حجت الاسلام رحمانی تبیین کرد؛
رسانه‌ها و ظرفیت اربعین در تمدن‌سازی اسلامی
استاد حوزه علمیه قم به نقش اساسی رسانه‌ها در بازنمایی ابعاد مختلف اربعین و اهمیت این حرکت عظیم در پیشبرد تمدن اسلامی و تبیین گفتمان انقلاب اسلامی پرداخت.
اشاره: اربعین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین رخدادهای دینی و فرهنگی جهان اسلام فرصتی بی‌بدیل برای ترویج ارزش‌های معنوی، اخلاقی و اجتماعی است. رسانه‌ها با نقش‌آفرینی مؤثر در بازنمایی این حرکت عظیم می‌توانند فرهنگ غنی اربعین را به درستی معرفی و از تحریف و تقلیل آن به صرف یک مراسم ساده جلوگیری کنند. همچنین با اطلاع‌رسانی دقیق و ایجاد انگیزه در جامعه زمینه مشارکت گسترده‌تر فراهم می‌شود. اربعین علاوه بر ابعاد عبادی بستری برای نهادینه کردن ارزش‌هایی مانند صبر، ایثار و اتحاد میان مسلمانان است که پیوند ولایت عرضی و طولی را تقویت می‌کند و مسیر تمدن‌سازی اسلامی را هموار می‌سازد. بهره‌برداری از ظرفیت عظیم اربعین برای تبیین گفتمان انقلاب اسلامی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد به‌ویژه با تأکید بر فرهنگ عاشورا، توجه به نیازهای معنوی زائران و استمرار ارتباط فرهنگی. در نهایت حفظ اصالت و گستردگی ابعاد فرهنگی اربعین رمز مقابله با آسیب‌های مسیر این حرکت بزرگ است.
در همین راستا خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام محمدهادی رحمانی استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه تقدیم خوانندگان گرامی خواهد شد.
رسا ـ رسانه‌ها چه نقشی در بازنمایی و انعکاس ابعاد مختلف اربعین می‌توانند ایفا کنند؟
رسانه در واقعه بزرگ اربعین نقش بسیار مهم و تأثیرگذاری دارد که می‌توان آن را در پنج نکته اصلی خلاصه کرد. نخست رسانه در تبیین و ترویج ارزش‌ها و فرهنگ بلند اربعین نقش اصلی ایفا می‌کند. اربعین حامل فرهنگ غنی‌ای است که شامل شناخت درست دین، معرفی شیعه به عنوان جریان ضد استکبار و ظلم، گسترش اتحاد میان مسلمانان از اقشار و کشور‌های مختلف، صبر و از خودگذشتگی در مسیر هدف و زنده کردن فرهنگ عاشوراست. رسانه با تبیین این ارزش‌ها و گسترش آنها از فراموشی و انحراف این فرهنگ جلوگیری می‌کند، درست همانطور که در گذشته شعر به عنوان رسانه انتقال پیام‌های دینی اهمیت داشت و اکنون رسانه‌های متنوع این وظیفه را بر عهده دارند.
دوم، رسانه با اطلاع‌رسانی لحظه‌ای درباره شرایط مسیرها، نیازها و مشکلات زائران باعث آگاهی بهتر مسئولان و مردم می‌شود و این آگاهی به رفع مشکلات و تسهیل مسیر کمک می‌کند. سوم رسانه با ایجاد انگیزه و شور در میان مردم، مشارکت گسترده‌تری را در این حرکت عظیم ترویج می‌دهد هرچند که اصل این انگیزه از درون انسان‌ها و خداوند سرچشمه می‌گیرد اما رسانه نقش مهمی در گسترش و تقویت آن دارد.
چهارم، رسانه حال و هوای معنوی و فرهنگی اربعین را به کسانی که به هر دلیلی امکان حضور ندارند منتقل می‌کند؛ از طریق فیلم، گزارش، کلیپ و برنامه‌های مختلف این افراد نیز می‌توانند از برکات معنوی و فضایی این واقعه بهره‌مند شوند و حس حضور در آن را تجربه کنند. پنجم و مهم‌تر از همه رسانه با گسترش فرهنگ اربعین و شناساندن جریان حق و مبارزه با استکبار به جهان زمینه‌ساز ظهور امام زمان (عج) می‌شود؛ به گونه‌ای که افراد زیادی از ادیان و ملل مختلف به حق گرایش یافته و به استقبال آن حضرت می‌آیند.
