مسجدی برای مخابره صدای اسلام

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، مسجد اعظم قم، یکى از آثار دینى با عظمتى است که به همت حضرت آیت‌الله بروجردى تأسیس و از مساجدی است که در جوار بارگاه ملکوتی حضرت فاطمه معصومه(س) قرار دارد.

یکی از اساسى‌ترین انگیزه‌های آن فقیه فرزانه براى بناى چنین مسجد عظیمى، این بود که زائران حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) از فضاى روحانى مسجدی مناسب در جوار بارگاه ملکوتی کریمه اهل‌بیت(ع) بهره برند، چنانچه خود ایشان(بنابر نقل حضرت آیت‌الله فاضل لنکرانى) مى‌فرمایند: بنا دارم در جوار حرم مطهر حضرت معصومه(س) مسجدى چون مسجد گوهرشاد بنا نمایم.

ولی این مسجد افزون‌بر این‌که از گذشته تا به امروز محل و محفلی برای انس بندگان با معبود خود شده، از مهم‌ترین مراکز برای کسب علوم آل محمد(ص) به شمار می‌رفته و می‌رود، به گونه‌‌ای که از بدو تأسیس خود مرکزی برای برگزاری درس خارج حضرت آیت‌الله بروجردی، حضرت امام خمینی(ره) و حضرت آیت‌الله گلپایگانی بوده و امروز نیز دروس خارج مراجع معظم تقلید همانند حضرات آیات وحید خراسانی، مکارم شیرازی، سبحانی، شبیری زنجانی، نوری همدانی و جوادی آملی همه روزه در ایام تحصیل در این مسجد برگزار می‌شود.

از دیگر امتیازات مسجد اعظم قم می‌توان به برگزاری مناسبت‌های مذهبی و دینی در ایام مختلف در این مکان مقدس اشاره کرد، به گونه‌‌ای که افزون‌بر مناسبت‌های مذهبی مراسم‌ بزرگداشت مراجع و علما گذشته و سیاسیون و شخصیت‌های وفات یافته کشور نیز در آن برگزار می‌شود.

مسجد اعظم قم؛ پایگاه انقلاب اسلامی

ولی شاید بتوان مهم‌ترین افتخار این مسجد را تبدیل شدن آن به پایگاه‌های انقلاب اسلامی دانست که سخنرانی تاریخی امام خمینی(ره) در سال 1342 در این مسجد برگزار شد که پس از این واقعه تاریخی حوادث مختلف تلخ و شیرین انقلاب در این مسجد رقم خورد. همچنین این مسجد شاهد خطبه‌های غرای حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب در دوران ریأست جمهوری ایشان بوده است.

امروزه نیز این مسجد پایگاه مخابره و انعکاس مواضع حوزه و به تعبیری دین در قبال مسائل مختلف است، به ‌گونه‌ای که مراجع معظم تقلید بسیاری از مواضع دین در قبال مسائل ملی و بین المللی را از این مسجد به گوش جهانیان می‌رسانند و حتی بعضا تجمعاتی در حمایت و یا رد یک حادثه‌ای در این مسجد برگزار می‌‌شود.

خیرات این مسجد تنها شامل مردم مسلمان ایران به ویژه قم نبوده و مسلمانان دیگر کشورهای اسلامی همانند پاکستان، افغانستان و سایر کشورها نیز مراسم‌های مذهبی به ویژه عزاداری خود را در این مسجد برگزار می‌کنند و شبی نمی‌گذرد مگر یک یا چند مراسم مذهبی همانند اعتکاف، دعا، ولادت و یا شهادت ائمه اطهار(ع) در این مسجد برگزار می‌شود.

حتی یکی از بزرگان که اکنون نیز در قید حیات است، نقل می‌کند: در هنگام تأسیس مسجد اعظم قم، معمار ـ محمد محمدحسین لرزاده ـ نزد حضرت آیت‌الله بروجردی می‌آید و به ایشان می‌گوید «شما می‌دانید که هزینه ساخت این بنای عظیم به چه میزان است؟ آیا می‌توانید این هزینه را تأمین کنید؟»، حضرت آیت‌الله بروجردی به معمار می‌‌فرماید: پرده اتاق را کنار بزنید تا متوجه بشوید آیا ما می‌توانیم تهیه کنیم یا خیر. وقتی معمار پرده اتاق را کنار می‌زند می‌بیند از زمین تا سقف خانه اسکناس بر روی هم چیده شده است.

این عالم دین ادامه می‌دهد: این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که حضرت آیت‌الله بروجردی در تنگنای مالی بسیار شدیدی بوده‌ و حتی نمی‌توانستند شهریه طلاب را پرداخت کنند.

به گفته این عالم بزرگوار حضرت آیت‌الله بروجردی در این ماجرا برای این‌که دل معمار جهت ساخت مسجد اعظم قرص شود تصرف معنوی به ایشان داشته‌اند ـ یعنی پول واقعا وجود نداشته و این مرجع عالیقدر یک تصرف معنوی نسبت به معمار داشته‌اند ـ.

نیم نگاهی به بنای با عظمت مسجد اعظم

کلنگ بناى این مسجد در روز یازدهم ذی القعده 1373 هـ.ق، سالروز ولادت با سعادت حضرت على بن موسى الرضا(ع) برابر با 21 تیرماه 1333 هـ.ش طى تشریفات خاصى به زمین زده می‌شود.

ساختمان مسجد به سبک معمارى اسلامى و داراى چهار شبستان و یک کتابخانه است. مجموع مساحت مسجد تقریباً 12 هزار مترمربع است. شبستان زیرگنبد به مساحت 400 متر مربع و شبستان‌هاى جانبى آن هر کدام 900 متر مربع و شبستانی در طرف شمال مسجد با مساحتى حدود 300 متر مربع است. گنبد بسیار بزرگ آن به ارتفاع 27 متر از کف شبستان و دو گل‌ دسته‌ بلند به قطر 20/3 متر و ارتفاع 60 متر از سطح زمین است.

طراحی مسجد توسط معمار معروف آقای محمد محمدحسین لرزاده انجام گرفت و امور اجرائی ساختمان از طرف مؤسس فقید به آقای رضا شاهپوری از تجار تهران و آقای ابوالقاسم صاحب‌جمعی واگذار می‌شود. مجموع هزینه‌های بنای مسجد با انجام صرفه جوئی‌های لازم حدود 6 میلیون تومان بوده که قسمتی از این مبلغ را مؤسس معظم و بقیه از طریق کمک‌های مردمی به مرور زمان تهیه شده است. هزینه‌های مربوط به اجرای کاشی کاری‌های مسجد در آن زمان حدود 2 میلیون تومان برآورد می‌شود.

مسجد اعظم قم به صورت دقیق و جامع طراحى می‌شود و براساس آن، ساختش آغاز گردیده و پس از 6 سال کار متمادى عمده کارهاى ساختمانى آن به پایان می‌رسد و در نیمه اول سال 1339 هـ.ش با اقامه نماز جماعت از سوی حضرت آیت‌الله بروجردى افتتاح و مورد بهره‌بردارى قرار می‌گیرد.

از دیگر امتیازات مسجد اعظم قم می‌توان به وجود کتابخانه بسیار غنی اشاره کرد که همه روزه طلاب علوم دینی از آن بهره می‌برند، براساس گفته‌ها پس از شروع بنای مسجد، حضرت آیت‌الله بروجردی به فکر می‌افتد، این بنای پرشکوه و با عظمت را با تأسیس کتابخانه‌ای مهم و مجهز تکمیل کند. اعلام این موضوع و تصمیم ایشان در محافل علمی و دینی، با شور و شعف خاصی استقبال می‌شود.

به راستی این بنای مجلل بدون کتابخانه‌ای مناسب، ناقص به نظر می‌رسیده که حضرت آیت‌الله بروجردی به این نقیصه به خوبی پی برده بودند، از این‌رو به طور جدی تصمیم می‌گیرند هم زمان با بنای مسجد، تدریجا کتب کتابخانه را نیز تهیه کنند. ایشان در مرحله نخست، 500 جلد و در مرحله دوم 2500 جلد از کتابخانه شخصی خودشان اهدا می‌کنند. سپس بعضی از علما و افراد خیر کتابخانه‌های خود را چه شخصا و چه با وصیت، به این کتابخانه تازه تأسیس منتقل می‌کنند. آیت‌الله حاج آقا محمد مقدس اصفهانی وصیت می‌کنند کتابخانه‌شان را که در حدود 2 هزار جلد کتاب نفیس و متنوع اعم از چاپی و خطی بود از اصفهان به قم آورده به این کتابخانه اهدا کنند.

داستان مراسم افتتاحیه کتابخانه مسجد اعظم

در تاریخ 27 شوال سال 1380 ق (پانزده روز پس از ارتحال حضرت آیت‌الله بروجردی) کتابخانه مسجد اعظم رسما افتتاح می‌شود. البته قرار بوده مراسم افتتاح در نیمه شعبان 1380 ق و با حضور ایشان انجام شود و در این خصوص، دعوتنامه هایی پخش شده و طی اعلامیه‌ای به اطلاع عموم رسیده بود، اما به علت حادثه‌ای که برای این مرجع تقلید پیش آمده و باعث شکستگی در ناحیه پای ایشان شده بود، افتتاح به روز جمعه هفتم شوال موکول می‌شود. صبح روز جمعه در حالی که همه منتظر تشریف فرمایی ایشان بوده‌اند، ناگهان به عارضه قلبی دچار شده و حالشان بسیار وخیم می‌شود و بعد از چند روز منجر به رحلت ایشان می‌شود. سرانجام کتابخانه مسجد اعظم پانزده روز پس از ارتحال ایشان در تاریخ مذکور (27 شوال 1380 ق) که مطابق با 25 فروردین 1340 می‌باشد، با حضور آیت‌الله زاده بروجردی آقا سید محمد حسن افتتاح می‌شود.

