برجام رشد علمی کشور را کند می‌کند
به گزارش سرویش پیشخوان خبرگزاری رسا، پس از امضای متن جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب که به برجام مشهور شد، موضوعات مختلفی در خصوص شیوه رسیدگی به آن در داخل کشور مطرح شد. برخی معتقد بودند که صرف رسیدگی به برجام در شورای عالی امنیت ملی کافی است و بسیاری نیز بر این نظر پافشاری می‌کردند که برجام باید توسط نمایندگان مجلس بررسی و همچون یک لایحه پس از ارائه توسط دولت توسط نمایندگان مجلس به تأیید برسد. سرانجام این چالش تا به آنجا رسید که کمیسیونی ویژه در مجلس تشکیل شد و 15 نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی با رأی دیگر نمایندگان به این کمیسیون راه یافتند تا تمام ابعاد این سند مهم بین‌المللی را که به 12 سال چالش هسته‌ای میان ایران و غرب پایان می‌داد، مورد واکاوی قرار دهند. جلسات این کمیسیون نیز خود حواشی متفاوتی داشت، چراکه چهره‌های مختلف و مشهوری برای ارائه توضیحات به این کمیسیون ویژه رفتند و سخنان تأمل‌برانگیزی را به زبان آوردند که بخشی از آن توسط رسانه ملی پخش شد و بخشی دیگر نیز به صورت محرمانه باقی ماند. حال قرار است در پایان هفته جاری نتیجه جلسات این کمیسیون در قالب گزارشی به صحن علنی مجلس بیاید و در اختیار نمایندگان ملت قرار بگیرد. به همین مناسبت روزنامه «جوان» گفت‌وگویی با ابراهیم کارخانه‌ای نماینده مردم همدان در مجلس شورای اسلامی و از اعضای کمیسیون ویژه بررسی برجام انجام داد؛ فردی که در مجلس نیز سمت رئیس کمیته هسته‌ای را در اختیار دارد.
آقای کارخانه‌ای؛ با تشکر از زمانی که در اختیار روزنامه جوان قرار دادید، برای اولین سؤال بفرمایید که با توجه به عضویت شما در کمیسیون ویژه برجام، در این مدت جلسات کمیسیون چطور برگزار شد و به چه نتایجی رسیدید؟
در طول چند هفته گذشته که جلسات کمیسیون برجام برگزار شد، تیم مذاکره‌کننده قبلی و تیم مذاکره‌کننده فعلی در جلسات حضور پیدا کردند و توضیحاتی پیرامون ابعاد مختلف برجام ارائه دادند. آقای دکتر جلیلی نیز به همراه تیم خود که در آن زمان هدایت مذاکرات را بر عهده داشتند، دیدگاه خود را پیرامون برجام بیان کردند و آقای ظریف به همراه آقایان عراقچی و تخت‌روانچی نیز چندین‌بار در جلسات کمیسیون حاضر و توضیحات مختلفی را در حمایت از سند برجام و ابعاد آن به نمایندگان ارائه دادند. همچنین آقای دکتر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی نیز چند جلسه‌ای در کمیسیون حضور پیدا کردند و در خصوص مسائل فنی توضیحاتی به نمایندگان ارائه دادند و در تمام جلسات نیز اعضای کمیسیون برجام سؤالات خود را از مدعوین طرح کردند و پاسخ‌های خود را دریافت کردند. نمایندگان نیز همواره بر ابهامات خود تا گرفتن پاسخی شفاف تأکید می‌کردند و در برخی موارد هم این مسائل به بحث و جدل کشیده شد. کمیسیون برجام همچنین یک نشست هم با حقوقدانان برگزار کرد که این جامعه حقوقدانان از اساتید برجسته دانشگاه در رشته حقوق بین‌الملل از دانشگاه تهران، دانشگاه علامه، دانشگاه امام صادق و دانشگاه قم بودند و هر کدام هم نظرات مختلفی داشتند که به بیان همین نظرات پرداختند. در مجموع این جلسات که مشروح برخی از آن‌ها نیز از صدا و سیمای جمهوری اسلامی پخش شد، باعث شد که مردم و نمایندگان بیشتر در روند ابعاد مختلف و جزئیات این گفت‌وگوها قرار بگیرند. این خود یک حرکت مثبت بود که بحمدالله به خوبی برگزار شد و نمایندگان نیز توانستند تحلیل‌های مختلف را گوش دهند و نتیجه‌گیری کنند.