به طور خلاصه رسانه در جریان اربعین پنج نقش اساسی دارد: تبیین ارزش‌ها و جلوگیری از انحراف، اطلاع‌رسانی سریع و دقیق، ایجاد انگیزه و ترغیب مشارکت، انتقال حال و هوای معنوی برای غائبین و گسترش فرهنگ اربعین به منظور آماده‌سازی جامعه برای ظهور امام زمان (عج).
رسا ـ راهپیمایی اربعین چگونه می‌تواند به‌عنوان ظرفیتی مؤثر در پیشبرد تمدن اسلامی مطرح شود؟
این موضوع را می‌توان در چند نکته مهم بیان کرد. نخست این حرکت عظیم باعث نهادینه شدن ارزش‌های بنیادین در دل مردم می‌شود. تمدن اسلامی برخلاف تمدن‌های مادی صرف مبتنی بر ارزش‌های معنوی و اخلاقی است که توجه همزمان به دنیا و آخرت دارد. در اربعین ارزش‌هایی همچون صبر در برابر مشکلات، ایثار و گذشت نسبت به دیگران، تحمل سختی‌ها و تلاش برای رسیدن به هدف به صورت عملی در افراد شکل می‌گیرد و این تربیت ارزش‌ها بخش مهمی از تمدن اسلامی را تشکیل می‌دهد.
نکته دوم، اربعین بستری برای تبلیغ و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی است. تمدن اسلامی برخلاف تمدن‌های فردگرا و بسته همچون بوی گلی است که در سراسر جهان پخش می‌شود و همه را به سوی خود جذب می‌کند. این جریان بزرگ به خوبی می‌تواند فرهنگ و تمدن اسلامی را معرفی کرده و در سطح جهانی گسترش دهد.
سومین نکته تقویت جریان ولایت عرضی و ولایت طولی و ایجاد اتحاد و انسجام میان مسلمانان است. یکی از اصول مهم تمدن اسلامی توجه به دو نوع ولایت است؛ ولایت عرضی که به ارتباط میان مؤمنان در سطح زمین اشاره دارد و ولایت طولی که نشان‌دهنده پیوند مؤمنان با رهبر جامعه است. در مسیر اربعین این دو نوع ولایت به زیبایی تجلی یافته‌اند؛ مردم در این راهپیمایی با هم متحد، مهربان و پیوندخورده‌اند و ارتباطشان صرفاً مادی یا دنیایی نیست بلکه در مسیر ولایت الهی و اهل بیت (علیهم‌السلام) قرار دارد. این پیوند و ولایت ستون‌های اساسی تمدن اسلامی هستند که در اربعین به صورت عینی تمرین و نهادینه می‌شوند.
به طور خلاصه اربعین با نهادینه کردن ارزش‌ها در مردم، تبلیغ و گسترش فرهنگ اسلامی و تقویت ولایت و اتحاد نقش مهمی در پیشبرد تمدن اسلامی ایفا می‌کند.
رسا ـ چگونه می‌توان از ظرفیت پیاده‌روی اربعین برای تبیین گفتمان انقلاب اسلامی بهره‌برداری نمود؟
برای بهره‌برداری از ظرفیت عظیم پیاده‌روی اربعین در تبیین گفتمان انقلاب اسلامی چند نکته مهم وجود دارد. نخستین نکته دعوت مردم به خصوص جوانان به شرکت در این حرکت بزرگ است. اربعین خود به خود انسان را به سمت عزت، مبارزه با فساد و ظالم و مقابله با استکبار فرا می‌خواند و همین حضور جوانان در این جریان آنها را به سمت ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی سوق می‌دهد، حتی بدون نیاز به تبلیغات اضافی.
نکته دوم که بیشتر بر عهده رسانه‌ها و فعالان فرهنگی است تبیین و تبلیغ فرهنگ عاشورا و نگاه امام حسین (ع) به اصلاح جامعه و انقلابی بودن است. توصیه می‌شود که گروه‌های اعزامی همراه با مبلغین دینی و روحانیان باشند تا پیام عاشورا و نقش حضرت زینب (س) در مقاومت علیه استکبار را به خوبی منتقل کنند.