پس از رحلت حضرت آیت‌الله بروجردی، به مرور علما، فضلا، تجار، ناشران، نویسندگان و افراد خیر با اهدای کتاب‌های ارزنده به تجهیز این کتابخانه پرداختند که اسامی ایشان در دفتر «اهدا کنندگان» کتابخانه ثبت شده است. از جمله: امام خمینی(ره)، آیت‌الله مرعشی نجفی، حجت‌الاسلام سیدمحمدحسن طباطبایی (آیت‌الله زاده بروجردی)، آقا سیدهادی روحانی، حاج شیخ باقر نهاوندی واعظ، شیخ احمد آل اسحاق، آیت‌الله حاج سید مصطفی صفایی خوانساری، آقا جمال الدین فدایی اراکی، آقای سیدفضل الله بنافتی، حاج سیدهاشم رسولی محلاتی و آیت‌الله زاده خوانساری هستند.

ولی دو نفر بیش‌ترین کتاب را به کتابخانه اهدا کرده‌اند: یکی آیت‌الله حاج آقا سیدحسن فرید محسنی اراکی که براساس وصیت شان، کتاب‌های چاپی ایشان (حدود 2 هزار جلد) به کتابخانه اهدا شد. کتاب‌های خطی وی هم به آستان قدس رضوی اهدا شده است.

دیگری مرحوم حاج محمد رمضانی مدیر انتشارات «کلاله خاور» تهران است که حدود 4 هزار جلد کتاب چاپی و سنگی بویژه دیوان اشعار فارسی همچنین 2 هزار جلد از کتب لاتین به زبان‌های فرانسه، آلمانی، روسی، انگلیسی و ترکی و ارزنده‌تر و 2 هزار جلد کتاب خطی به کتابخانه اهدا کرده است.

ساختمان کتابخانه مسجد اعظم

کتابخانه در سمت غربی صحن مسجد اعظم واقع شده و یک مخزن به وسعت 176 مترمربع و دو طبقه و دو سالن مطالعه و یک اتاق به عنوان «دفتر کتابخانه» دارد. سالن‌ها هر کدام به مساحت 5 در 5/17 متر و ابعاد دفتر کتابخانه 3 در 5 متر هستند و با یک راهرو 2 در 5 به هم مربوط می‌شوند. ساختمان آن، که از سوی معمار لرزاده انجام گرفته، با مهارت خاصی ایجاد شده و بسیار جالب و مورد توجه اهل فن است.

ریأست این کتابخانه از بدو تأسیس از طرف حضرت آیت‌الله بروجردی به مرحوم آیت‌الله شیخ ابوالقاسم دانش آشتیانی واگذار شده بود. ایشان هم با کفایت و کاردانی خاص خود به توسعه کتابخانه پرداختند. سرانجام در سال 1375 شمسی به علت کهولت سن، طی نامه‌ای، کتابخانه را به شورای عالی حوزه علمیه قم واگذار کردند.

وجود بیش از 4 هزار کتاب خطی در کتابخانه مسجد اعظم

حضرت آیت‌الله بروجردی نیز عنایت خاصی به این کتابخانه داشتند به نحوی که در مدت یک سال چندبار از آن بازدید به عمل می‌آوردند و از نزدیک دستورات لازم را به متصدیان امر می‌دادند. ایشان اشتیاق زیادی داشتند که طی جشن باشکوهی کتابخانه افتتاح شود.

به گفته مسؤولان با توجه به این که این کتابخانه، چهل سال پیش بنا شده و شرایط آن روز متفاوت و تعداد مراجعان محدود بوده، لذا هم اکنون با مشکلاتی از جهت کم بودن مکان برای کتاب‌ها و هم برای مراجعان مواجه است. تمام ظرفیت برای قفسه بندی تکمیل شده است. سالن‌های مطالعه بیش از گنجایش عضوگیری کرده است. هم چنین چون کتابخانه در مرکز شهر واقع شده (البته از یک جهت خوب است) اما آلودگی هوا، صدای وسایط نقلیه و تردد عابرین، اثر نامطلوبی برای کتابخانه دارد، هر چند اخیرا اقداماتی برای تهویه مخزن کتب خطی انجام گرفته، اما هنوز از جهت سیستم‌های حفاظتی و آفت زدایی به وضع مطلوب نرسیده و یکی از اقدامات لازم، تهیه میکروفیلم از کتب خطی نفیس است. در حال حاضر این کتابخانه، 4174 جلد کتاب خطی دارد.

کتابخانه در حدود 3 هزار نفر عضو پذیرفته و برای آن‌ها کارت صادر شده است که مراجعه روزانه به کتابخانه 300 تا 400 نفر است. در طول سال جز تعطیلات رسمی، کتابخانه باز و آماده خدمات رسانی به محققان است.

/503/993/م