نشست هفتگی شهرکتاب با عنوان نقد و بررسی کتاب «محتشم‌نامه» برگزار شد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست هفتگی شهرکتاب با عنوان نقد و بررسی کتاب «محتشم‌نامه» شامگاه سه شنبه 26 آبان با حضور و سخنرانی حجت‌الاسلام محمد رضا زائری مدیر موسسه فرهنگی سرچشمه، علی اصغر محمدخانی دبیر شورای گسترش زبان فارسی و اسماعیل امینی شاعر و نویسنده در مرکز فرهنگی شهرکتاب برگزار شد.
در ابتدای این نشست علی اصغر محمد خانی نویسنده ایرانی، دبیر شورای گسترش زبان فارسی، ضمن قرائت اشعاری از محتشم کاشانی، گفت: یکی از زیباترین اشعار سروده شده درباره عاشورا اشعار محشتم است که توانسته واقعه کربلا را به خوبی ترسیم کرده و در ذهن‌ها باقی بماند.
وی افزود: بنا بر وصیت این شاعر اکثر کارهای ایشان بعد از مرگ در 5 کتاب شعر و دو کتاب نظم و نثر جمع آوری شده است، دیوان ایشان در دو بخش قصاید و غزلیات است که مقدمه خوبی بر این کتاب نوشته شده است.
معاون فرهنگی موسسه شهر کتاب عنوان کرد: امروز ما ویژگی ادبی و فرهنگی این ترکیب‌بند را بررسی کرده و پیوند آن با ادبیات عاطفه و اجتماع مورد بحث قرار خواهیم داد.
نخستین مرثیه برای عاشورا و سیدالشهدا بوده است
در ادامه مهدی امین فروغی نویسنده و محقق، گفت: همه می‌دانیم در ادبیات عرب اگر از مراثی نظیر اشعار منسوب به امیرمومنان(ع) و حضرت زهرا(س) صرف نظر کنیم نخستین مرثیه برای عاشورا و از آغاز حرکت سیدالشهدا(ع) بوده است.
وی افزود: در ادبیات عرب از روز عاشورا مرثیه‌ها آغاز شد که نخستین مرثیه را خود امام حسین(ع) به دخترشان سکینه انشاء فرمودند، شعر عاشورای حسینی از سال 61 هجری متولد شده و به راه خود ادامه داد اما در ادبیات فارسی تا قبل از 4 هجری اثری در رثای امام حسین سروده نشده است.
این نویسنده عنوان کرد: بسیاری نظیر سنایی، غزنوی، فردوسی، صیف و فرغانی به تلمیح از واقعه عاشورا سخن گفتند اما پیش از محتشم مرثیه‌سرایی به مولود نارس می‌ماند که راه خود را پیدا نکرده بود محتشم با ترکیب‌بند خود حرکتی به مرثیه‌سرایی می‌دهد و به نوعی آغازگر مرثیه‌سرایی در شعر فارسی است.
محتشم مهرورزی و عاطفه را در مرثیه خود بنا گذاشت
فروغی بیان داشت: نوع نگاه محتشم مهرورزی و عاطفه را در مرثیه سرایی او بنا گذاشت شاعران بعد از او نیز این نگاه را دنبال کردند.
وی ابراز کرد: اصولا کار مرثیه و مرثیه‌سرایی در گذشته تمدن‌های مختلف کاری بوده که سایه مادرانه بر آن افتاده است که عمدتا با احساسات و عواطف زنانه بیان شده است کار غم، اندوه و شادی را بانوان بیشتر با حلقه‌ها و حرکات خود دنبال می‌کردند.
این محقق اظهار داشت: نوحه‌گری بایسته زنان بوده و مردان حزن خود را آشکار نمی‌کردند در حالیکه بیشتر به انتقام می‌اندیشیند سوگواری زنانه در فرهنگ ایران و عرب نمایان بوده و هست.
فروغی عنوان کرد: درایران نخستین متن مکتوبی که کودکان می‌دیدند ترکیب‌بند محتشم در کتیبه‌های حسینه و مساجد بود اما باید بدانیم که مرثیه تمام عیار مرثیه ای است که حماسه نیز در آن به کار رفته باشد که محتشم در اشعار خود از آن کمتر استفاده کرده است.
در مراثی به نگاه حماسی نیازمند هستیم
این نویسنده در پایان خاطرنشان کرد: ما در مراثی به نگاه حماسی نیازمند هستیم مراثی و عاطفه به مثابه دوبال هستند عاطفه را محتشم و پیروان آن به کمال خود رساندند امید که شاهد مراثی باشیم که عنصر حماسه در آن شکل گرفته و در کنار عاطفه حرکت کند.
در ادامه حجت‌الاسلام محمدرضا زائری مدیر موسسه فرهنگی سرچشمه، گفت: در مرثیه‌های متقدم آنچه بیشتر دیده می‌شود روایت درد و مصیبت است اما بعدها تغییر نگاهی دیده می‌شود که شایسته مطالعه است به خصوص که در اجتماع می‌توان این تغییر و تحول را دید.
مناسک آیینی اباعبدالله‌الحسین عنصر جامعه مدنی شیعه است
وی افزود: اینکه خداوند عزاداری اباعبدالله‌الحسین(ع) را وسیله و بهانه نجات قرار داده بعد معنوی آن است اما ظاهر مناسک آیینی و عزاداری آینه جامعه و از قدیمی‌ترین و راسخ‌ترین عناصر جامعه مدنی شیعه است.
