لزوم وحدت گرایی در جامعه و پرهیز از اختلاف‌افکنی
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، فرج الله میرعرب عضو هیأت علمی مرکز فرهنگ و معارف قرآن در یادداشتی به ضرورت اتحاد جامعه اسلامی و پرهیز از دامن زدن به اختلافات پرداخته است.
مراجعه به قرآن ضرورت اتحاد و وفاق جامعه اسلامی، بلکه بشری را در دین و مراعات فرامین دینی را اثبات میکند. خلاصه دلیل، زندگی سازی وفاق و آفت زدایی آن است و در نقطه مقابل به خطر افتادن جان مردم و جامعه بشری در اثر تفرقه و نزاع است. از سخنان پیامبر اعظم(ص) به روشنی استفاده میشود که حیات امت در اتحاد و وفاق، و نابودی و هلاکشان در تفرقه و پراکندگی است.
این حقیقت همان است که خدای تعالی در آیات 24 و 25 سورهی انفال ما را از آن آگاه کرده است. آیهی اول، به چیزی دعوت کرده که حیات بخش امت است و آن به نظر بعض مفسران وفاق و اتحاد است. رسول خدا(ص) به همین موضوع حیاتی دعوت کرده است. آیه بعد هم در واقع در همین رابطه است و امت را از خطر اختلافات و عوامل تهدید کنندهی اتحاد برحذر داشته و آن فتنه، که آتشی امت سوز دارد، فتنهی اختلاف و شکنندهی همدلی امت است.
خداوند در آیه 24، که مشتمل بر یک فرمان واجب الاطاعه است، فرموده: "یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکمْ لِما یحْییکمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یحُولُ بَینَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَیهِ تُحْشَرُونَ"؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید، چون خدا و پیامبرش شما را به چیزى فرا خوانند که زندگی بخش است (و حیات شما در گرو آن است)، دعوتشان را اجابت کنید و بدانید که خدا میان آدمى و قلبش حایل است و همه به پیشگاه او گرد آورده شوید.
علامه طباطبایی ذیل آیه 25 همین سوره؛ یعنی: "وَاتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ"؛ و بترسید از فتنهاى که تنها ستمکارانتان را در بر نخواهد گرفت و بدانید که خدا به سختى عقوبت مىکند، (انفال/ 25) مقصود از فتنه را، در عین اینکه ظاهر لفظ آن را به بعض افراد نسبت داده، فتنهاى با عواقب فراگیر میداند که تمامى افراد امت بایستى در صدد جلوگیری از وقوع آن برآیند و با امر به معروف و نهى از منکر که خدا بر ایشان واجب کرده از شعلهور شدن آتش آن جلوگیرى کنند.
حال این فتنه و فراگیری عواقب آن چه ربطی به نیاز امت به وفاق و اتحاد دارد؟
پاسخ علامه این است که این فتنه همان از دست رفتن اتحاد و ابتلا به اختلاف است. پس، آیه در مقام تحذیر تمامى مسلمانان از سهلانگارى در امر اختلافات داخلى خواهد بود. نظر علامه این است که با این گونه اختلافات، خطر تفرقه و اختلاف دیدگاه (کلمه) آنان را تهدید میکند و (در نهایت) باعث مىشود که اتحاد مسلمین به چند حزبی شدن، تشتت و چند دستگى مبدل شود. معلوم است که در این صورت هر دسته که غالب شود، زمام را به دست مىگیرد «و بر سایر گروهها و احزاب ستم خواهد کرد». روشن است که این غلبه، غلبه فساد است نه غلبه کلمه حق و دین حنیف، که خداوند تمامى مسلمانان را در آن مشترک دانسته است.
پس گو اینکه فتنه(اختلاف) مختص به ستمکاران است، ولی اثر سوء آن دامنگیر همه شده، و در اثر اختلاف، همه دچار ذلت، بیچارهگی، بلاها و تلخکامى‌های دیگرى مىشوند. در این فتنه همه در پیشگاه خداى تعالى مسئولند و خدا شدید العقاب است.
علامه معتقد است خداى تعالى، گر چه این فتنه را به اسم و رسم معرفى نکرده و لی جمله بعدى که مىفرماید: «لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکمْ خَاصَّةً» و جمله «وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ» مىفهماند که «فتنه» عبارت از اختلاف بعضى از امت با بعضى دیگر، در امرى است که تمامى امت حقیقت آن را مىفهمند و می‌دانند درست کدام است، ولی یک دسته از قبول آن سرپیچى نموده، و آگاهانه به ظلم و منکر اقدام مىکنند، آن دسته دیگر هم که حقیقت امر را قبول کردهاند آنان را نهى از منکر نمىکنند و در نتیجه آثار سوء آن دامنگیر همه امت مىشود.
علامه فتنههاى واقع شده در صدر اسلام را نمونهای میداند که آیه شریفه کاملا و به طور واضح بر آن فتنهها منطبق مىگردد، چون فتنههاى مزبور اتحاد دینى اسلام را منهدم و با ایجاد تفرقه قدرت و شوکت اسلام را در هم شکست، و خونهایى به ناحق ریخت و باعث اسارت و غارت و هتک نوامیس و حرمتها گردید و کتاب و سنت متروک شد.
از جمله مفاسد شوم این فتنه این است که امت اسلام حتى بعد از آنکه به اشتباهات و اعمال زشت خود تنبه پیدا کند نمىتواند از آن عذاب دردناکى که این فتنه به بار آورده خود را نجات دهد، آرى "کلَّما أَرادُوا أَنْ یخْرُجُوا مِنْها مِنْ غَمٍّ أُعِیدُوا فِیها وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِیقِ"؛ هر گاه خواهند از دوزخ بدر آیند و از غم و اندوه آن نجات یابند باز فرشتگان عذاب، آنان را به دوزخ برگردانند و گویند باز باید عذاب آتش سوزان را بچشید.
علامه سخن یکی از مفسرین را که گفته "آیه شریفه امت اسلام را به فتنهاى تهدید کرده که اتحاد کلمهشان را بر هم زده و دچار تفرقه و پراکندگیشان مىکند، و اگر از آن فتنه پرهیز نکنند دچار عذاب شدیدى مىشوند و آیه شریفه متضمن خطابى است اجتماعى و متوجه به عموم و مجموع" مؤید نظر خود خوانده که خطاب «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ ...» را خطابى اجتماعى و متوجه به عموم مؤمنین دانسته‌اند.
با توجه به آنچه گفته شد، علامه معتقد است: «منظور از دعوت به خیرى که مؤمنان را زنده مىکند، دعوت به وفاق (اتفاق) و تمسک عموم به حبل اللَّه و اقامه دین و اجتناب از تفرقه و اختلاف است».
پس، آنچه باعث حیات است وفاق و آنچه باعث ایجاد فتنه مرگبار و نابود کننده است، تفرقه و اختلاف است و چه چیزی برای انسان مهم‌تر از عامل حیات و شناخت عوامل مخرب آن است؟/907/د101/ی
منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی