نهادهای انقلابی و تلاش برای تنفس فرهنگی بهتر مردم
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، اول تیرماه مصادف است با روز تبلیغ و اطلاع رسانی دینی. این روز به مناسبت سالروز صدور فرمان حضرت امام خمینی (ره) مبنی بر تأسیس سازمان تبلیغات اسلامی در سال 1360 نامگذاری شده است.
حقیقت آن است که امر تبلیغ به ویژه تبلیغ دین به عنوان برنامه زندگی و شیوه و منشی که دین مبین اسلام برای اعتلای زندگی انسان و طی مدارج کمال و ترقی توسط او تدارک دیده است، امری مهم و بسیار خطیر است و بایستی از سوی همگان به ویژه نخبگان فرهنگی و فکری جامعه مورد توجه و اهتمام قرار گیرد.
فرهنگ به مثابه اکسیژن برای تنفس جامعه
امر فرهنگ همانگونه که رهبر معظم انقلاب فرمودند «به مثابه هوا برای تنفس مردم جامعه است» و هرچقدر این اکسیژن منتشر در فضای جامعه، سالم‌تر و بدون آلودگی و زوائد مضر باشد، تنفس فرهنگی مردمان آن جامعه نیز بهتر و مناسب‌تر انجام خواهد گرفت.
انقلاب 57؛ انقلابی که اصلا فرهنگی بود
با وقوع انقلاب اسلامی که براستی انقلابی در درجه اول فرهنگی بود، نهادهای بسیاری ایجاد و متقبل بحث فرهنگ شدند.
نهادهایی که هر کدام برای خود تعریف و زمینه‌هایی را برای پیگیری امر فرهنگ، مشخص و معین نمودند.
یکی از این نهادها که شاید بتوان گفت از جمله متولیان اصلی امر تبلیغ اسلامی و ترویج فرهنگی دینی است، سازمان تبلیغات اسلامی به عنوان نهادی انقلابی است که در راستای ترویج و انتشار معارف فرهنگی انقلاب اسلامی پایه گذاری گردید.
اهمیت مضاعف فرهنگ در نگاه امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری
اهمیت مقوله فرهنگ و جایگاه کاری که سازمان تبلیغات اسلامی بنا بوده و هست تا آن را پیگیری کند در بیانات حضرت امام خمینی (ره) روشن و مشخص است.
ایشان در بیاناتی تاریخی خطاب به اهالی سازمان تبلیغات اسلامی به تبیین جامع و کامل این موضوع می‌پردازند و یادآور می‌شوند:
تبلیغات که همان شناساندن خوبی‌ها و تشویق به انجام آن و ترسیم بدی‌ها و نشان دادن راه گریز و منع از آن است، از اصول بسیار مهم اسلام عزیز است. انشاءاللّه در محدوده توانتان نقاط کور و مجهول را برای مردم شریف ایران و جهان اسلام باز و روشن نمایید و چارچوب اسلام ناب محمدی که در ترسیم قهر و خشم و کینه مقدس و انقلابی علیه سرمایه داری غرب و کمونیزم متجاوز شرق است و نیز راه مبارزه علیه ریا و حیله و خدعه را به مردم و بخصوص جوانان سلحشورمان نشان دهید.
امام خمینی (ره) تأکید می‌کنند که «جزء واجبات است که ما از اسلام تبلیغ بکنیم» در تبیین اهمیت مقوله تبلیغات فرهنگی می‌فرمایند:
مسأله تبلیغات یک امر مهمی است که می‌شود گفت که در دنیا در رأس همه امور قرار گرفته است و می‌توان گفت که دنیا بر دوش تبلیغات است. همان طور که تحصیل یک تکلیف است، تبلیغ بالاتر است از او؛ تحصیل مقدمه تبلیغ است، مقدمه انذار مردم است. امروز، تبلیغات یک ویژگی خاص دارد و بر همه لازم است که تبلیغات کنند.
و این همان نکته ای است که در بیان خلف صالح ایشان مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز نمود قابل توجهی دارد:
ایشان می‌فرمایند: تبلیغ در اسلام یعنی رساندن حقایق اسلام به دنیا و شناساندن انقلاب اسلامی به مردم. مسأله تبلیغات از مسائل بسیار مهم این کشور و انقلاب و موضوع آن اشرف موضوعات است. اگر قبول کنیم انقلاب یک امر مستمر است، پس باید هماهنگ با آن، تبلیغ و ارشاد مستمر کنیم؛ زیرا عدم تداوم تبلیغ باعث خشکی درخت انقلاب خواهد شد.
مقام معظم رهبری (مدظله العالی) «سازمان تبلیغات اسلامی» را به عنوان نهادی که «از اول انقلاب تا کنون حقاً و انصافاً خدمات زیادی را ارائه کرده است» برمی‌شمارند و با این یادآوری هم بر اهمیت این سازمان فرهنگی صحه می‌گذارند و هم عقبه و سابقه آن را در راستای کار فرهنگی در نظام مقدس جمهوری اسلامی بیان می‌نمایند.