هم‌اکنون نیز در مرحله جمع‌بندی جلسات هستیم و قرار است گزارشی تنظیم شود که در صحن علنی مجلس شورای اسلامی ارائه و قرائت شود. جلسات نیز پیرامون تدوین این گزارش است و قرار است که تا پایان همین هفته و روز سه‌شنبه یا چهارشنبه این گزارش به صحن علنی ارائه و در صورت نیاز قرائت شود.
در موضوع تدوین این گزارش برای ارائه به صحن، اعضای کمیسیون ویژه چه مواردی را در دستور کار خود قرار خواهند داد؟
ما در تدوین گزارش خود مفاد برجام را مد نظر قرار خواهیم داد. همچنین مطالب، گفت‌وگوها و تحلیل‌هایی که در رسانه‌های داخلی و خارجی منتشر شده نیز یکی دیگر از منابعی است که در تدوین گزارش نهایی مورد توجه کمیسیون ویژه است. همچنین حاصل مذاکراتی که ساعت‌ها در جلسات مختلف کمیسیون داشتیم نیز در تدوین گزارش تأثیرگذار خواهد بود. علاوه بر این قرار است اسنادی نیز در جهت شفاف‌سازی توسط دستگاه‌های مختلف در اختیار کمیسیون ویژه قرار بگیرد و این اسناد نیز که برخی از آنان محرمانه است در روند تدوین گزارش مورد توجه قرار خواهد گرفت. علاوه بر این یکسری سؤالات نیز در همین رابطه از واحدهای ذیربط طرح و پاسخ‌های برخی از آنان دریافت شده است. ما برای مستندتر شدن گزارش کمیسیون به تمامی این پاسخ‌ها نیز استناد خواهیم کرد. در مجموع در تدوین گزارش به تمام این پنج موضوع توجه و گزارشی شفاف به صحن علنی مجلس ارائه خواهد شد.
آیا فرصت برای تدوین این گزارش کافی بود؟
گزارشی که ما به صحن مجلس ارائه خواهیم داد یک گزارش مختصر است و مستندات پشتیبان نیز در این خصوص وجود دارد که بالغ بر چند صد صفحه است که در ادامه تدوین و بعدها به عنوان اسناد پشتیبان نگهداری خواهد شد. این نکته را باید بگویم که اکثر قریب به اتفاق این اسناد نیز در گذشته و آینده به صورت جسته و گریخته منتشر شده اما هیچ‌گاه این چنین در کنار هم قرار نگرفته بود.
