برخی در حوزه فتاوای شاذ مطرح می کنند

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در دومین نشست علمی «مقاصد الشریعه» که امروز در سالن شهید صدر مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره)‌ برگزار شد، اظهار داشت: مقاصد الشریعه یک بحث تاریخی مفصل دارد؛ باید دید مقاصد از چه زمانی شروع شده و آیا در زمان صحابه به این مسأله توجه وجود داشته یا نه، البته برخی از اهل سنت این ادعا را دارند که در آن زمان بوده و باید دید بعد از آن پیشوایان و ائمه اربعه اهل سنت چه نظریه‌ای در این باره داشته‌اند.

وی با بیان این‌که مالکی‌ها توجه بیشتری به مقاصد الشریعه داشته‌اند، گفت: از جوینی گرفته تا شافعی و از شافعی تا دوران معاصر به این مسأله توجه داشته‌اند و محققان باید دنبال کنند که این بحث تاریخی مقاصد الشریعه چگونه است و ریشه‌های آن کجاست و مؤسسان آن چه کسانی هستند.

آیت‌الله فاضل لنکرانی بیان کرد: وقتی تاریخ بحث مقاصد را ملاحظه می‌کنیم این بحث در قرون اولیه اوج داشته تا این که می‌رسد به زمان شاطبی که کتاب موافقات را می‌نویسد بعد از شاطبی تا دوران معاصر و زمان محمد عبده این بحث در میان خود اهل سنت متروک شده بود و به آن توجهی نمی‌کردند.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) ادامه داد: از زمان عبده و شاگردانش موافقات شاطبی به میدان آمد و بحث‌های زیادی به آن اضافه کردند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان این‌که باید راجع به این مسأله بحث شود که مقاصد الشریعه جزء علم اصول است یا فقه و یا این‌که جزء فلسفه علم اصول قرار می‌گیرد یا فقه، ابراز داشت: این‌که جایگاه مقاصد الشریعه کجاست خودش یک بحث دیگر است و این‌که این عنوان مقاصد را چه کسی جعل کرده است ضمن بحث‌های تاریخی باید بحث شود.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم تأکید کرد: آنچه که مهم است این می‌باشد که ما بدانیم جایگاه مقاصد در فقه اهل سنت امروزه و در زمان معاصر چیست.

تفاوت مقاصد الشریعه و مذاق شارع
وی در پاسخ به این سؤال که باید دید فرق بین مقاصد الشریعه و مذاق شارع چیست،‌ گفت: فقهای ما به مذاق شارع فراوان استناد می‌کنند و باید دید این مقاصد الشریعه با مذاق شریعتی که در فقه شیعه به آن تمسک می‌کنند یکی است یا این‌که بین آنها فاصله زیاد است که همین هم هست و این بحث مذاق شارعی که ما دنبال می‌کنیم با این بحث مقاصد الشریعه تفاوت فراوان دارد.

آیت‌الله فاضل لنکرانی ادامه داد: آنچه که اجمالا ما از مجموع کلام علمای اهل سنت در تعریف مقاصد الشریعه فهمیده‌ایم این است که می‌گویند: آنچه که تمام احکام تشریعش برای رسیدن به این مقاصد است؛ تمام شریعت بالمعنی الاعم که خداوند آورده است برای رسیدن به این مقاصد است.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) بیان کرد: علمای اهل سنت امور خمسه را مطرح کرده‌اند؛ حفظ جان، عقل، دین، مال و حفظ دین و می‌گویند تمام آنچه که در شریعت وجود دارد از احکام، عبادات، اخلاقیات، معاملات و اعتقادیات برای همین است و ما هم باید بدانیم که اساس تمام این احکام این امور خمسه است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به کلام غزالی در تعریف مقاصد، گفت: مصلحت عبارت است از پاسداری از اهداف شارع، حفظ دین، جان، عقل نسل و مال.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با بیان این‌که از جمله چیزهایی که در کلمات اهل سنت روشن نیست تعریف مقاصد است، اظهار داشت:‌ برخی از تعابیرشان شامل جمیع شریعت می‌شود و برخی در احکام است و باید پرسید در احکام فقط در معاملات بالمعنی الاعم می‌آید یا در عبادات هم می‌آید برخی عبادات را نفی و برخی نیز عبادات را داخل در تعریف مقاصد می‌دانند.

وی ادامه داد: وقتی کلمات را مشاهده می‌کنیم مقاصد الشریعه امور و قواعدی هستند که اساس برای نصوص است اساس برای قواعد اصول و اساس برای قواعد فقه هم هست و این مسأله از گفته‌های آنها به خوبی قابل دریافت است.