مروری بر اهداف و زمینه‌های شکل گیری مهم‌ترین نهاد فرهنگی برامده از انقلاب اسلامی
اما شاید بهترین راه برای شناخت دقیق تر و کامل‌تر از زمینه‌های فعالیت، عقبه فکری و ضرورت‌های فرهنگی وجود نعادی همچون سازمان تبلیغات اسلامی، رجوع به اساسنامه این نهاد فرهنگی و دینی باشد که به راستی گویای ارزش‌های این حرکت سازمانی در عرصه فرهنگ و عمق اهمیت و برجستگی رسالت آن است.
در بخش اهداف و رسالت‌های تبلیغ دینی این سازمان مواردی مهمی همچون ضرورت تقویت مبانی اعتقادی، ضرورت دفاع از دین و نیز اهمیت و ضرورت تربیت مردم با تعالیم دینی قابل توجه و اشاره است.
یکی از نیازهای مهم جامعه شناخت حقیقت دین است و مبلغان دینی باید درباره باورها و عقاید دینی، روشنگری و هدایت مردم را برعهده گیرند؛ زیرا عقاید، زیربنای خیلی از احکام و معارف دینی است. یکی از ضروریات این است که مبلغان با دانش کافی وبیان وافی، سبب استحکام عقاید مردم شوند و سخنان آن‌ها، ایمان، خداترسی، ترس از روز محاسبه، ترس از صراط و میزان و ترس از عرضه اعمال به مأموران الهی را در مردم تقویت کنند. بخشی از این اهداف با سخنرانی‌های استدلالی به دست می‌آید، اما علاوه بر سخنرانی‌های محکم و مستدل، باید مبلغان عزیز با تقویت بعد اخلاقی و عرفانی و ایجاد نوعی رقت قلب در وجود مخاطبین در قلوب مردم نفوذ و دل‌های مردم را با نور معارف دینی روشن کنند.
آیات نورانی قرآن و سخنان معصومین علیه السلام با هدف تثبیت و تقویت اعتقادات مردم عرضه شده است آیا فکر کرده‌اید چرا در برخی از آیات قرآن آمده است: ای مومنان ایمان بیاورید؟ خداوند در قرآن می‌فرماید: «یا ای‌ها الذین آمنوا آمنوا بالله و رسوله و الکتاب الذی نزل علی رسوله و الکتاب الذی انزل من قبل...» (نساء – 136).
برخی از ایمان‌ها بسیار سست و ناقص هستند و برخی مردم، حتی به درجات اولیه ایمان نیز نرسیده‌اند و باید آن‌ها را تقویت کرد. تاریخ صدر اسلام نشان می‌دهد، مردم، خصوصاً یاران ائمه علیه السلام همواره برای شناخت حقیقت دین به ائمه اطهار علیه السلام رجوع و از وظایف دینی خود در ابعاد مختلف سئوال می‌کردند. در زمان حاضر نیز مبلغان محترم باید مردم را وادار کنند تا درباره تکالیف دینی خود بپرسند.
«ابوجارود به امام باقر علیه السلام عرض کرد: یابن رسول الله، مرا آگاه کن از دینی که تو و خاندانت بدان معتقد و پای بند هستید و خدا را بدان گونه می‌پرستید تا من نیز بدان معتقد گشته و خدا را به آن پرستش نمایم. امام در جوابش فرمود: گرچه کوتاه سخن گفتی، ولی درباره موضوع بزرگی سئوال کردی، بدان که دین عبارت است از شهادت بر یگانگی خداوند و رسالت پیامبرا کرم صلی الله علیه و آله و سلم و اقرار به آن چه از نزد خداوند آمده است و (پذیرش) ولایت ما و بیزاری از دشمن ما و تسلیم شدن به دستور ما و انتظار قائم ما و کوشش (در راه خدا) و دوری از گناه» (اصول کافی).
ب) ضرورت دفاع از دین
انبیاء و ائمه علیه السلام در راه دین، زحمات زیادی را متحمل شدند حتی بسیاری از آنان در راه دین زندان رفتند و تبعید شدند و به شهادت رسیدند. هم چنین علمای بزرگوار نیز به تبعیت از رفتار معصومان برای دین مرارت‌های زیادی را به جان خریدند. همه این‌ها برای حفظ دین و دفاع از آئین خدا بوده است. خداوند می‌فرماید: الذین اخرجوا من دیارهم بغیر حق الا أن یقولوا ربنا الله...(حج- 41)
دشمنان دین و حاکمان ستمگر به خاطر نفوذ کلام و محبوبیتی که علما در بین مردم داشتند همواره از علمای دین در هراس بودند اما نقش ماندگار علما، مانند میرزای شیرازی را ببینید که به منظور دفاع از استقلال اقتصادی مسلمین در نهضت تنباکو، فقط یک حکم یک سطری نوشت: الیوم استعمال توتون بای نحو حرام و در حکم محاربه با امام زمان عج است. این جمله کوتاه آن چنان طوفانی در جامعه آن روز به پا کرد که حتی حرم سرای ناصری را نیز تحت تأثیر قرار داد. همچنین حضرت امام خمینی ره در خلق حماسه شکوهمند انقلاب اسلامی که منتهی به بنای حکومت دینی در ایران و تغییرات بنیادین در جهان شد، نقش بی بدیل روحانیت شجاع و بیدار دل را به نمایش گذاشت.
