انقلاب اسلامی منجر به تحولی شگرف در حوزه های علمیه شد

به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، یکی از تأثیرات بسیار مهم انقلاب اسلامی، متحول کردن حوزه های علمیه جهت پاسخگویی به نیازهای روزمره مردم و حکومت است، جهت بررسی این موضوع گفتگویی را با حجت الاسلام و المسلمین یوسفی مقدم رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن انجام داده ایم.

به عنوان اولین سوال لطفا بفرمائید از نظر حضرتعالی حوزه های علمیه چه نقشی در پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشته اند؟

بدون شک باید سرمنشا پیروزی انقلاب اسلامی و قبل از آن اصل پیدایش انقلاب اسلامی را حوزه های علمیه بدانیم. حوزه های علمیه که خواهان تحول اجتماعی، خواهان تحول نظام و ایجاد سیستمی جدید بر مبنای اندیشه و حاکمیت دینی بود.  و پس از سالها رنج و مرارتی که بزرگان حوزه علمیه و در راس همه آنها امام بزرگوار کشید و با حمایت همه مردم شیعه و مسلمانان ایران این مطالبه جامه عمل پوشانید و انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسید. بنابراین ما این مسئله را باید محفوظ عنه بدانیم. تاثیر حوزه علمیه در پیدایش انقلاب اسلامی را باید اینگونه معنا کنیم که منشا پیروزی انقلاب اسلامی حوزه های علمیه هستند. این در جای خود محفوظ است.

سوال دیگری که مطرح می شود این است که انقلاب اسلامی چه تاثیری بر حوزه های علمیه داشته است؟

وقتی که حوزه های علمیه تحول خواهی در سطح وسیع به سبک انقلاب اسلامی را مطالبه کردند، تحول در تمام مبانی و ساختار یک نظام و پیدایش نظام جدیدی در کشور ایران بود. آن هم نظامی که در سابق این نظام یک نمونه ساختاری بالفعلی در خارج نداشته است و توان الگو گیری از نظام های موجود دنیا را هم ندارد، برای اینکه تمام نظام های پیشرفته در دنیا نظام های لائیک هستند و نظام هایی هستند که به اصطلاح بر مبنای اندیشه های ناسیونالیستی یا اندیشه های لیبرالیستی پایه گذاری شده اند و طبعا نمی توانند الگویی برای جمهوری اسلامی ایران باشند، خوب ببینید وقتی تحولی به این اندازه و این سبک در خارج تحقق پیدا کرده، الگو و نمونه خارجی ندارد و از نو باید طرح و پدیدار شود. در همه عرصه های ساختاری، مبنای نظری و معرفتی مبانی اجرایی و حکومتی از نو باید به وجود بیاید. مثلا ساختار مجلس شورای اسلامی ایران با مجالس دیگر در سایر کشورهای دنیا از جهات مختلف متفاوت است. رای مردم نمایندگان را به مجلس می آورد و نمایندگان با رای مستقیم مردم انتخاب می شوند و نمایندگان در تمام قوانین و مصوبات باید اجرا کننده مصالح مردم و نظام باشند.

در طرف دیگر شورای نگهبان است، شورای نگهبانی که عناصر فقیه و حقوقدان در آنجا حضور پیدا کرده اند و امر نظارت بر مجلس شورای اسلامی را بر عهده دارند، از طرف دیگر قوه قضائیه است که بر مبنای ارزش ها و احکام قضایی اسلام می خواهد شکل بگیرد. قوای قضائیه در دنیا بر مبنای اندیشه های بشری است و البته اینطور نیست که از اندیشه های دینی استفاده نکرده باشند ولی آن چیزی که تار و پود این قوه قضائیه را شکل می دهد براساس اندیشه های انسانی است ولی در اینجا قوه قضائیه براساس مبانی دین و احکام اسلامی شکل گرفته است و یا قوه مجریه، در جمهوری اسلامی دولتی اسلامی است. وظایف او باید بر اساس احکام اسلامی تعریف شود. این تحولات ساختاری عظیم، مطالبات عظیمی را ایجاد کرده و حوزه های علمیه با یک مطالبه معرفتی بزرگی روبه رو هستند چون باید زیرساخت های معرفتی این نظام را فراهم می کردند، خوب از همان آغاز انقلاب اسلامی بحت قانون اساسی مطرح شد که حوزه های علمیه در تدوین آن نقش اساسی داشتند و آرام آرام نقش حوزه ادامه یافت و تاکنون نیز ادامه داشته است.  

نقش حوزه های علمیه در مسائل فراروی جامعه هم در عرصه داخلی و هم در عرصه بین الملل را چگونه ارزیابی می کنید؟