مهم‌ترین ابهاماتی که در روند بررسی برجام با آن مواجه بودید، چه ابهاماتی بوده است؟
ما ابهامات مختلفی در این خصوص داشتیم و همین ابهامات باعث طرح سؤال از گروه‌هایی شد که پیش‌تر به آن اشاره کرده بودم. به عنوان نمونه یکی از ابهامات در موضوع سانتریفیوژها است. آنچه در ماده 63 مفاد برجام وجود دارد عنوان شده که پس از پایان سال دهم، سالانه 200 عدد سانتریفیوژ IR6 و IR8 ساخته شود. بنابراین اگر قرار باشد بعد از سال دهم فقط 200 عدد سانتریفیوژ تولید کنیم، قطعاً برای رسیدن به توان 190 هزار سو سال‌ها با مشکل روبه‌رو خواهیم بود و زمان زیادی برای رسیدن به این توانمندی نیاز داریم. این یک ابهام بزرگ است و صنعت هسته‌ای برای ما دست نیافتنی خواهد بود. با این حال آقای دکتر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی معتقد است که بعداً ما می‌توانیم بر اساس برنامه دراز مدت خود به تعدادی که سانتریفیوژ نیاز داریم، تولید کنیم. ما از آقای صالحی خواستیم برنامه خود را در این خصوص ارائه دهد تا ابهامات ما نیز برطرف شود. البته این برنامه باید بر اساس ماده 52 برجام، با اعضای گروه 1+5 و اتحادیه اروپا در میان گذاشته شود که این هم جای یک ایراد است چراکه برنامه طولانی مدت بر اساس قواعد آژانس باید به عنوان یک اظهاریه همراه با پروتکل الحاقی به آژانس ارائه شود. حال اشکال اینجاست که ما موظف هستیم برنامه هسته‌ای خود را در کنار ارائه به آژانس به کمیسیون مشترک نیز ارائه کنیم که قطعاً این موضوع می‌تواند یک مانع ایجاد کند. این در حالی است که ما پس از یک محدودیت 10 ساله باید بتوانیم فعالیت‌های صلح‌آمیز خود را تحت نظر آژانس ارائه دهیم اما بر اساس برجام پس از 10 سال نیز باید برنامه‌های توسعه‌ای خود را با این کمیسیون مشترک در میان بگذاریم.
همچنین پس از محدودیت 15 ساله دیگر نیز که در برجام وجود دارد، ما باید باز هم بتوانیم برنامه فعالیت‌های صلح‌آمیز خود را انجام دهیم اما برجام تأکید می‌کند که باید پس از 15 سال نیز در این خصوص به کمیسیون مشترک گزارش دهیم. این محدودیت‌ها بسیار ایرادات جدی است و با توجه به سرعت شتابان علم در جهان و با توجه به آنکه تقریباً هر پنج سال یک‌بار داده‌های علمی در جهان دوبرابر می‌شود، آیا درست است برنامه‌های خود را دچار محدودیت‌های 10 و 15 ساله کنیم؟ در همین ارتباط آیا صحیح است برنامه تحقیق و توسعه خود را معطوف به چند سانتریفیوژ کنیم که سال‌ها نیز خود دانشمندان جمهوری اسلامی روی آن کار کرده‌اند و اطلاعات علمی آن تخلیه شده است؟ به راستی آیا به این ترتیب از رشد شتابان علمی جهان عقب نمی‌مانیم؟ همین اروپایی‌ها که امروز ما را تحت فشار قرار داده‌اند و کشورمان را به عنوان یک تهدید هسته‌ای معرفی می‌کنند، سانتریفیوژهای تی 610 با قدرت جداسازی 80 تا 100 سو در اختیار دارند. همچنین امریکا نیز در حال تولید دستگاه‌های سانتریفیوژی است که قدرت جداسازی آن‌ها 300 سو است. اما اینکه بیایند ما را محدود کنند و بعد از 15 سال تازه اجازه بدهند که سانتریفیوژهای IR8 با قدرت 20 سو مورد تحقیق قرار بگیرد و تا وارد مدار تولید اورانیوم نیز بشود سال‌ها طول می‌کشد، درست نیست. من معتقدم این محدودیت‌ها باعث عقب ماندن جمهوری اسلامی از داده‌های علمی جهان می‌شود. هم‌اکنون بر اساس گفته مقام معظم رهبری سرعت پیشرفت علمی در کشور ما 13 برابر میانگین جهانی است و همین سرعت بالا بوده که باعث شده افق‌های روشنی در برابر کشور ترسیم شود.
