ویژه‌نامه اینترنتی «وظیفه فراموش‌شده» در فضای مجازی منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، ویژه نامه اینترنتی «وظیفه فراموش‌شده» به مناسبت اهمیت امر به معروف و نهی از منکر شامل مقالات و موضوعات مرتبط با امر به معروف و نهی از منکر در پایگاه اینترنتی راسخون منتشر شد.

از جمله مقالات این ویژه‌نامه می‌توان به «امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن»، «فریضه فراموش‌شده»، «بررسی فقهی شرایط پذیرش دعوا»، «امر به معروف و نهی از منکر در قران و روایات»، «ضرورت قدرت در امر به معروف و نهی از منکر» ، «امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه ائمه(ع)»، «حریم خصوصی و ارمر به معروف و نهی از منکر»، «دو فریضه مهم ولی مظلوم»، «شهروندی نوین و امر به معروف و نهی از منکر»، «امر به معروف از منظر امام راحل و مقام معظم رهبری»، «چگونگی اجرای امر به معروف و نهی از منکر»، «وجوه نوزده‌گانه امر به معروف و نهی از منکر در قرآن» و «راه‌کارهای گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر» اشاره کرد.

امر به معروف و نهی از منکر

از مجموع آیات قرآن برمى‌‏آید که امربه ‏معروف و نهى ‏ازمنکر دو مرحله دارد؛ یکى مرحله فردى که در این مرحله، همه افراد جامعه مسؤولیت دارند و شعاع عمل آن در حد تذکر و اندرز، اعتراض، انتقاد و مانند آن است و دوم مرحله اجتماعى که شعاع قدرت آن وسیع است و قصاص و اجراى حدود را هم در برمى‏‌گیرد و به طور طبیعى از شئون حکومت اسلامى محسوب مى‏‌شود.

آمران به معروف و ناهیان از منکر در راستاى حفظ وحدت جامعه و محور حبل‏‌الله مسؤولیت دارند. ائمه و معصومین حسّاس‌ترین و مهم‌ترین نقاطى را که باعث فساد در جامعه و انحراف در دین مى‌‏شد، براى «نهى از منکر» انتخاب مى‌‏کردند. به گونه‌‌ای که یکى از بارزترین هدف‏‌هاى قیام امام حسین علیه‌السلام، امر به معروف و نهى از منکر است.

امام روش پرداختن به رویکردها و اهداف را نیز امر به معروف و نهى از منکر معرفى کرد، ایشان که مشاهده مى‌‏کرد جامعه اسلامى پس از ارتحال پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به خصوص در جریان خلافت خلیفه سوم و پس از شهادت امام على علیه السلام عمل نکردن به کتاب خدا و سنت و سیره پیامبر اکرم و امام على علیهما‌السلام بوده است و احکام اسلامى را زیر پا گذاشته و سرنوشت جامعه اسلامى را به دست گرفته و چقدر از حقایق اسلام دور افتاده و جامعه نیز نسبت به ارزش‏‌هاى اسلامى بى­‌تفاوت گشته است و در حقیقت مَسخ ارزش‏‌ها شده است و امت اسلامى استحاله فرهنگى گشته‌‏اند و نه تنها امر به معروف و نهى از منکر نمى‏‌کنند و امر به معروف و نهى از منکر شیوع پیدا کرد بلکه معروف را منکر و منکر را معروف مى‏‌بیند و لذا امام حسین علیه السلام عنصر امر به معروف و نهى‏از منکر را عنصر ماهوى و مقوم اصلى قیام خویش معرفى مى‏‌نماید و مى‌‏نویسد؛ «ارید ان آمر بالمعروف و انهى عن المنکر» یعنى اصلاح جامعه اسلامى که هدف و فلسفه قیام و نهضت حسینى است با روش امر به معروف و نهى از منکر و با رویکرد و بازگشت به سنت و سیره پیامبر و على تحقق مى‌‍‏یابد.

دو فریضه مهم ولی مظلوم

در ذیل این مقاله از ویژه‌نامه فریضه فراموش‌شده می‌خوانیم: امر به معروف و نهى از منکر،  یعنى نگران سرنوشت دیگران و در اندیشه خوش‏بختى مردمان بودن. اسلام، آیین دیگرگرایى است و هرگز بى‏تفاوتى پیروان خود را درباره گرفتارى‏هاى دیگران روا ندانسته است و امر به معروف و نهى از منکر، یکى از نمونه‏هاى والاى دیگرگرایى است. از نگاه آموزه‏هاى دینى، بالاترین نمونه دوستى و مهرورزى، به شکل امر به معروف و نهى از منکر نمود مى‏یابد. حضرت على علیه‏السلام در سخنى زیبا در این باره مى‏فرمایند: «بهترین برادرانت کسى است که تو را به راه هدایت راهنمایى کند، پرهیزکارى را براى تو فراهم آورد و تو را از پیروى خواهش‏هاى نفسانى بازدارد».

نیز فرمودند: «باید دوست‏ترین انسان‏ها نزد تو کسى باشد که تو را به سوى بالیدن و بزرگ شدن راهنمایى کند و عیب‏هایت را به تو گوشزد کند».

اهمیت امر به معروف و نهى از منکر، تأثیر آن بر سلامت فرد و اجتماع و شرایط انجام آن ـ که سبب مى‏شود این دو واجب مهم به درستى صورت پذیرد ـ از بحث‏هایى است که در این نوشتار به آن اشاره خواهد شد. از یاد نبریم که اهمیت امر به معروف و نهى از منکر تا آنجاست که براى زنده کردن آن، قیام خونینى چون قیام عاشورا پدید آمده است.

نخستین هفته ماه محرم، هفته زنده نگه‏داشتن امر به معروف و نهی از منکر نام‏گذاری شده است. از آنجا که امرو نهی، دو ابزار اساسی تربیت و پرورش روح آدمی است، امر به معروف و نهی از منکر نیز شیوه اصلی پیامبران و مصلحان در تربیت و هدایت مردم بوده است. از این رو، احیای این دو فریضه پر برکت الهی، استمرار حرکت انسان ساز پیامبران گذشته و بسترساز تحقق صلاح و اصلاح جامعه در آینده است. با امید به موفقیت آمران به معروف و ناهیان از منکر که مصداق امت برگزیده قرآنی و پیروان راستین حضرت سیدالشهدا علیه‏السلام می‏باشند، زوایای مختلف این دو گوهر انسان‏ساز را از نظر می‏گذرانیم.

معنای امر به معروف و نهی از منکر

«امر» به معنای فرمان دادن و « نهی» به معنای بازداشتن و منع از انجام کاری است. «معروف»، هر آن چیزی است که عقل و دین، آن را به نیکی و خوبی می‏شناسند و معرفی می‏کنند و «منکر»، هر آن چیزی است که عقل و شرع، آن را ناپسند می‏دارند. پس امر به معروف، یعنی فرمان دادن به انجام کارهای نیک و نهی از منکر، به معنای بازداشتن از بدی و ناپسندی است.

یکتاپرستی، نیکی به پدر و مادر، انفاق به خویشاوندان، کمک به مساکین و درماندگان، برپایی نماز، پایبندی به عهد، مبارزه با ظلم و ستم، امر به معروف و نهی از منکر، پرداخت وجوهات شرعی و... نمونه‏هایی از معروف‏ها، و شرک به خداوند، زنا و فحشا، ربا، سرقت، دست درازی به اموال یتیمان، تکبر، اسراف و بدخویی، نمونه‏هایی از منکرهای ذکر شده در قرآن کریم می‏باشند.

امر به معروف و نهی از منکر در قرآن

دستور قرآن کریم بر ضرورت و وجوب امر به معروف و نهی از منکر کاملا آشکار است. در آیه‏ای می‏خوانیم: «و باید از میان شما گروهی باشند دعوتگر به خیر که به نیکی (معروف) فرمان دهند و از ناشایستی(منکر) باز دارند و اینان رستگارانند». دراهمیت امر به معروف و نهی از منکر همین بس که در قرآن کریم، نام آمرین به معروف، در کنار نام پیامبران آمده است و کیفر قاتلان آنان، مثل کیفر قتل انبیاست.