مدیر موسسه فرهنگی سرچشمه، عنوان کرد: در ادبیات عاشورایی مطالعه اشعار و شیوه عزاداری می‌تواند اهمیت پیدا کرده و پاسخ دهد که چگونه از عاطفه به حماسه رسید.
حجت‌الاسلام زائری اظهار داشت: در دوره اخیر با یک تحول محسوس همه هنرها و آثار نسبت به دوره‌های مختلف متفاوت است، بعد از مرحوم امیری به طور طبیعی حال و هوای دفاع مقدس و تقابل داعش با اسلام رحمانی را می توان در اشعار دید.
وی افزود: در واقع اشعار و ادبیات به جای رفتار نوحه‌گرانه و عاطفی فردگرا یک حضور بیرونی و حماسی از زندگی مردم را بیان می‌کند.
مدیر موسسه فرهنگی سرچشمه، ابراز کرد: در استقبال مرحوم مشفق این تعابیر شروع می‌شود که فضای اجتماعی زمان حاضر است و منحصر به گذشته نیست در حالی که در مرثیه‌های پیشین زمان در کربلا و عاشورا متوقف است.
شاعر امروز دنبال شعر حماسی است
این استاد دانشگاه بیان داشت: شاعر امروز برای شرائط فعلی دنبال راه‌حل می‌گردد فضایی که حال و هوای خود را به شکل حماسی و به دور از عاطفه بیان می‌کند.
در ادامه نشست اسماعیل امینی یکی از شاعران کشورمان با خواندن اشعاری از محتشم، گفت: از کودکی یاد گرفتم کسی که منسوب به امام‌حسین(ع) شود او متبرک است.
هیچ کلامی جز کلام خدا مافوق نقد نیست
وی افزود: این بخش اعتقادی و ایمانی ما در فرهنگ و زندگی درست است اما در بحث علمی و تحلیلی نمی‌توان گفت که هر شعری در مدح اهل‌بیت(ع) بوده به خودی‌خود تقدس و احترام داشته قابل نقد نیست، باید بدانیم که هیچ کلامی جز کلام خدا مافوق نقد نیست.
این شاعر اظهار داشت: اینکه شعر عاشورایی از نظر علمی قابل اثبات نیست و هیچ دسترسی به اینکه شعر از کجا آمده نداریم نباید صرفا بگوییم الهام شده است و دیگر آنرا ارزیابی نکنیم.
امینی عنوان کرد: شعر عاشورایی صرفا مرثیه نیست بلکه گاهی اثبات حقانیت بوده است شعر مذهبی در دوره‌های متفاوت کارهای مختلف کرده است به عنوان مثال در دوره‌ای برای اعلام مواضع است زیرا بیان کلام به شکل منظوم راحت‌تر منتقل شده و به راحتی تحریف نمی‌شود.
وی بیان داشت: شعر متکی به سنت نیست اگر چه سنت در آن نقش داشته و فراتر از سنت می‌رود، بخشی از شعر عاشورایی متکی به سنت است که نمی‌تواند از آن فراتر رود زیرا مثل شعر حماسی دیگر نیست، شاعر می‌تواند در وقایع معمول دست برده و دخل و تصرف کند که اشکال ندارد اما در واقعه اعتقادی نمی‌شود دخل و تصرف کرد.
سنخیت اشعار با زندگی مردم نشان از عینی یا ذهنی بودن آن است
این شاعر با طرح این سوال شعر عاشورایی عینی یا ذهنی است، عنوان کرد: این سوال را با سیر اشعار می‌توان پاسخ داد که چه مقدار ذهنی و چه مقدار عینی بوده است و اینکه ادبیات با افتخار یا با ذلت همراه است و چه سنخیتی با زندگی مردم داشته است.
عاشورا اظهار عجز در برابر ظالم نیست
امینی افزود: جنبش‌های اجتماعی از عاشورا شکل می‌گیرد مظلومیت سلاح کسی در مقابل ظالم است نه اظهار عجز کسی که تسلیم ظالم شده است.
وی عنوان کرد: در دوره‌های مختلف می‌توان تشخیص داد که شعر برای چه کسی سروده شده است و می‌شود در دوره‌های اخیر دید که چگونه شعر از میان خواص حرکت کرده و در جامعه گسترش پیدا کرده است طوری که جنس زبان عناصر بلاغی تغییر پیدا می‌کند.
این شاعر بیان داشت: جنس بلاغی اشعار محتشم به ادبیات عاطفه توجه داشته است و کسانی نیز از او استقبال و پیروی کردند برخلاف شعرهای معمول عاشورایی که ادبیات تحت‌تاثیر قدرت عاطفی است در ترکیب بندها تعادلی بین آنها است اگر چه گاهی به زیبایی و پیچیدگی بلاغت توجه داشته است.
نقد از نوع دین به نفع رشد و تعالی شعر مذهبی است
امینی اظهار داشت: جای مطالعات ادبی در مسائل معنوی خالی است به خاطر تصور نادرست از تقدس که گویی مربوط به فرهنگ و هنر مذهبی است که نقد را نمی‌پذیرد، در حالیکه نقد از نوع دین به نفع رشد و تعالی شعر مذهبی است و جای کارهای سست، معمولی و شتاب‌زده را می‌گیرد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: از این منظر من این کتاب را انتخاب کردم تا به عنوان مرجع استفاده شده و به لحاظ ادبی، اندیشه و زبانی بررسی شود./807/504/ب1