یکی دیگر از مشکلاتی که در موضوع برجام مشاهده می‌شود و به نظر من مانع بزرگی بر سر راه جمهوری اسلامی ایران برای توسعه علمی است، موضوع مربوط به کالاها با کاربرد دوگانه است. بر پایه لیستی که شورای امنیت تهیه کرده و همواره توسط این شورا به‌روزرسانی می‌شود، جمهوری اسلامی دچار محدودیت در دسترسی به کالاها با کاربرد دوگانه است. در این لیست عملاً دستگاه‌ها، تجهیزات و موادی قرار گرفته که در مسیر رشد علمی کشور مورد نیاز است و برای رسیدن به قله‌های علمی باید امکان دسترسی به این کالاها وجود داشته باشد. بر اساس بند موجود در برجام در این خصوص، جمهوری اسلامی برای دسترسی به این کالاها باید با شورای امنیت و کمیسیون مشترک هماهنگی کند. به عنوان مثال در این لیست فلزاتی مانند آلومینیوم، منیزیم، تنگستن، پودر نیکل، استیل مارژی و بسیاری از عناصر دیگر قرار دارد که در مسیر تحقیق و توسعه برای پیشرفت‌های علمی کشور به آن‌ها نیاز داریم و باید با شورای امنیت در خصوص گرفتن آن‌ها صحبت کنیم. چارچوب پیشرفت علمی کشور را شورای امنیت تعیین خواهد کرد، بنابراین نمی‌توانیم این سرعت علمی را حفظ کنیم یا به طور مثال ماشین‌ها و تجهیزاتی با دقت زیر 6 میکرون جزو کالاهایی با کاربرد دوگانه است که در صنایع هایتک مورد نیاز است و مراکز تحقیقاتی ما باید از آن استفاده کنند. همچنین مراکز حساس صنعتی و دفاعی ما نیز به این ماشین‌ها نیاز دارند. ما در خصوص در اختیارگیری این ماشین‌ها باید با شورای امنیت سازمان ملل صحبت کنیم و از آن‌ها اجازه بگیریم. متأسفانه در سندی عنوان شده که شرکت یا کشوری که چنین کالاهایی به ایران فروخته است باید ظرف مدت 10 روز آدرس و نوع کاربری این دستگاه‌ها در داخل کشور را در اختیار کمیسیون مربوطه در شورای امنیت و کمیسیون مشترک قرار دهد، همچنین این‌ها باید بتوانند از مکان نهایی کاربری این دستگاه و نوع به کارگیری دستگاه‌ها بازدید کنند. حال اگر فرض را بر این بگذاریم که با دراختیارگیری این ماشین‌آلات حساس موافقت کنند و ما آن‌ها را خریداری و بخواهیم از این دستگاه‌ها در مراکز نظامی خود استفاده کنیم، آن‌ها چطور باید بیایند و این کاربری را از نزدیک مشاهده کنند؟ بنابراین واقعیت آن است که موانع و محدودیت‌های زیادی بر سر راه تحقیقات و توسعه علمی کشور به وجود آمده و این در حالی است که تحقیق و توسعه و کند نشدن پیشرفت علمی کشور جزو خطوط قرمز ما در مذاکرات بود.
آیا در جلسات کمیسیون ویژه به این موضوعاتی که اشاره فرمودید هم پرداخته شد؟
تا حدودی این موضوعات طرح شد و بحث‌های متقابلی در این خصوص صورت گرفت.
البته ممکن است بگویند که محدودیت‌ها در کالاهای با کاربرد دوگانه پیش‌تر هم وجود داشته است. بله وجود داشته اما در آن زمان ما قطعنامه‌هایی را که این محدودیت‌ها را اعمال می‌کرد غیرمشروع می‌دانستیم و آن را قبول نمی‌کردیم اما حال ما رسماً قطعنامه‌ای را پذیرفته‌ایم که تمامی این موارد را مورد تأکید قرار می‌دهد. این در حالی است که پیش‌تر اگر ما این قطعنامه را نقض می‌کردیم و به این تجهیزات دست پیدا می‌کردیم، تخلف محسوب می‌شد اما امروز اگر ما به دنبال دستیابی به این اقلام باشیم، این موضوع را نقض برجام و قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل معرفی می‌کنند و طبعات سنگین و سختی را برای کشور به دنبال خواهد داشت.
بنابراین این محدودیت‌ها شدید است و به نظر من یکی از راه‌هایی که باید توجه جدی به آن شود و آینده علمی کشور را با خطر جدی مواجه کرده همین مسئله کالاها با کاربرد دوگانه است. من تنها چند مورد از چالش‌های برجام را عنوان کردم و از این دست مشکلات در برجام در حوزه‌های امنیتی، نظامی و سیاسی کم نیستند.