امروز هم ما احساس می کنیم که حوزه های علمیه تحت تاثیر این مطالبات عظیم و فزاینده قرار دارند و در برخی از شرایط الزاما باید بتوانند خودشان را متحول کنند. دیگر حوزه های علمیه نمی توانند با ساختارهای گذشته جوابگویی نیازهای امروز باشند حتما باید خودشان را تغییر دهند، امروز لازم است در حوزه های علمیه  معاونت های پژوهشی حرف اول را بزنند برای اینکه آن چیزهایی که در گذشته در قالب نظام آموزشی بوده، دور از فضای حکومتی بوده است. آموزش های رایج در حوزه های علمیه، آموزش های گره خورده با مطالبات مردم و مسائل حکومتی نبوده است. اما الان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی این مطالبات گسترده و فزاینده است. بنابراین آن آموزش ها جوابگو نیست. باید روش های آموزشی تغییر کنند و در حوزه ها معاونت های پژوهشی نیازهای ساختاری را مرتفع سازند. بنابراین تاثیر انقلاب اسلامی بر حوزه های علمیه تاثیر بسیار شگرفی بود. یعنی انقلاب اسلامی باعث ایجاد یک تحرک و پویایی در حوزه های علمیه شد، یک تحرک و پویایی الزامی، چون حوزه های علمیه تشکیلاتی را به وجود آوردند که باید برای تحقق اهداف این تشکیلات خودشان را متحول می کردند و این پویایی لازم در حوزه های علمیه به وجود آمد.

اگر بخواهیم وضعیت فعلی حوزه های علمیه را با گذشته مقایسه کنیم چه تفاوت هایی با همدیگر دارند؟

کاملا احساس می شود که ما وضعیت فعلی حوزه های علمیه را نمی توانیم با گذشته مقایسه کنیم در گذشته حوز های علمیه اصلا به نیازهایی که جامعه اسلامی در سطح عام و حکومت اسلامی در سطح خاص مطالبه داشتند، اصلا پاسخگو نبودند چون نیازی به آنها ارجاع نمی شد. یک بیانی شهید صدر در مورد فقه دارد و یک پیشنهادی دارد که ما باید تفسیرمان مثل فقهمان شود. ایشان می فرماید شکل گیری فقه براساس مطالبات و نیازهای اجتماعی بودند، یعنی مردم سوال می کردند و فقها جواب می دادند، یعنی فقیه وقتی به مقام فقاهت می رسید باید نیازهای روزمره مردم را پاسخ می داد، یعنی نیازهای بازار، خانواده، مردم و ... فقهی که الان شکل گرفته از کتاب طهارت تا کتاب دیات اینها براساس ارجاع سوالات و نیازهای مردم به فقها بوده است.

شهید صدر اینجا می گوید ما باید تفسیرمان هم اینگونه باشد یعنی مفسرین به نیازهای جامعه پاسخ دهند. به عبارت دیگر باید به فکر استنتاق قرآن بود تا تفسیر موضوعی. تفسیر موضوعی سرجای خودش مفید است اما آن چیزی که نیاز امروز است پاسخگویی به نیازهای امروز جامعه است و قرآن را به نیازهای مردم توجه داد. اینجا تفسیر قرآن براساس نیازها اگر شکل بگیرد می شود تفسیر روزآمد. در بحث فقه همین است در یک مقطعی از زمان فقه مطابق با نیازهای جامعه نبود، البته نمی خواهم بگویم مواردی همچون نماز، روزه، مسافرت، خرید و فروش و ..... نیازهای روزمره نیست، بله هست اما در عرصه اجتماعی و حکومتی فقه تحرک و پویایی نداشت، کم اتفاق می افتاد که فقیهی بیاید به این نیازها توجه کند.  در مقابل فقه اهل سنت این طور نبوده است، چون در طول تاریخ حاکمیت در دست اهل سنت بود و به مباحث حکومتی هم زیاد پرداخته اند، اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هجمه نیازها یک مرتبه به حوزه های علمیه شیعه رخ نمایی کرد و همه فقها را به فکر و تامل در مطالبات روزآمد وادار کرد و امروز شاهد این هستیم که بسیاری از فقها بحث های جدیدی را مطرح کرده اند و باید اعتراف کنیم که فقها و حوزه های علمیه که خود منشا پیروزی انقلاب اسلامی بودند به شدت متاثر از انقلاب اسلامی شدند، تاثر در ساختار ها و در معرفت ها. و امیدواریم که این رشد و ارتقاء افزایش پیدا کند و به سطح مطلوب برسد، البته ما اکنون در سطح مطلوب نیستیم و اینگونه نیست که فقهای ما پاسخگوی همه نیازهای روزمره باشند، قطعا باید بحث های فقهی در حوزه ارتباطات خارجه، احزاب و گرایش سیاسی، اقتصاد، بانکداری اسلامی و .... انجام شود.

جالب اینجاست که بحث های فقهی امروز نمی تواند صرفا بحث های تئوریک باشد، بلکه جریانات و نیازهای بیرون عملا فقه را متاثر کرده و دقیقا فقه را به سمت پاسخگویی به سوالات می کشاند یعنی همان رسالت اصلی فقه به بیان شهید صدر، ان شاء الله امیدواریم این نیازهای روزافزون در حوزه های علمیه پاسخ داده شود و ما فقهی جامع و پویا داشته باشیم.

ما نیازمند نظام های فقهی هستیم، احساس می کنیم باید نظام های فقهی داشته باشیم البته این نظام ها باید در اصل با یکدیگر پیوند داشته باشند، مانند نظام فقهی سیاسی، عبادی، معاملات و نیازهای دیگر باید شکل بگیرند که البته همه با هم در پیوند هستند، این نظام های فقهی همه با یکدیگر پیوند دارد و امیدواریم روزی شاهد نظام های پیشرفته فقهی در عرصه های مختلف باشیم و ان شاء الله این روز دور نیست. /997/د101/ب6

منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی