ممنوعیت حفظ کتب ضاله برای مصون نگاه داشتن جامعه از آفات و انحرافات است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه علمیه قم به مناسبت ایام فعالیت نمایشگاه بین‌المللی کتاب به پرسش‌های خبرنگار ما درباره تعریف کتاب‌های ضاله و حکم شرعی مطالعه و فروش آنان پاسخ مفصلی ارائه داد.
یکی از پرسش‌ها و پاسخ مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه علمیه قم به شرح زیر است:
آیا ممنوعیت خواندن کتب ضلال، حفظ و خرید و فروش آن، مغایر با آزادی عقیده و تحقیق و کاوشگری نیست؟
اسلام دین علم و دانش است و این دین آسمانی، انسان‌ها را به فرا گرفتن علوم و توسعه بخشیدن و همگانی ساختن آن تشویق می‌کند، تکامل و پیشرفت فرد و اجتماع را در فرا گرفتن دانش می‌داند، ولی در عین حال اسلام به یک نکته اساسی توجه کامل دارد و آن نکته این است که همان طور که باید جامعه را از عوامل خطرهای مادی مانند بیماری‌های واگیردار حفظ کرد، باید از عوامل انحراف‌های فکری و معنوی نیز حفظ نمود.
در تمدن ماشینی امروز، افراد آزاد هستند که هر نوع عقیده و فکر و انحرافی را تا آن جا که مخلّ به نظام مادّی اجتماع نیست، بپذیرند، ولی در اسلام این طور نیست. اسلام می‌خواهد جامعه ای به وجود آورد که در مسیر تکامل معنوی و اخلاقی پیش برود. این کار میسّر نمی‌شود جز از این راه که با عوامل انحراف فکری و اخلاقی مبارزه کنند و نگذارند این عوامل بر زندگی مردم مسلّط شود.
با توجه به این اصل اساسی، به خوبی معلوم می‌شود که چرا اسلام، خواندن کتب گمراه کننده را که به عقاید و افکار صحیح و یا به اخلاق سالم لطمه می‌زند، ممنوع ساخته است، اگر خواندن این کتب و نوشته‌ها برای همگان آزاد باشد، مردم چه تضمینی برای نگهداری افکار و اخلاق خود از انحراف دارند؟!
هرگز نباید قدرت تلقین و تبلیغ را نادیده گرفت و چه بسا این نوع نوشته‌ها از راه تلقین و تبلیغ، مسیر زندگی افراد را به کلی منحرف سازند، چه بسیارند جوانانی که بر اثر کتب منحرف کننده و رمان‌های عشقی و جنایی رسوا و خطرناک، در پرتگاه فساد و سقوط اخلاقی افتاده‌اند.
می‌توان هر یک از مسائل بالا را به عنوان عللی دانست که اسلام اجازه نمی‌دهد، کتب گمراه کننده، به طور آزاد در اجتماع نشر شود و در مورد مطالعه همگان قرار گیرد، ولی بر همین اساس که این دین طرفدار علم و دانش است، خواندن و مطالعه این گونه کتاب‌ها را بر دانشمندانی، که قدرت دارند حق و باطل را با میزان عقل توانای خود از هم بشناسند، حرام نکرده است. دانشمندان نه تنها می‌توانند این گونه کتاب‌ها را مورد مطالعه قرار دهند، بلکه بر دانشمندان اسلامی مطالعه آن‌ها واجب و لازم است تا بتواند منطق مخالفان را که در این کتب آمده است، بدست آورده و با آن مبارزه کنند و چگونگی منطق و راه و روش تبلیغ دشمنان را بشناسند و از راه صحیح و مؤثر در مبارزه با آن بکوشند.
در تاریخ اسلام مذاکرات زیادی میان پیشوایان دینی و طرفداران عقاید غیر اسلامی واقع شده که مؤلفینی از قبیل مؤلّف کتاب «إحتجاج طبرسی» به جمع آوری این نوع بحث ها پرداخته اند، و این خود نمونه ای از این است که تحریم کتاب ضالّه، در اسلام به معنای کشتن آزادی فکر و مخالفت با دانش نیست، و پیشوایان دینی همواره این گونه عقاید را از راه منطق و بحث آزاد پاسخ گفته اند، نه از راه ایجاد اختناق فکری و عقیدتی.
تعریف کتاب ضالّه و بررسی آن
2ـ دو احتمال در معنای کتب ضالّه هست الف: کتابی که فی نفسه باطل است مانند کتاب‌هایی که مشتمل بر افسانه‌ها و قصّه های دروغ و غیر واقعی و عقاید باطل است . ب: کتابی که موجب گمراهی افراد است و خواننده و دیگران را از طریق حق و مستقیم گمراه و منحرف می‌کنند، اعم از این که فی نفسه باطل باشد و نویسنده آن هم قصد گمراه کردن دیگران را دارد و یا از کتب حقّه عرفانی و فلسفی باشد که مطالعه آن برای غیر اهلش موجب انحراف است.
با توجه به معنای بالا می گوییم آیا کتب آسمانی مثل تورات و انجیل، ضالّه می‌باشند؟!
این کتاب‌ها به حسب معنای اوّل، از کتب ضاله و ضلال هستند. اما به حسب معنای دوم که در بالا آمده است از کتب ضلال نیستند، زیرا تحریف نشده آن‌ها که از سوی خداوند است و بی شک عین هدایت است و تحریف شده آن‌ها نیز برای مسلمانان که اعتقاد به نسخ آن دارند بدیهی است که موجب گمراهی نیست، و امّا برای یهودیان و مسیحیان آن‌ها به خاطر مسلمان نشدن در انحراف و گمراهی هستند، چه متأثر از این دو کتاب باشند و چه نباشند، یعنی تأثیر جدیدی در گمراهی آنان ندارند.
و اکنون به بررسی ادّله حرمت کتب ضلال از دیدگاه عقل و کتاب و سنّت می‌پردازیم و برای اختصار به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنم:
1ـ اجماع، یا به عبارت دیگر ادعای عدم خلاف (اختلاف) در حرمت حفظ این کتاب‌ها
برای توضیح بیشتر باید عرض شود که مرحوم شیخ انصاری در کتاب عظیم مکاسب پیرامون این مسأله می‌فرماید: «این مسأله ـ حرمت حفظ کتب ضالّه ـ مخالفتی ما بین علماء اسلام ندارد، و بنابر این، حرمت حفظ کتب ضلال بلا خلاف، ثابت است، چنان که مرحوم علامه حلّی(ره) نیز در کتاب «تذکره» در رابطه با حرمت حفظ کتب مذکور ادعای عدم خلاف کرده است، و از کتب «منتهی» که از جمله تألیفات گران سنگ علامه حلّی است، نیز نقل شده که ایشان حرمت حفظ کتب مذکور را بلا خلاف، ثابت داشته‌اند.
2ـ حکم عقل به از بین بردن ریشه فساد
توضیح این که عقل حکم می‌کند به این که قطع کردن ماده فساد (چیزی که موجب فساد است) واجب است، تا مردم و جامعه از شرّ آن محفوظ باشند، و از طرف دیگر، کتب ضلال، ماده فساد است، چرا که هر چه بماند موجب گمراهی مردم و انحراف ایشان از مسیر حق و حقیقت می‌شود و با توجه به این که قطع کتب ضلال به عنوان ماده فساد به این است که انسان آن‌ها را تلف کند، این نتیجه بدست می‌آید که پس اتلاف و عدم حفظ کتب ضلال به حکم عقل واجب است.
3ـ ذمّ مستفاد از آیه 6 سوره مبارکه لقمان
آیه شریفه «و من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضل عن سبیل الله.» عده ای از مردم را که در اخذ و حفظ قضایا و اساطیر دروغین و افسانه ای که موجب گمراهی از مسیر حق می‌گردند، مورد نکوهش قرار می‌دهد. و واضح است که مذمّت خداوند متعال شامل کتب ضلال یعنی حفظ آن‌ها هم می‌شود، چرا که عمده‌ترین علّتی که موجب مذمّت آن عده را در اخذ لهو الحدیث گردیده، گمراهی و دوری از حق می‌باشد، حال حفظ کتب ضلال نیز، مشتمل بر همان غرض (گمراهی) است و لذا باید آن را نیز مورد مذمت خداوند بدانیم.
4ـ امر به اجتناب از کتاب‌های ضلال در آیه 30 سوره مبارکه حجّ
«و اجتنبوا قول الزور» یعنی از گفتار باطل پرهیز کنید. کیفیت استدلال به این است که: الف: آیه مبارکه دلالت بر وجوب اجتناب از قول باطل می‌کند، ب: کتب ضالّه نیز مطالبش باطل است. بنابر این نتیجه این می‌شود که: اجتناب از کتب ضالّه نیز واجب است و عموم آیه مذکور شامل حفظ این کتب نیز هست لذا، نگهداری و استنساخ و حفظ کتب ضالّه حرام خواهد بود.
5ـ روایت تحف العقول
دلیل اصلی و اساسی بر حرمت حفظ کتب ضلال، همین دلیل است. شیخ انصاری(ره) در ابتدای کتاب مکاسب این روایت را به این گونه نقل می‌کند: «و روی فی وسایل الشیعه و حدائق، عن الحسن بن علی بن شعبه فی کتاب تحف العقول عن موالینا الصادق ـ صلوات الله علیه ـ حیث سئل عن معایش العباد، فقال: انّما حرّم الله الصناعة التی یجیئ منه الفساد محضا» که ایشان روایتی که از ابن شعبه در کتاب‌های وسایل و حدایق از زبان امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده است را بیان می‌کند، و به آن استدلال می‌کنند و نهایتاً می‌فرمایند: «خداوند صناعتی را که از آن فساد محض حاصل می‌شود حرام نموده و این شامل کتب ضلال هم هست.»
6ـ روایت عبدالملک از امام صادق
بیان روایت به این ترتیب است که عبدالملک به امام ـ علیه السلام ـ شکایت کرد و گفت: ای پسر رسول خدا من مبتلا و گرفتار به نظر کردن در نجوم می‌باشم، حضرت فرمودند: آیا قضاوت به اوضاع کواکب نیز می‌کنی؟ عرض کرد: بلی. حضرت فرمودند: کتب خودت را بسوزان.
نحوه استدلال، حضرت امر به سوزاندن کتب نجوم نموده‌اند، و امر دلالت بر وجوب دارد، پس اتلاف و احراق کتب مذکور واجب است، می‌توان نتیجه گرفت، اتلاف و احراق کتب ضلال نیز واجب است و علی هذا حفظ آن حرام می‌گردد.
نتیجه گیری
کتب ضلال یا فی نفسه باطل است یا از کتب حقّه ای است که برای غیر اهلش موجب انحراف و گمراهی است، در هر صورت بنا به دلایلی چون عدم خلاف ـ حکم عقل ـ ذم مستفاد از آیه 6 سوره لقمان ـ امر به اجتناب در آیه 30 سوره حج و روایت تحف العقول و عبدالملک حفظ خرید و فروش کتب ضلال حرام و اتلاف و احراق آن واجب است./997/ت302/ف