کاوش در مسائل عقلانی به معنای نادیده گرفتن علوم نقلی نیست
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، همایش «علوم نقلی و تمدن اسلامی» امروز در مشهد برگزار شد. حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی به مناسبت برگزاری این همایش و راه‌اندازی دفتر مشهد مجمع عالی حکمت اسلامی، طی پیامی این امر را گامی در جهت رفع شبهات وارده توسط سلفی‌ها دانست و توجه فعالیت‌های این مجمع را معطوف به گره‌گشایی از جوانان دانشگاهی و حوزوی دانست.
متن این پیام به این شرح است:
بسم‌الله الرحمن الرحیم
تفکر و اندیشیدن از ویژگی‌های انسان است، گرایش به آگاهی، ازنظر روانکاوی یکی از ابعاد روانی او را تشکیل می‌دهد و انسان در پرتو این غریزه به‌وسیله اندیشیدن پرده از مجهولات خود برمی‌دارد و بر مساحت معلومات خود می‌افزاید و اگر این دو عامل از زندگی بشر گرفته شود، زندگی بشر از دیگر جانداران فراتر نمی‌رود.
ازاین‌رو قرآن مجید، اندیشیدن در سراسر آفرینش را یک فریضه دینی پس از نیایش خدا معرفی می‌کند و می‌فرماید: «الَّذینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ»
«آنان که خدا را در حال ایستادن و نشستن آنگاه‌که سر پهلو خوابیده‌اند یاد می‌کنند و در اسرار آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌اندیشند و می‌گویند: بارالها، خلقت این‌ها بیهوده نیافریدی».
شیوه قرآن در مناظره‌ها و گفت‌وگوها برهان خواهی و دلیل طلبی است و می‌فرماید:
«وَ قالُوا لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاَّ مَنْ کانَ هُوداً أَوْ نَصارى تِلْکَ أَمانِیُّهُمْ قُلْ هاتُوا بُرْهانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ»
این آیه و نمونه‌های دیگر آن، حاکی از آن است که میزان در پذیرش آرا و عقاید حتی احکام الهی به‌صورت کلی، اقامه برهان و به‌کارگیری دستگاه عقل و خرد است و روی‌گردانی از آن شیوه مشرکان و گروه ناآگاه از دعوت‌های آسمانی است.
شعار سلفی‌های امروز در حوزه‌ها و مراکز علمی این است:
«انما اعطینا العقل لاقامة العبودبة لا لإدراک الربوبیة فمن شغل ما أعطی لاقامةالهبودیة بادراک الربوبیة فانته العبودیة ولم یدرک الربوبیة»
«خدا خرد را به ما داده که در پرتو آن، او را بندگی کنیم و نه این‌که به شناخت صفات و افعال او بپردازیم، هرکسی به دنبال آن برود از وظیفه نخست نیز بازمی‌ماند».
چکیده گفتار این گروه این است که وظیفه انسان نمازخواندن و روزه گرفتن است و نباید پیرامون امور مربوط به خدا گفت‌وگو کند.
اکنون از این شخصیت سلفی می‌پرسیم: اگر وظیفه ما فقط بندگی ظاهری است پس چرا خدا در این خطوط قرمز و حدود ممنوعه با ما سخن می‌گوید و افکار ما را به آن متوجه می‌سازد؟
قرآن در یک آیه کوتاه در مسئله فلسفی را مطرح می‌کند و می‌فرماید:
«أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَیْرِ شَیْءٍ أَمْ هُمُ الْخالِقُونَ» «آیا آنان بی‌سبب آفریده‌شده‌اند یا خود خالق خویش‌اند»
جمله «أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَیْرِ شَیْءٍ» ناظر به معلول بلا علت یا به علت یا به تعبیر دیگر مخلوق بدون خالق است. جمله «أَمْ هُمُ الْخالِقُونَ» ناظر به بطلان دور است.
قرآن در اثبات توحید و ابطال شرک از دقیق‌ترین برهان سخن می‌گوید: «لَوْ کانَ فیهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتا فَسُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ» «اگر آسمان و زمین خدایانی جز «الله» بود، نظام جهان برهم می خورد، منزه است خدا، پروردگار عرش از توصیفی که آن‌ها می‌کنند»
و در آیه سوم به برهان دیگر اشاره می‌کند و می‌فرماید:
«مَا اتَّخَذَ اللَّهُ مِنْ وَلَدٍ وَ ما کانَ مَعَهُ مِنْ إِلهٍ إِذاً لَذَهَبَ کُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلى بَعْضٍ سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ» «خدا هرگز فرزندی برای خود برنگزیده و خدای دیگری بر او نیست اگر چنین بود هریک از خدایان به تدبیر مخلوقات خود می‌پرداختند، برخی در برخی برتری می‌جستند، منزه است خدا ازآنچه آن‌ها توصیف می‌کنند.
این آیات و نظایر آن‌ها و خطبه‌های امیرمؤمنان (ع) در معارف و نکات دقیقی که در ادعیه، بالأخص صحیفه حضرت سجاد (ع) وارد است؛ گواه بر این است که عالمان اسلامی باید دستگاه خرد را برای هستی‌شناسی به‌کارگیرند، در کنار علوم نقلی به دانش‌های عقلی نیز بپردازند.
کاوش در مسائل عقلانی به معنای نادیده گرفتن علوم نقلی نیست و بالعکس بلکه سالک را ه خدا با این دو بال می‌تواند افق‌ها را کشف کند و مادون «عنقا» را شکار کند.
روگردانی از به‌کارگیری دستگاه خرد سبب می‌شود که سلفی گری متحجر رشد کند و انسان قرن حاضر خدا را چنین تصور می‌کند که او روی عرش قرارگرفته درحالی‌که طول آن تخت به‌اندازه چهار انگشت از اندام او کوتاه‌تر است و تخت از سنگینی وجود او ناله کند.
مجمع به فضل الهی گام‌های مثبت و پرسودی را برداشته آنچه از اعضاء محترم درخواست می‌شود مسائلی را مطرح کنند که کاربرد امروزی داشته باشد و به‌اصطلاح، گرهی از مشکلات جوانان دانشگاهی و یا حوزوی بگشاید تا همگان از گفتار امام صادق (ع) پیروی کنیم.
این مرکز در کنار مرقد ملکوتی حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) افتتاح می‌شود که به خاطر مناظره‌های عالمانه و منطقی با پیروان ادیان مختلف، لقب «عالم آل محمد» به خود گرفته است و حرم مظهر او میعادگاه نیازمندان و ارباب حوائج است. ابن حبان از اساتید رجالی اهل سنت می‌نویسد: من مرقد او را کراراً زیارت کرده‌ام و هر موقع مشکلی برای من پیش می‌آمد به زیارت مرقد او می‌شتافتم و از خدا می‌خواستم که نیاز بنده را برطرف کند و همیشه به اجابت می‌رسید./9315/د101/ج