امر به معروف و نهی از منکر در روایات

پیامبر اکرم (صلی‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم) درباره ضرورت امر به معروف و نهی از منکر می‏فرمایند:« امت من تا هنگامی که امر به معروف و نهی از منکر می‏کنند و بر نیکی و تقوا یار یکدیگرند، در سلامتی خواهند بود و هر گاه آن را رها کنند، برکت‏ها از ایشان رخت خواهد بست...». امیرالمؤمنین علی (علیه‏السلام) نیز می‏فرمایند: «امر به معروف و نهی از منکر را وامگذارید که بدکارانتان بر شما چیره می‏گردند و آن‏گاه که دعا کنید، دعایتان مستجاب نشود».

امام حسین علیه‏السلام در این باره فرمودند: «... خداوند به عنوان فریضه از امر به معروف و نهی از منکر آغاز می‏کند تا نشان دهد که اگر این فریضه ادا شود و استوار گردد، همه فریضه‏ها ـ چه آسان و چه دشوار ـ استوار خواهد گشت؛ از آن رو که امر به معروف و نهی از منکر، دعوت به اسلام، مخالفت با ظالم، تقسیم غنیمت‏های جنگی و غیرجنگی، گردآوری زکات از جایگاه آنها و پرداخت آن به مستحقان است».

روایات امر به معروف و نهی از منکر

حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: ای اباذر! مَثَل کسی که مردم را (به معروف) دعوت می‏کند و خود عمل به آن نمی‏کند همانند کسی است که بدون زه کمان تیراندازی می‏کند.

« امّت من همواره در خیر و سعادتند مادام که امر به معروف و نهی از منکر نمایند و بر انجام نیکیها همکاری کنند»، «آمران به معروف، خلیفه خدا در زمین هستند».

«زمانی که امت من امر به معروف و نهی از منکر را ترک کند، باید خود را برای عذاب خدا آماده سازد».

آداب امر به معروف و نهی از منکر در کلام پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره آداب امر به معروف و نهی از منکر فرمود ند:آمر به معروف، نیازمند آن است که به حلال و حرام آگاه و از آن‏چه دیگران را امر و نهی می‏کند، خود، فارغ شده باشد. برای خلق، ناصح مهربان و با آنان رفیق باشد. با لطف و بیان خود، آنان را دعوت کند، اخلاق آنان را بشناسد تا با هر یک مناسب شأنش رفتار کند، به مکر نفس و نیرنگ‏های شیطان بینا و بر آن چه بدو رسد، شکیبا باشد و آنان را به سبب آن چه بدو رسیده، مکافات و از آنان شکایت نکند، خشونت نورزد و برای نفس خود خشمگین نشود. نیّت خود را برای خدا خالص گرداند و از او یاری بخواهد و در پی رضایت او باشد. پس اگر با او مخالفت و در حقش جفا کنند، صبر پیشه کند و اگر با او موافقت کنند و سخنش را بپذیرند، سپاس‏گزاری کند و کار خود را به خدایش واگذرد و به عیب خویش بنگرد».

امر به معروف از منظر امام راحل و مقام معظم رهبری

در مقاله دیگری از این ویژه‌نامه مسأله امر به معروف و نهی از منکر مورد بررسی قرار گرفته که به این شرح است: امر به معروف از منظر امام خمینی(ره) می‌فرمایند: «آن مردمی که دارند حیثیت اسلام را از بین می‌برند، حقوق ضعفا را پایمال می کنند و... را باید نهی از منکر کرد. ما همه امروز وظیفه داریم. امر به معروف و نهی از منکر بر همه مسلمین واجب است. جلوگیری از منکرات بر همه مسلمین واجب است. سفارش به حق که امر به معروف است و نهی از منکر است بر همه مسلمین واجب است.

شما و ما موظفیم که همه در تمام اموری که مربوط به دستگاه های اجرایی است امر به معروف کنیم و اگر اشخاصی پیدا می شوند که خلاف می کنند، معرفی کنیم به مقاماتی که برای جلوگیری مهیا هستند و مشکلات را هم تحمل کنیم. از این جهت که شما می خواهید اطاعت امر خدا بکنید ، نهی از منکر کنید ، بزرگترین منکر غلبه اجانب بر ماست این منکر را باید نهی کنید از مخالفتی که باهم دارند و با ملت دارند و با دشمنان اسلام که خدا فرموده مراوده نکنیم ، صحبت می کنند ، الان منکری بالاتر از این نیست که مصالح مسلمین را به خطر انداخته است.