از این رو یکی از رسالت‌های مهم منابر دینی و گویندگان مذهبی دفاع از حقیقت دین و حریت و آزادگی مسلمانان است. امروز شاهد هجمه سنگین دشمنان به دین و باورهای راستین مردم هستیم.
ج) تربیت مردم با تعالیم دینی
پیامبران خدا با زنده کردن روح بندگی و عبودیت در وجود انسان‌ها و دعوت مردم به ارزش‌ها و فضیلت‌های اخلاقی، راه صحیح و مسیر زندگی بشر را روشن کردند. قرآن تصریح می‌کند که پیامبران موظف بودند با همه مردم حتی با جباران و مستکبران با ملایمت و خوش اخلاقی برخورد و آنان را نصیحت کنند. انبیاء با دل سوزی و عطوفت زاید الوصف، هم چون پدری مهربان مردم را تربیت کردند و خوب و بد و راه و چاه را به آنان نشان دادند و آن‌ها را با وظایف خود آشنا کردند. حضرت زهرا ، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه السلام را به عنوان پدرانی معنوی که برای تربیت فرزندانشان دل سوزی می‌کنند، معرفی کرده و فرموده است: محمد و علی علیه السلام پدران این امت هستند. کجی‌های زندگی مردم را راست و انحرافات را اصلاح می‌کنند و مردم را از عذاب همیشگی نجات می‌دهند. اگر مردم از آنان پیروی کنند نعمت‌های بی پایان خداوند را بر مردم ارزانی می‌دارند؛ اگر مردم با آنان موافقت کنند. (تفسیر البرهان ج 3 ص 245).
دانشمندان علوم تربیتی، بهترین روش برای اصلاح جامعه را اصلاح فردی می‌دانند. کما این که، اصلاح رفتار انسان را معلول تربیت صحیح بیان کرده‌اند: سبب تزکیة الاخلاق حسن الادب (غررالحکم) امام علی علیه السلام سه چیز را از عوامل عمده تربیت انسان ذکر کرده‌اند:
1- احساس مسئولیت هر فرد درباره خود که ادب را از خود آغاز کند: افضل الادب ما بدأت به نفسک (نهج البلاغه).
2- معاشرت با دانشمندان وارسته و خداشناس: جالس العلماء یزدد علمک و یحسن ادبک و تزک نفسک (نهج البلاغه).
3- عبرت گرفتن از خطای دیگران و دوری از روش‌های غیراخلاقی آنان: کفاک أدبا لنفسک اجتناب ما تکرهه من غیرک (نهج البلاغه).
امام علی علیه السلام در منشور تربیتی خود خطاب به امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود: فرزندم! قلب نوجوان چونان زمین کاشته نشده، آماده پذیرش هر بذری است که در آن پاشیده شود. پس در تربیت تو شتاب کردم، پیش از آن که دل تو سخت شود و عقل تو به چیز دیگری مشغول گردد، تا به استقبال کارهایی بروی که صاحبان تجربه، زحمت آزمودن آن را کشیده‌اند و تو را از تلاش و یافتن بی نیاز ساخته‌اند (نهج البلاغه).
آری؛ امروز روز تبیلغ اطلاع رسانی دینی است و همانطور که گفتیم حقیقت آن است که امر تبلیغ به ویژه تبلیغ دین به عنوان برنامه زندگی و شیوه و منشی که دین مبین اسلام برای اعتلای زندگی انسان و طی مدارج کمال و ترقی توسط او تدارک دیده است، امری مهم و بسیار خطیر است و بایستی از سوی همگان به ویژه نخبگان فرهنگی و فکری جامعه مورد توجه و اهتمام قرار گیرد.
رهبر معظم انقلاب فرمودند «فرهنگ به مثابه هوا برای تنفس مردم جامعه است» و هرچقدر این اکسیژن منتشر در فضای جامعه، سالم‌تر و بدون آلودگی و زوائد مضر باشد، تنفس فرهنگی مردمان آن جامعه نیز بهتر و مناسب‌تر انجام خواهد گرفت.
امروز فرصت خوبی است تا با مرور آنچه در طول بیش از سه دهه گذشته در کارنامه فرهنگی نهادهای متولی این امر در جامعه انقلابی و اسلامی‌مان رخ داده، ضمن شناسایی و تقویت نقاط مثبت و قوت، به بررسی و تحلیل چرایی وقوع نقاط ضعف و درک کاستی‌ها و آسیب‌ها بپردازیم و برای افقی که در پیش داریم، راه‌هایی تعبیه کنیم تا تنفس فرهنگی مردمان جامعه‌مان، شکل و شیوه‌ای استانداردتر و نزدیک‌تر به مبانی اسلامی و آرمان‌های انقلابی بیابد و منویات امام راحل (ره) و مقام معظم رهبری، بیش از پیش تحقق یابد.
/703/993/گ