آیت‌الله فاضل لنکرانی بیان کرد: علمای اهل سنت می‌گویند مقاصد الشریعه روح شریعت و اساس برای همه این امور است؛ تمام نصوصی که در قرآن و روایات وجود دارد باید به مقاصد برگردد و به ادعای این‌ها بر می‌گردد و تصریح کرده‌اند که ام القواعد، قواعد قواعد الفقه و قواعد قوائد الاصول قواعدی است که به عنوان مقاصد الشریعه مطرح است.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) افزود: شارع متعال از اصل شریعت یا تشریع احکام مقاصد، غایات و اهدافی را در نظر گرفته است؛ حرمت دزدی برای حفظ مال مردم است،‌ حرمت قتل برای حفظ جان مردم است و جهاد برای حفظ دین است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: آنچه که از مجموعه حرف‌ها فهمیده می‌شود این است که ما یک قواعدی داریم و مقاصد اساس همه قواعد احکام است و ما باید این احکام را در پرتو مقاصد تفسیر کنیم؛ شارع برای هرچه می‌گوید مقصود و غایتی دارد و تمام این امور را ما باید بر طبق این غایات خودمان تقسیر کنیم.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با بیان این‌که انضباط علمی در تعریف و منقح کردن مقاصد الشریعه وجود ندارد، گفت: اکثر اهل سنت در مباحث کلامی اشعری مسلک هستند و اشاعره معتقدند که احکام تابع مصالح و مفاسد نیست؛ ‌سؤال این است کسانی که حسن و قبح را منکر هستند و احکام را تابع مصالح و مفاسد نمی‌دانند چطور می‌توانند به بحث مقاصد الشریعه پایبند باشند.

وی بیان کرد: معتزلی و امامیه چون احکام را تابع مصالح و مفاسد می‌دانند و به حسن و قبح عقلی قائل هستند و می‌گویند هر فعلی ملاکی دارد قبل از تعلق حکم و شارع نیز به لحاظ آن ملاک، حکمی را برای او جلع می‌کند و این معنا دارد که بگوییم بر اساس این ملاکات احکام نیز تغییر کند یا تابع آنها باشد بحث مقاصد الشریعه را مطرح کنیم اما اگر کسی حسن و قبح عقلی را منکر شد اینها نمی‌توانند وارد بحث مقاصد شوند و به عقل استدلال کنند در حالی که ما کتاب‌های اینها را می‌بینیم در مقاصد به بحث عقل استدلال کرده اند.

آیت‌الله فاضل لنکرانی ادامه داد: برخی بیان کرده‌اند که ما مقاصد را از خود ظواهر شرع می‌گیریم ولو این‌که اشعری مسلک هستیم اما وقتی قرآن را می‌بینیم برای هر حکمی و تشریعی یک مقصودی را ذکر کرده و ما نیز روی این حساب پیش می‌رویم و این مقاصدی است که خود قرآن ذکر کرده است.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) تأکید کرد: کسی که حسن و قبح را قبول دارد خیلی قوی تر می‌تواند وارد این بحث شود یعنی اگر این مقاصدی ها حسن و قبح را می‌پذیرفتند الان فتاوا و انظارشان روی همین مبنای مقاصد الشریعه خیلی بیشتر از آن چیزی بود که الان دارند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: اهل سنت با مطرح کردن مقاصد در صدر، این مسأله را مطرح می‌کردند که جایی که دست ما از نصوص کوتاه است سراغ مقاصد الشریعه برویم اما وقتی پیش آمدند و این مقاصد را به میدان آوردند آنرا حاکم بر همه نصوص قرار دادند و گفتند نصوص را در پرتو همین مقاصد باید تفسیر کنیم و این مرحله جدیدی در میان مقاصدی‌ها بود.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم اغراض این گروه را مورد اشاره قرار داد و افزود: آیا این‌ها می‌خواهند جامعیت دین را حفظ کنند و بگویند که دین یک امر عقلایی است و دین را می‌خواهند امروزی کنند؛ اگر به دنبال این امور هستند باید بروند در مبانی باطل خود تجدید نظر کنند، چرا حسن و قبح عقلی را منکر می‌شوند که هزاران مفسده بر آن مترتب است، اگر حسن و قبح را بپذیرند قوی تر می‌توانند وارد این میدان شوند.

وی در ادامه افزود: در این‌که شریعت دارای مقاصدی هست شکی نیست اما آنچه که مهم است این می‌باشد که آیا شارع متعال این غایات را در اختیار بشر قرار داده تا در پرتو آن، نصوص را هم بشر تفسیر کند.