جلسه کمیسیون ویژه با آقای آمانو دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چطور بود و در این جلسه چه مواردی مطرح شد؟
آقای آمانو در اقدامی پیش‌دستانه اکثر سؤالاتی که در ذهن اعضای کمیسیون بود، را پاسخ داد تا از این طریق از زیر بار مسئولیت شانه خالی کند و رفع اتهام شود.
البته این نکته خوبی بود که از آن‌ها برائت جست و به عنوان نمونه اظهار کرد که برخورد دوگانه ندارد و هیچ تفاوتی میان اعضا در این خصوص قائل نیست. همچنین در خصوص افشای اسناد محرمانه نیز عنوان کرد که ما رژیم خاصی را در این خصوص اجرا می‌کنیم و اجازه افشای اسناد را نخواهیم داد. در خصوص PMD نیز عنوان کردند که ما تا آخر سال میلادی جاری پرونده این موضوع را برای همیشه خواهیم بست. همچنین اعضای کمیسیون نیز سؤالاتی در همین خصوص داشتند و به عنوان یک ایراد و نقد به دبیر کل آژانس عنوان کردند. من معتقدم که رد و بدل شدن این موضوعات توسط نمایندگان مجلس با آقای آمانو تأثیری مثبت خواهد داشت و ایشان در جریان نظرات و دیدگاه‌های اعضای مجلس قرار گرفت.
البته قطعاً آمانو در راستای سیاست‌های از پیش تعیین شده حرکت می‌کند و دیدیم که بلافاصله پس از بازدید از سایت نظامی پارچین، در خصوص ساخت‌وساز در این سایت نظامی اظهاراتی را بیان می‌کند و می‌گوید که این ساخت‌وسازها جایگاه آژانس را تضعیف می‌کند.
بنابراین ما باید قدم‌های خود را محکم برداریم و به افراد و نهادهایی تحت تأثیر دشمنان نظام در مقابل جمهوری اسلامی ایران بودند، نباید اعتماد کنیم و قدرتمندانه حرکت کنیم. کما اینکه در طول 36 سال گذشته نیز همین طور بوده و رمز پیروزی ما در جهان این بود که بدون وابستگی به این قدرت‌ها و تحت رهبری مقام معظم رهبری حرکت کردیم. مقام معظم رهبری به عنوان دیده‌بان نظام اسلامی آسیب‌ها را مشخص می‌کنند و راه‌ها را نشان می‌دهند و این مسئولان هستند که باید در این مسیر حرکت و آسیب‌ها را خنثی کنند. کما اینکه ایشان به صورت مداوم در این خصوص اشاره‌هایی نیز دارند. معظم له راه‌های نفوذ سیاسی و اقتصادی را دیده‌اند و امروز این‌ها را گوشزد می‌کنند.
شما گفته‌های آقای آمانو در دیدار با اعضای کمیسیون را تا چه حد صادقانه دیدید؟
آقای آمانو عنوان کرد که من دیپلمات هستم. بنابراین یک دیپلمات بر اساس منافعی که خودش تشخیص می‌دهد حرکت می‌کند. کما اینکه ایشان قبلاً هم این سخنان را عنوان کرده و طبیعی است که ژست حفظ اسناد و اسرار آژانس را بگیرد اما باید این گفته‌ها را در عمل ثابت کند و ما در ادامه ببینیم که تا چه حد در گفته‌های خود صادق بوده است. متأسفانه در همین قطعنامه جایگاه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص برجام بسیار محکم شده و مورد تأیید قرار گرفته که ایران باید همکاری کامل را در خصوص هر آنچه آژانس می‌خواهد انجام دهد. این آژانس همان نهادی است که 12 سال ظالمانه با ما برخورد کرد و هیچ‌گاه نخواست به رغم بازرسی‌ها، صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ما را تأیید کند.
