نشست علمی اصول فقه، زبان و اندیشه سیاسی اسلام برگزار شد

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از مرکز خبر و اطلاع رسانی جامعة المصطفی، حجت الاسلام والمسلمین میر جلیلی در این نشست علمی با بیان این که در ظاهر مؤلفه‌ها و پارامترهای موضوع نشست غریب به نظر می‌رسد، تصریح کرد: این بحث از رویکرد بین فرهنگی و تطبیقی برخوردار است.

وی با اشاره به این که عرصه بینا فرهنگی و رشته‌ای می‌تواند، نقش بسیار مهمی در نظریه‌پردازی داشته باشد، اذعان داشت: ارتباط زبان و سیاست نخستین بار در یونان توسط ارسطو شروع شد؛ این اندیشمند یونانی با تعریف انسان به حیوان ناطق، بعد زبانی آدمی را مورد توجه قرار داد و در بعد دیگری، انسان را حاضر در جامعه و سیاست تعریف کرد.

این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر این که اصول فقه باید به عنوان دانش زبانی مسلمانان مورد توجه قرار گیرد؛ ابراز داشت: برای نطق سه لحظه متصور است، نخستین لحظه را تکلم  و سخن گفتن ذکر می‌کنند؛ در مرتبه دوم این سخن باید دارای منطق بوده و در درجه‌ای دیگر از بعدی عقلانی برخوردار باشد.

وی با بیان این که انسان با زبان و سخن گفتن وجود پیدا می‌کند و بعد وجودی آدمی بعد سیاسی‌اش بوده و به صورت گزاره‌ای هم‌نشین انسان شکل می‌گیرد، خاطرنشان کرد: انسان با سخن گفتن در عرصه سیاست و اجتماع بروز و ظهور می‌یابد و در درون اجتماع و سیاست نیز، آدمی با زبان، منطق و گفتگو به منصه ظهور می‌رسد.

حجت الاسلام والمسلمین میر جلیلی با بیان این که انسان از عقلانیتی مثال زدنی برخوردار است، ابراز داشت: "خواندن" که خداوند متعال در آیات الهی بر آن تأکید می نماید، تنها ذکر بر زبان نیست؛ بلکه باید بتوان اجزاء پراکنده متن و زبان را جمع نموده و آن را به منصه ظهور و بروز رساند.

پژوهشگر پژوهشگاه بین المللی المصطفی با اشاره به این که اصول فقه، فلسفه زبان و سیاست و اندیشه سیاسی با یکدیگر مرتبط بوده و از یونان آغاز شده است، اظهار داشت: در دوران بعد از افلاطون، انسان به صورت موجودی صاحب عقل تعریف می‌شود که قصد دارد در دولت شهر و جامعه ظهور یافته و جوامع انسان را مدیریت کند.

سخنران این نشست علمی افزود: فارابی نیز به عنوان مفسر تمدن یونانی و مبین تمدن اسلامی، علم اللسان و زبان شناسی را مورد توجه قرار داده و در نهایت حکمت مدنی را بررسی نموده است. فارابی در این میان قصد دارد با توجه به علم اللسان، علم منطق، علم تعالیم یا ریاضیات، علم طبیعی و سپس علم الهی و حکمت مدنی، جامعه‌ای سعادتمند را ترسیم کند.

وی با بیان این که از میان متفکران اسلامی، تقریباً تنها کسی که به مباحث اصولی نگاه زبانی داشته، شهید سید محمد باقر صدر است، گفت: این عالم فرهیخته در کتاب‌های خود به مباحث اصول فقه نگاهی فلسفی داشته و علم اصول فقه را به منزله دانشی که عهده‌دار فهم دین است مورد بررسی قرار می‌دهد. نگاه‌های زبانی شهید صدر، ضمن استفاده در حوزه زبان در حوزه تفسیر و کلام نیز کارایی داشته و این نگاه زبان‌شناسانه در تمام عرصه‌های علوم اسلامی می‌تواند مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

حجت الاسلام والمسلمین میر جلیلی با اشاره به این که در مهندسی معکوس اندیشه سیاسی اسلام، سه نوع نظریه مدرن و رویکرد را می‌توان ترسیم نمود، ابراز داشت: اندیشه "سکولاریستی"، "بنیادگرایی" و "مردم سالاری دینی" سه نوع اندیشه بزرگ سیاسی اسلام است که در درون حوزه زبانی شکل یافته است.

این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر این که برای بازشناسی اندیشه‌ها، باید با نگاهی پدیدار شناسانه تمام اجزاء مورد نقد و بررسی قرار گیرد، ابراز داشت: در فلسفه زبان و علم اصول فقه، دو نظریه مهم وجود دارد؛ نخست نظریه‌ای است که زبان را مثل آیینه تصور می‌نماید که تمام واقعیت‌های موجود در نصوص دینی را منعکس می کند و بیش از این را قابلیت انعکاس ندارد.

پژوهشگر پژوهشگاه بین المللی المصطفی افزود: در نظریه تصویری زبان؛ زبان بدون این که دخل و تصوری در واقعیت نماید، تنها آن را به تصویر می‌کشد.

سخنران این نشست علمی با بیان این که نظریه دوم نظریه کاربردی و استعمالی زبان است، اذعان داشت: در این نظریه، زبان در واقعیت دخل و تصرف می‌کند و معنای متعددی را برای آن ترسیم می‌کند. به نوعی در نظریه دوم، زبان در واقعیت‌ها دخل و تصرف می‌کند.

استاد دانشگاه قم یادآور شد: بر اساس نظریه دوم، جامعه امروز با جامعه صدر اسلام متفاوت شمرده شده و روابط انسانی گسترده‌تر به تصور کشیده می‌شود؛ این نظریه معنا را وابسته به استعمال می‌داند و در آن زبان، رابطه ذهن و واقعیت را مورد توجه قرار می‌دهد و واقعیت‌ها با دستکاری ساخته می‌شوند.

پژوهشگر پژوهشگاه بین المللی المصطفی ضمن بیان چرایی تفاوت‌ها در اندیشه‌های سیاسی حاکم بر جهان اسلام، اذعان داشت: داعش به عنوان منادیان بنیادگرایی مدرن، عامل انسانی و ذهن را در واقعیت دخالت نمی‌دهند و عنصر مصلحت را به طور کل نادیده می‌گیرند.

حجت الاسلام والمسلمین میر جلیلی خاطرنشان کرد: جریان سکولاریسم نیز به نظریه دوم زبان تکیه می‌کند و معتقد است انسان به هو‌ما‌هو انسان، می‌تواند قانون جعل کند و قرآن و سنت نمی‌تواند معیاری برای قانون آدمی باشد. این جریان، کاری به اصول ثابت و نصوص قرآن و روایات ندارند.

وی با تأکید بر این که وجه سوم، ترکیب دو نظریه را مورد توجه قرار می‌دهد، اظهار داشت: در جریان سیاسی مردم سالاری دینی، زبان در مواجهه با بسیاری از نصوص قرآن، نقش تصویرگری واقعیت‌ها را عهده‌دار است. در این اندیشه اجتهاد ترکیبی، ضمن اذعان به واقعیت‌های جامعه، زبان را تصویرگر واقعیت می‌داند و در مکان‌های منطقة الفراغ، احکام ظاهری را نیز دخیل  می‌کند.

پژوهشگر پژوهشگاه بین المللی المصطفی افزود: در این نوع اندیشه، مجتهد در فضای اسلامی سیر می‌کند و فقیه در زمان صدور حکم با ارتکازات زبانی مسلمین حکم می‌دهد و در درون سنت اسلامی فکر می‌کند. ارتکازات ذهنی مجتهد، ارتکازات ذهنی مسلمانان است و قانون‌گذار برای جعل بخشی از واقعیت‌های که وجود ندارد، باید در درون بوم اسلامی باشد و عنصر زمان و مکان را نیز در نظر داشته باشد.

حجت الاسلام والمسلمین میر جلیلی یادآور شد: متفکری که قصد دارد اندیشه‌ای را حکم نماید، باید به نسبت اندیشه با جامعه و فرهنگ توجه نموده و مظروف را نیز نادید نگیرد.

وی با تأکید بر این که دین اسلام با نظریه فکری می‌تواند، اندیشه سیاسی پویایی را برای جامعه انسانی ترسیم نماید و ضمن توجه به تحولات، از عنصر مصلحت نیز بهره‌گیری نماید، اظهار داشت: در جامعه مبتنی بر مردم سالاری دینی، برای ساخت نهادها، باید واقعیت‌هایی را که در نصوص دینی تجلی یافته در نظر بگیریم و در جایی که واقعیت‌ها به دست ما نرسیده، واقعیت‌هایی را مبتنی بر آموزه‌های الهی ترسیم نماییم.

حجت الاسلام والمسلمین میر جلیلی در پایان سخنان خود ضمن تأکید بر معرفی اصول فقه اسلامی به جهانیان ابراز داشت: باید ذخائر اسلامی را به درستی به جهانیان معرفی نماییم و آن را در مصاف دانش روز بشری قرار دهیم؛ تا قدرت اصول فقه اسلامی بر جهانیان آشکار گردد./1325/د101/ی