نهی از منکر اختصاص به روحانی ندارد ، مال همه است ، امت باید نهی از منکر بکند، امربه معروف بکند. این کشور باید همه افرادش آمر به معروف و ناهی از منکر باشند و اعوجاج‌ها را خودشان رفع کنند. اصل امر به معروف و نهی از منکر برای این است که جامعه را اصلاح کند. ما موظفیم که همه در تمام اموری که مربوط به دستگاههای اجرایی است، امر به معروف کنیم. سید‌الشهدا(ع) از همان روز اول که قیام کردند، انگیزه شان این بود که معروف را اقامه کنند و منکر را از بین ببرند.

نقش امر به معروف و نهى از منکر بر توسعه پایدار ملى

در این مقاله آمده است: براى رسیدن به چنین مفهومى از توسعه پایدار ملى شهروندان باید داوطلبانه در مسؤولیت هاى اجتماعى مشارکت فعال داشته باشند و این مساله ایجاب مى کند که یک شهروند فعال و حق مدار، ناظر و مراقب همه امورى باشد که پیرامون وى اتفاق مى افتد. این مطلب در فقه اسلامى تحت عنوان امر به معروف و نهى از منکر مطرح شده و از مهم ترین مبانى تفکر سیاسى یک مسلمان به شمار مى رود، چنان که از مهم ترین فرایضى است که وجوب کفایى آن ضرورى دین شناخته شده و ضامن بقاى اسلام است.

قرآن کریم در بیان صفات ممتاز مؤمنان مى فرماید: »وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ یُطِیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (توبه، آیه 71)؛ مردان و زنان با ایمان ولى (و یار و یاور) یکدیگرند، امربه معروف و نهى ازمنکر مى کنند، نماز را برپا مى مى دارند و زکات را مى پردازند و خدا و رسولش را اطاعت مى کنند.

به موجب این آیه، افراد مؤمن به سرنوشت یکدیگر علاقمند بوده و به منزله یک پیکر مى باشند. پیوند سرنوشت ها موجب مى شود که تخلف و انحراف یک فرد، در کل جامعه تأثیر بگذارد، چنان که یک بیمارى واگیر در صورتى که معالجه نگردد، از فرد به جامعه سرایت نموده و سلامت آن را به خطر مى اندازد.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در این زمینه مى فرماید: «یک انسان گنه کار در میان مردم، همانند فرد ناآگاهى است که با گروهى سوار کشتى شده و آن گاه که کشتى در وسط دریا قرار مى گیرد، تبرى برداشته و به سوراخ نمودن جایگاه خود مى پردازد، هر کسى به او اعتراض مى کند او در پاسخ مى گوید: من در سهم خودم تصرف مى کنم، به یقین این، یک حرف احمقانه است. اگر دیگران او را از این عمل خطرناک باز ندارند، طولى نمى کشد که همگى غرق مى شوند».

براى روشن تر شدن نقش فریضه امر به معروف و نهى از منکر در راستاى توسعه پایدار ملى باید به تبیین کارکردها و آثار امر به معروف و نهى از منکر پرداخته شود.

از آنجا که امر به معروف و نهى از منکر پدیده اى اجتماعى و نظارتى همگانى است و ارزنده ترین آثار آن نیز در اجتماع نمود مى یابد، لذا نتایج و آثار امر به معروف در این بخش؛ یعنى اجتماع مورد کاوش قرار مى گیرد. این نتایج عبارتند از :

امنیت: هر جامعه اى براى پویایى خویش نیازمند آرامش و امنیت از جانب داخل و خارج است. از مهم ترین آثار اجتماعى امر به معروف و نهى از منکر حفظ امنیت مى باشد و سایر آثار اجتماعى این فریضه، مثل بقاى جامعه، وحدت، اجراى احکام، آبادانى، سازندگى و... همگى در راستاى توسعه پایدار ملى قرار مى گیرند و وجود آنها به نوعى با ایجاد آن مرتبط مى باشد.

