قوی‌ترین معرفت ممکن نوعی؛ نظریه‌ای تازه در اصول فقه
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام محمدتقی اکبرنژاد، مدیر مؤسسه فقاهت و تمدن اسلامی، پیش از ظهر امروز در همایش تخصصی نقد مکتب اصولی شیخ انصاری، که در پژوهشگاه علوم و معارف اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، با انتقاد از این که در حوزه علمیه بر خلاف این که شهرت را حجت نمی‌دانیم اما هیچ کس بر خلاف مشهور حرفی را نمی‌زند، افزود: اجتهادی که بخواهد همیشه پشت سر شهرت حرکت کند اصلاٌ اجتهاد نیست؛ بلکه اجتهاد به این معنی است که قول جدید را بتواند اثبات کند.
وی با تأکید بر اهمیت تشخیص ریشه هر مسأله برای حل آن، افزود: ما انسان‌ها بالفطره به دنبال کمال هستیم و برای رسیدن به کمال نیاز به کسب معرفت است و برای کسب معرفت باید جنس مسأله را بشناسیم که آیا از ادراکات عقلی بشر است یا باید به نقل مراجعه کرد.
استاد حوزه علمیه افزود: این دنیا عالم کسر و انکسار و حجاب است و به خاطر وجود موانع، امکان کسب حقیقت صد در صد وجود ندارد و در نهایت به این نتیجه می رسیم که حرکت و اقدام برای کسب علم قطعی که نایاب است عسر و حرج دارد و زندگی را مختل می‌کند و باید دید که آیا شارع عمل به علم قطعی را لازم می‌داند یا اینکه عمل به معرفت عرفی را حجت می‌داند.
نظریه «قوی‌ترین معرفت ممکن نوعی»
وی در ادامه با بیان این که واجب کردن چیزی که به دست آوردنش محال است خلاف حکمت خداوند است، خاطرنشان کرد: پس نتیجه می‌گیریم که نباید کسب علم خالص ملاک عمل باشد بلکه باید قوی‌ترین معرفت ممکن نوعی را ملاک حجیت قرار دهیم و این نظریه در علم اصول با این که علمای بزرگی به آن اشاره داشته اند اما به آن عمل نشده و بر خلاف ان عمل شده است.
حجت الاسلام اکبرنژاد افزود: خود شیخ انصاری در کتاب مطارح به این موضوع اشاره دارد که« از بررسی زندگی عقلا به این نتیجه می‌رسیم که آنها در دین و دنیای خود ظن به سلامت را معیار عمل قرار می‌دادند و این به خاطر انسداد راه‌های کسب علم بوده است».
وی با بیان این که برای اثبات حجیت نیاز به دلیل نقلی توقیفی نیست و با وجدانیات ثابت می‌شود، گفت: دلیل نقلی مؤید این مطلب است و واژگان قرآن و روایات باید بر اساس فهم عرفی معنا شوند و بنابراین علم در متن ادله به معنی علم عقلایی است نه علم فلسفی و منطقی.
مدیر مؤسسه فقاهت و تمدن اسلامی اظهار داشت: بر همین اساس مفهوم علم در آیه نبأ و آیه لاتقف هر دو یک مفهوم را بیان می‌کنند و آن عمل کردن بر اساس آن علمی است که عرف به آن عمل می‌کند و ظن قوی را هم شامل می‌شود.
وی با این بیان که دسترسی به علم حتی در زمان خود معصومین(ع) هم برای نوع مردم ممکن نبوده، گفت: خبر ثقه بالوجدان حجت است نه این که شارع آن را با دلیل حجت کرده باشد؛ به عبارت دیگر شارع از ابتدا نفرموده که خبر ثقه حجت است بلکه به همان عرف اکتفا کرده و عرف را حجت دانسته و با دلیل نقلی هم آن را تأیید کرده است.
مقایسه نظریه قوی‌ترین معرفت ممکن نوعی با مکتب شیخ انصاری
استاد حوزه علمیه در مقایسه این نظریه با مکتب شیخ انصاری گفت: مرحوم شیخ با نگاه فلسفی وارد اصول می‌شود و می‌گوید این دلیل یا قطعی است که حجت باشد و یا قطعی نیست و برای اثبات حجیت نیاز به دلیل نقلی دیگر دارد؛ که به عقیده ما این حرف‌ها کاملاٌ درست است اما هیچ سودی برای ما ندارد و می‌شود حجیت خبر ثقه را با وجدان به دست آورد بنابراین تفاوت اصلی اینجا است که شیخ ادله حجیت را فقط تعبدی می‌داند ولی ما هم عقلی و وجدانی می‌دانیم.
تفاوت نظریه قوی‌ترین معرفت ممکن نوعی با نظریه انسداد میرزای قمی
وی با اشاره به این که میرزای قمی هم قائل به حجیت ظنون است، گفت: میرزای قمی در ابتدا قائل به عمل بر اساس علم قطعی است و به خاطر این که در حال حاضر قادر به کسب آن نیستیم پس ظن حجت است ولی این نظریه می‌گوید از ابتدا خود شارع ظن را حجت دانسته و معرفت قطعی را ملاک ندانسته است.
حجت الاسلام اکبرنژاد افزود: تفاوت دیگر نظریه قوی‌ترین معرفت ممکن نوعی با نظریه انسداد میرزای قمی در این است که میرزا نوعیت را در عمل به ظنون شرط نمی‌داند و به صورت موردی برخورد می‌کند و بنابراین خواب را حجت می‌داند ولی در این نظریه نوعی بودن ظنون شرط است.
آثار کاربردی نظریه قوی‌ترین معرفت ممکن نوعی
وی آثار کاربردی این نظریه را با توجه به ورود صحیح به مسأله، حل درست، متین و سریع مسائل دانست و افزود: از دیگر آثار آن این است که ادله نقلی بهتر معنا می‌شوند و ادله‌ای مانند شهرت روایی حجیت پیدا می‌کنند.
مدیر مؤسسه فقاهت و تمدن اسلامی در جواب این اشکال که ما می‌توانیم در همه موارد تا جایی که منجر به عسر و هرج نشده است احتیاط کنیم، خاطرنشان کرد: اول این که احتیاط در همه موارد منجر به وسواس فکری می‌شود و دلیلی هم بر این که احتیاط اصل اولیه باشد نداریم و دوم این که احتیاط هزینه بر است و انسان ها نوعاٌ قادر به احتیاط نیستند و سوم هم این که شارع بر عمل طبق سیره عقلا تأکید کرده و سخت نگرفته است./843/پ202/ف