سوم، استمرار ارتباط و پیوندی است که در فضای اربعین شکل می‌گیرد. اگر روحانیان و مبلغین موفق به برقراری ارتباط مؤثر با زائران شوند باید این رابطه حفظ و تقویت شود تا پیام و گفتمان انقلاب اسلامی ادامه یابد و قطع نشود.
چهارم، توجه به رفع نیازهای فرهنگی و معنوی زائران است. گاهی در اربعین تنها به تأمین نیازهای جسمی مانند خوراک، پوشاک و مسکن توجه می‌شود اما با توجه به فضای معنوی قوی این مراسم باید به نیازهای روحی و فرهنگی زائران نیز توجه ویژه داشت و از این فرصت برای جذب افراد مختلف حتی کسانی که زاویه دارند استفاده کرد.
در نهایت محبت و مهربانی از عوامل مهم جذب افراد به سوی گفتمان انقلاب است. فضای اربعین فرصتی است که می‌توان با مهربانی و احترام حتی با کسانی که هم‌فکر نیستند، ارتباط برقرار کرد و قلب‌ها را به نور ولایت روشن نمود و زمینه را برای تبیین عمیق‌تر انقلاب اسلامی فراهم آورد.
به طور خلاصه دعوت گسترده به اربعین، تبیین فرهنگ عاشورا توسط مبلغین، حفظ و استمرار ارتباط، توجه به نیازهای معنوی و فرهنگی و ایجاد فضای محبت و مهربانی، رمزهای بهره‌برداری از ظرفیت اربعین برای تبیین گفتمان انقلاب اسلامی هستند.
رسا ـ از نظر شما مهم‌ترین آسیب‌های فرهنگی موجود در مسیر اربعین چیست و چه راهکارهایی برای رفع این آسیب‌ها پیشنهاد می‌شود؟
یکی از مهم‌ترین آسیب‌های فرهنگی مسیر اربعین محدود کردن این جریان عظیم به صرف یک پیاده‌روی ساده است. اربعین فراتر از یک راهپیمایی سالانه است و در واقع حامل فرهنگی بسیار گسترده و پر از ارزش‌ها و مبانی فکری عمیق است که باید به صورت برجسته مورد توجه قرار گیرد و معرفی شود. کاهش این جریان به صرف قدم زدن و حرکت فیزیکی موجب نادیده گرفته شدن ابعاد فکری و فرهنگی آن می‌شود.
آسیب دوم و بسیار مهم تحریف ماجرای اربعین و فرهنگ عاشورا است. فرهنگ عاشورا فرهنگی استکبارستیز، عزتمند و مبارزه‌طلب علیه طاغوت و ظلم است که توسط اهل بیت علیهم السلام زنده نگه داشته شده است. نباید آن را به صرف یک حادثه تاریخی یا تنها مراسم مذهبی محدود کرد. تصور نادرستی که گاه وجود دارد این است که اهل بیت به جز امام حسین (ع) تنها در خانه بودند و وارد جامعه نمی‌شدند در حالی که اگر چنین بود چرا آنها را زندانی و شهید می‌کردند؟ عاشورا تفکری زنده، تأثیرگذار در فضای اجتماعی و انقلابی است که انسان را به اصلاح و مبارزه اجتماعی دعوت می‌کند.
نباید فرهنگ عاشورا و اربعین را صرفاً به گریه و اشک و چند قدم پیاده‌روی محدود کرد. گریه در این فرهنگ بیدارکننده و زنده‌کننده است که فرد را به فعالیت اجتماعی و مبارزه با ظلم فرا می‌خواند. اگر این فرهنگ به یک مراسم مذهبی صرف و بدون برونداد اجتماعی تقلیل یابد، اثرگذاری و پیام اصلی آن از بین می‌رود.
بنابراین باید مراقب بود که دچار تحریف نشویم تحریفی که حتی برخی از متدینین نیز به آن مبتلا شده‌اند، یعنی نادیده گرفتن بعد اجتماعی و انقلابی فرهنگ عاشورا و اربعین و تبدیل آن به صرف یک حرکت مذهبی خالص و بی‌اثر در جامعه. در واقع اربعین باید زمینه‌ساز آمادگی جامعه برای مبارزه با طاغوت، تحمل سختی‌ها و زمینه‌سازی ظهور امام زمان (عج) باشد.
خلاصه اینکه باید از محدودسازی و تحریف فرهنگ اربعین جلوگیری کنیم و اهمیت ابعاد فکری، اجتماعی و انقلابی آن را برجسته نگه داریم.
ارسال نظرات