انسجام و بقاى جامعه و وحدت آن: همه افراد در جامعه هم چون سرنشینان یک کشتى، داراى سرنوشت یکسانى هستند و مسافران کشتى صرف نظر از مقرراتى که توسط مؤسسه کشتى رانى یا ناخدا به آنها ابلاغ مى شود، به طور طبیعى حق دارند و موظفند از امورى که ممکن است آنها را در کام دریا جاى دهد، شدیداً جلوگیرى کنند و در جهت حفظ کشتى و مسافران از خطرات کوشش نمایند. از دید قرآن و روایات امر به معروف و نهى از منکر ضامن بقاى جامعه، و ترک این دو سبب نابودى و هلاک جوامع است.

ضمانت اجراى احکام و دستورات الهى: امر به معروف و نهى از منکر به عنوان اصل "نظارت عمومى" یا "ضمانت اجرایى" قوانین اسلام مطرح مى باشد. خداوند نظارت بر حسن اجراى احکام الهى را برعهده فرد فرد جامعه اسلامى از هر قشرى نهاده و از این رو، هر فرد و گروهى همواره چشمان بیدار امت اسلامى را مراقب خویش دانسته و تلاش مى کند حتى الامکان قوانین اسلامى را رعایت نموده و زیر پا نگذارد. امام باقر(ع) مى فرمایند: "امر به معروف و نهى از منکر فریضه بزرگى است که به سبب آن واجبات برپا مى شود.

برقرارى عدالت اجتماعى: نظارت عمومى بر حسن اجراى احکام عدالت گستر اسلام، زمینه فراگیرى عدالت اجتماعى را فراهم مى سازد. امام على(ع) در این مورد مى فرمایند: «... امر به معروف و نهى از منکر با برگرداندن مظالم (به صاحبان اصلى آن) و مخالفت ستمگر همراه است. هم چنین تقسیم (عادلانه) بیت المال و غنایم را در پى دارد و صدقات (مالیات هاى شرعى) از جاهاى لازم گرفته شده و در جاى حق و مناسب مصرف مى شود».

آبادانى و سازندگى در جامعه: عمران و آبادانى کشور ساختار امر به معروف و نهى از منکر است. امام باقر(ع) در این مورد مى فرمایند: "بوسیله امر به معروف و نهى از منکر سرزمین ها آباد مى شود.

خیر و سلامتى: پیامبر گرامى (ص) در این باره مى فرمایند: "امت من تا زمانى که امر به معروف و نهى از منکر کنند در خیر و سلامتى اند.

قدرتمندى مؤمنان: تقویت نیروهاى صالح درون جامعه و تضعیف منافقان از برکات امر به معروف و نهى از منکر است. حضرت على(ع) مى فرمایند: «هر کس امر به معروف کند مومنان را قدرتمند مى کند».

تضعیف جبهه نفاق: خداوند متعال این برنامه را بسیار زیبا در آیه شصت و هفت سوره توبه بیان مى نماید، که: «منافقان سعى در امر به منکر و نهى از معروف دارند و مومنان باید با امر به معروف و نهى از منکر توطئه آنان را خنثى نمایند».

حضرت على (ع) نیز تاثیر امر به معروف و نهى از منکر را در شکست خط نفاق و درمانده کردن منافقین قطعى دانسته و مى فرماید: «کسى که نهى از منکر کند بینى منافقان را به خاک مى مالد».

مصلحت عمومى جامعه و طرد نااهلان از پست هاى کلیدى: حضرت على(ع) در این باره مى فرماید: "خداوند امر به معروف را براى مصلحت عامه مردم و نهى از منکر را براى طرد سفیهان واجب کرده است.

شکوفایى اقتصاد: اقتصاد سالم منوط به امر به معروف و نهى از منکر است. با امر به معروف و نهى از منکر راه هاى صحیح کسب و تجارت و پیشرفت صنعت، هموار گشته و هر کسى درخور استعداد خویش به امرار معاش مى پردازد و بیکارى، گران فروشى، احتکار و سایر انحرافات اقتصادى ریشه کن مى گردد. امام باقر (ع) در ادامه حدیث جابر مى فرمایند: "به وسیله امر به معروف و نهى از منکر کسب ها حلال مى شود.

ویژه نامه اینترنتی «وظیفه فراموش‌شده» به مناسبت اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در پایگاه اطلاع‌رسانی راسخون منتشر شده است و علاقمندان به مشاهده و استفاده از این ویژه‌نامه می‌توانند به نشانی اینترنتی www.rasekhoon.net مراجعه کنند./907/پ202/س