ماه رمضان؛ برنامه جامع اخلاقی اسلام
به گزارش خبرگزاری رسا، ششمین یادداشت از سلسله نوشتارهای حضرت آیت الله صافی گلپایگانی درباره ماه مبارک رمضان منتشر شد.
متن نوشتار این مرجع تقلید به این شرح است:
در این دنیای پر غوغا که بسیاری از مردم از فشار مادّیّات و مدنیّت منهای انسانیّت خسته شده و از سرگردانیهایی که توجّه به مادّیّات برای بشر فراهم نموده، به ستوه آمده و از رواج فساد اخلاق، فحشا و بیعفّتی و خدعه و نیرنگ رنج میبرند، نیاز جامعه به معنویّات و اخلاق هر روز آشکارتر میشود.
ضعف بشر در تدوین برنامه جامع اخلاق
جمعیّت‌هایی هم به نام تسلیحات اخلاقی تشکیل شده است که متأسّفانه چون برنامه کار آنها به طور جامع و مستقیم از تعالیم مقدسّه اسلام الهام نمیگیرد، موفقیّتی به دست نمیآورند و اگر هم سر و صدایی بلند کنند، بسیار محدود و گاهی ممکن است با اغراض سیاسی توأم باشد. از این گونه جمعیّتها و سازمانهای ضعیف، کاری ساخته نیست؛ و نمیتوانند در قلب و روح بشر وارد شده و او را در برابر همه این خطرات بیمه نمایند.
یگانه‌راهی که بشر را به سر منزل رستگاری میرساند، راه اسلام است. همان آیینی که تعالیم و برنامههای آن، همه جانبه و در هر عصر و زمان مترقّیترین تعالیم است؛ همان دینی که معنویّت و روحانیّت آن، دلهای بشر را تحت نفوذ گرفته و ماه رمضانش، وضع و اوقات کار و پیشه، اداره و برنامه زندگی و ... را عوض میکند.
رمضان، برنامه تسلیحات اخلاقی اسلام
اسلام، برنامه تسلیحات اخلاقی عمیقی از چهارده قرن پیش به اجرا گذارده که اگر همه با هم همکاری کنند تا این برنامه از هر لحاظ اجرا شود، سطح اخلاق فاضله به میزان بیسابقهای بالا خواهد رفت.
این برنامه تسلیحاتی اسلام در مقابل سپاه خشم و شهوت، بی عفّتی و ناپاکی، جنایت و خیانت، حبّ مال و جاه، بیرحمی، حرص، حسد، ظلم و ستم، تجاوز به حقوق ضعفا، ضعف اعصاب و ضعف روح، ناتوانی اراده و آفات دیگر، همان برنامه ماه رمضان است.
البتّه اسلام برنامههای اخلاقی و اجتماعی دیگر، بسیار دارد که چون موضوع نوشتار ما نمیباشد، بحث درباره آن را به فرصتی دیگر محوّل میکنیم.
برای ما توجّه به برنامههای ماه رمضان لازم و مفید است؛ زیرا میتوانیم با برنامههای آن نقاط ضعف و نواقص امور خود را برطرف کنیم.
آری، ماه رمضان، ماه روزه، قرائت قرآن، دعا و ذکر خدا، توبه و اعاده حیثیّت، ماه کمک به مستمندان و صله رحم، ادب و حسن خلق بوده، و دستوراتش به قدری جالب و ارزنده است که ارزش آن را با جواهرات و اموال این دنیا نمیتوان سنجید. ثواب تمام اعمال حسنه و کارهای نیک در این ماه بیش از ماههای دیگر است.
قرائت قرآن مجید ـ به ویژه اگر با تأمّل در معانی آیات آن توأم باشد ـ ما را به معارف حقیقی و به عالم انسانیّت، آشنا کرده و امراض روحی را شفا میبخشد.
ادعیه رمضانیه، مربّی روح و مصلح جامعه
ادعیّهای که در این ماه خواندن آنها توصیه شده، رشد فکری، علمی، اخلاقی و اجتماعی مسلمانان را قوّت میبخشد، و آنان را به مصالح اجتماع و کوشش در قضای حوایج مردم، علاقهمند میسازد؛ و آتش حرص و آز را فرو مینشاند.(1)
دعای «افتتاح»، معارف اسلام و عقاید حقیقی و حمد و سپاس خدا و کیفیّت صلوات و عرض ادب به محضر پیغمبر اکرم و ائمه طاهرین علیهم السلام را میآموزد.
سحرگاهان، خواندن دعاهای سحر مخصوصاً دعای «ابی حمزه ثمالی» انسان را در عوالمی ملکوتی و روحانی سیر میدهد و او را به افق اعلی صعود میدهد.
آنچه در این دعا درج است از موادّ لازم برای ترقّی روح، و از تمام موادّی که استفاده از آن برای تغذیه جسم و تربیت بدن احتیاج میباشد، گرانبهاتر است.
این دعا، برای تربیت روح و اصلاح امور اجتماعی و هدایت فکری، اعتقادی و تنظیم امور معیشت، مانند کتاب جامعی است که حاوی تمام دستورات بهداشتی جسم باشد؛ هر چند این مثال هم در معرّفی این دعا ناقص است.
تمام جملات این دعا، ارزنده و با اهمیّت است و هر بندی از آن ما را به یک یا چند وظیفه از وظایف انسانی، اجتماعی و اخلاقی متوجّه میسازد و از همه بالاتر، روحانیّت و حقیقتی است که خواننده در این دعا احساس مینماید.
نماز جماعت، مظهر اتّحاد
نماز جماعت که یکی از بزرگترین شعایر اسلام است، و همواره باید مظهر شوکت و اتّحاد و نشانه اتّفاق و عظمت مسلمین باشد، در ماه رمضان رونق بیشتری یافته و مساجد از نمازگزاران - که کار و شغل خود را رها کرده و در برابر خدا با هم کیشان خود از سیاه و سپید، سر به سجده میگذارند ـ موج میزند.
روح عدالت، مساوات و آزادی اسلامی ظاهر میشود. آقا و نوکر، استاد و شاگرد، فقیر و غنی، همه در کنار هم میایستند و چه بسا که گاهی سرباز در صف جلو و افسر ارشد در پشت سر او مشغول نماز و نیایش ذات پروردگار است، و از آنها کسی به خدا نزدیکتر است که تقوا و پرهیزکاریش بیشتر باشد و چنین همه با هم «اللهُ اَکبَر» و «سُبحانَ رَبِّی العَظِیم» و «رَبِّی الاَعلی» و «بِحَولِالله وَ قُوَّتِه اَقُومُ و أقعد» میگویند.
ماه رمضان، ماه ارشاد و تربیت
علما و گویندگان و خطبا بر منبرهای وعظ و ارشاد، توفیق هدایت و دعوت به دین و بیان احکام و تهذیب اخلاق را در این ماه بیشتر دارند.
در حقیقت باید گفت: ماه رمضان یک مؤسّسه تربیتی و ارشادی و مدرسهای است که همه ساله تشکیل میشود و تعالیم آن عمومی و همگانی است. مدرسهای که هم وظیفه آموزش و پرورش و هم وظیفه مأموران امین انتظامات و هم وظیفه بهداری و هم عمران و آبادی و هم وظیفه سازمانهای خیریّه و تعاون و نیکو کاری و هم راهنماییهای دینی و اجتماعی را انجام میدهد.
به طور قطع اگر بشر بخواهد با تمام وسایل مادی و بودجههای هنگفت و کلان چنین مدرسهای بگشاید که روحانیّت و حقیقت آن را رهبری نماید، قادر نخواهد بود.
امّا به نیروی نفوذ کلمه یگانه رهبر بزرگ جهان بشریّت حضرت محمّد بن عبدالله پیامبر اسلام صلّیالله علیه وآله وسلّم همه ساله این مدرسه و این دانشگاهی که بیش از ششصد میلیون دانشجو دارد و شعبههای آن مساجد و خانهها و اطاقها و منازل مسلمین است، افتتاح و معلّمین روحانی از فراز منابر و درون مساجد به درس و راهنمایی و هدایت مردم انجام وظیفه میکنند.
اگر مسلمین به طور صحیح از این فرصت عالی برای تهذیب اخلاق و تحکیم مبانی ایمان و صداقت و صحّت عمل، بهرهبرداری نمایند، به طور قطع به موفقیّتهای درخشانی نایل میگردند.
در این برنامه، هیچ عیب و نقصی نیست و کاملتر از این برنامه‌ی تربیتی پیدا نمیشود؛ ولی متأسّفانه ما در استفاده از آن کوتاهی میکنیم.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. در این جمله که در دعاها مکرّر میخوانیم: «و رضنی من العیش بما قسمت لی»، خدایا مرا از زندگی به آنچه روزیم کردی راضی بدار؛ تأمّل فرمایید.
/1323/د101/ج