های دیگر را در بردارد نیز بسیار تأکید شده است و یا نماز جمعه که باید در آن خطبه خوانده شود، مسائل سیاسی و اجتماعی مطرح شود و نحوه ارتباط و برخورد با اقوام دیگر، دوستان و دشمنان تشریح شود./928/پ201/ج