آیت‌الله فاضل لنکرانی با بیان این‌که امروز برخی نصوص را به نصوص مبین مقاصد و مبین احکام تقسیم می‌کنند، گفت:‌ ما هم این را قبول داریم اما سؤال اصلی این است که آیا این در اختیار ما است که بگوییم در این مورد و به لحاظ این غایت باید این حکم باشد،‌ معلوم نیست و نمی‌توانیم بگوییم شارع این را در اختیار مجتهدان قرار داده و فرموده شما در پرتو این، نصوص را تفسیر کنید.

برخی در حوزه فتاوای شاذ مطرح می کنند
رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با اشاره به این‌که یکی از مبانی مقاصد اصل عدالت است، افزود: فتاوای شاذی که امروز در حوزه ما مطرح می‌کنند و می‌گویند که در مسأله ارث زن کمتر از مردم می‌برد، الان مطابق با عدالت نیست پس باید آیه شریفه را در پرتو این قاعده عدالت تفسیر کنیم و بگوییم این مسأله برای گذشته بوده و شرایط خاص خود را داشته اما در زمان حاضر عدالت اقتضا می‌کند که علی السویه ببریم.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بیان کرد: اصل عدالت درست است اما به چه دلیلی ما باید با این نصوص مبین غایات و مقاصد بخواهیم در ظواهر نصوص دیگر تصرف کنیم‌؛ نه تنها هیچ دلیلی در این رابطه نداریم بلکه نتیجه آن نیز منجر به اضمحلال شریعت می‌شود و در این صورت چیزی به نام شریعت نخواهیم داشت.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم تأکید کرد: امروز اهل سنت به قدری مقاصدی شده‌اند که آخرالامر می‌گویند برویم سراغ اعلامیه حقوق بشری که جامعه بین الملل آنرا پذیرفته‌اند و غیر از این راهی ندارد؛‌ پیاده کردن مقاصد الشریعه به این نحو که بگوییم با نصوص مقاصدی در تمام نصوص دیگر باید تصرف کنیم درست نیست.

وی ادامه داد: اگر در جایی نصی نیست و ما بگوییم برای حفظ مال و دین کاری انجام شود در صورتی که تطبیقش اطمینان آور باشد عمل می‌کنیم اما به وسیله اینها اگر بخواهیم نصوصی که در شرعیت وجود دارد بخواهیم اطلاق و یا عموم ازمانی و افرادی را از بین ببریم هیچ دلیل علمی نداریم.

آیت‌الله فاضل لنکرانی با بیان این‌که اگر بخواهیم مقاصد الشریعه را در دین بیاوریم نتیجه نهایی آن اضمحلال شریعت است، ابراز کرد: یعنی ما باید آیات و روایات را کنار بگذاریم و بگوییم بر اساس مقاصد در هر زمانی باید پیش رفت و دیگر چیزی به عنوان قواعد فقهی و اصولی نخواهیم داشت؛‌ ما می‌مانیم با یک مقاصد و قرآن را باید کنار بگذاریم و بر اساس همین احکام را پایه ریزی کنیم.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) خاطرنشان کرد:‌ علمای زیادی از اهل سنت با توجه به مقاصد دارند به این مسأله اشاره می‌کنند و می‌گویند اگر یک روزی مصلحت دین اقتضا کند که یک سوم مسلمین برای ابقای بقیه باید کشته شوند، این امر باید صورت گیرد.

علما و فضلای حوزه باید مباحث را با مطالعات عمیق علمی دنبال کنند
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان این‌که علما و فضلای حوزه باید بحث مقاصد را با مطالعات عمیق دنبال کنند، گفت: علمای مقاصدی یک دلیل روشن بر مدعای خود ندارند و همه مجرد احتمال است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با تأکید بر این‌که برای مقاصد باید یک دوره کلاسی برگزار شود، گفت: باید کسانی در این دوره تدریس ‌کنند که دستی بر فقه داشته باشند تا خودشان در این باتلاق فرو نروند؛ این بحث‌ها به ویژه برای طلاب غیر ایرانی باید دقیق مطرح شود چون با علمای اهل سنت مواجه می‌شوند.

وی بیان کرد: برخی می‌گویند که مقاصد در فقه شیعه چه جایگاهی دارد و این‌که اهل سنت می‌گویند هیچ اثر و نشانه‌ای از آن نیست؛ ائمه ما با اموری همچون قیاس و استحسان که ضعیف تر از مقاصد است برخورد کردند و مقاصد که حاکم بر این‌ها است. اما علمای اهل مقاصدی، مقاصد را فوق القرآن، اجماع و رأی صحابه می‌دانند و به آن استدلال می‌کنند./927/پ200/ج