در حوزه PMD که به آن اشاره کردید، با توجه به اینکه نقطه اصلی فشار در خصوص موضوع هسته‌ای در همین حوزه است، آیا بسته شدن پرونده موضوع را تا آخر سال میلادی امکانپذیر می‌دانید؟
در حوزه PMD ما نباید تمام تعهدات خود را تا پیش از اعلام نظر نهایی در این خصوص انجام دهیم. زیرا بر اساس برجام، جمهوری اسلامی ایران تا روز اجرا باید تمام تعهدات خود را انجام دهد و نباید هیچ موضوعی باقی بماند. تنها موضوع پذیرش پروتکل باقی می‌ماند که آن را نیز ما در حال اجرایش هستیم. خب اگر ما تمام تعهدات خود را انجام دهیم و ما مواد هسته‌ای خود را از 9 تن و 700 کیلو به 300 کیلو برسانیم و قلب رآکتور اراک را بیرون بیاوریم و آن‌ها دست ما را در پوست گردو قرار دهند، چه می‌شود؟ ما با این کار دست خود را خالی کرده‌ایم و آن وقت اگر آژانس موضوع PMD را حل و فصل نکند با مشکل روبه‌رو خواهیم بود. نباید به گفته‌های امریکا دل خوش کرد که ما آماده اجرای برجام هستیم. ما باید با تدبیر جلو برویم و به صورت گام به گام پیش برویم و متناظر عمل کنیم. این موضوع را باید به صورت جدی مورد توجه قرار دهیم و نباید برای انجام تعهدات خود عجله کنیم. ما 90 روز فرصت داریم و پس از 90 روز نیز بندی وجود ندارد که ما را ملزم کند تمام تعهدات خود را اجرا کنیم. نباید این نکته را فراموش کرد که طرف مقابل غیر قابل اعتماد است و حتی برخی از آنان دشمنان ما هستند که بارها تلاش کردند تا نظام را سرنگون کنند. از این رو دلیل ندارد که ما همه تعهدات خود را یکباره انجام دهیم و دست خود را خالی کنیم. قطعاً این اقدام به نفع منافع ملی کشور نیست.
در خصوص موضوع نمونه‌برداری از سایت پارچین هم جنجال‌های مختلفی وجود دارد. از یکسو آقای کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی عنوان کرده که نمونه‌برداری از سایت پارچین بدون حضور کارشناسان خارجی و توسط کارشناسان ایرانی صورت گرفته، اما آقای آمانو عنوان کرده‌اند که این نمونه‌برداری تحت نظارت آژانس بوده است. شما گفته‌های کدام طرف را تصدیق می‌کنید؟
نمونه‌برداری از سایت پارچین یک مورد نبوده اما اجازه دهید در این خصوص صحبتی نکنم و از این سؤال عبور کنیم.
در خصوص موضوع مصاحبه با دانشمندان هسته‌ای چطور؟ آیا در دیدار با آقای آمانو در این خصوص نیز صحبت شد و ایشان در این خصوص چه گفتند؟
من از این سؤال هم عبور می‌کنم و نمی‌توانم در این خصوص صحبتی کنم.
نشست سران قوا با کمیسیون برجام به چه نتیجه‌ای رسید؟
این موضوع هم در دست بررسی و اقدام است و امیدواریم بتوانیم آن را برگزار کنیم.
به عنوان سؤال پایانی، همزمان با کمیسیون برجام، برخی کمیسیون‌های مجلس نیز در حال بررسی موضوع برجام هستند. آیا این موضوع موازی‌کاری در مجلس نیست؟
کمیسیون‌های دیگر به عنوان کمیسیون فرعی هستند و نظرات خود را به کمیسیون اصلی که همان کمیسیون برجام است باید ارائه دهند و این کمیسیون برجام است که گزارش نهایی را به صحن علنی مجلس ارائه خواهد داد. این موضوع بر اساس قوانین و آئین‌نامه‌های داخلی مجلس است./998/د102/س
منبع: روزنامه جوان