نقض حریم هوایی ترکیه از سوی اسرائیل و سکوت این کشور

به گزارش خبرگزاری رسا، عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه اینترنتی رای الیوم در سرمقاله این روزنامه نوشت: بحث و جدل‌ها درباره مساله سرنگون کردن جنگنده روسی بر فراز کوه «ترکمان» در سوریه در نزدیکی مرزهای ترکیه ادامه دارد، در حالی‌که تلاش‌هایی نیز برای کاستن از این بحران فوق‌العاده در جریان است و سفر کنونی فرانسوا اولاند رییس‌جمهوری فرانسه به مسکو و دیدارش با همتای روسی خود ولادیمیر پوتین از مهم‌ترین گام‌ها در این راستا است.

همه از آرامش سخن می‌گویند و خواستار خویشتن داری هر دو طرف روسیه و ترک‌ها هستند. روسیه سامانه موشکی پیشرفته «اس 400» ضد هواپیما و ضد موشک را در سوریه مستقر کرد و همچنین سایر سامانه‌های موشکی مجهز به موشک‌های اس 400 که از لحاظ مدرنیته بودن در سطح پایین‌تری در مقایسه با اس 400  قرار دارند را فعال کرد. این اقدامات در حالی انجام می‌شود که – به ادعای عطوان- جنگنده‌های روسیه همان مناطق ترکمن‌نشین را بمباران می‌کنند. همین مسئله تأکیدی بر این امر است که روسیه به ترکیه پاسخ نظامی نمی‌دهد بلکه به مجازات اقتصادی اکتفا می‌کند.

تصور حاکم نزد روس‌ها که برخی از ژنرال‌های سابق، که در واقع به تحلیل مسائل می‌پردازند، آن را بیان می‌کنند این است که ترکیه تصمیم درباره سرنگون کردن سوخوی روسیه را چند هفته یا حتی چند روز پیش و نیز بعد از رایزنی و هماهنگی با واشنگتن و سازمان ناتو اتخاذ کرده است؛ زیرا انعقاد قرارداد فروش جنگنده آمریکایی «اف 16»که جنگنده روسی را ساقط کرد، مؤید این مقوله است که این هماهنگی یک شرط اساسی برای چنین قراردای بوده است.

موضوع دیگری که این مقوله را تأیید می‌کند سخنان روز پنجشنبه سخنگوی ارتش ترکیه است که گفت: کسی که هواپیمای روسی را سرنگون کرد، نمی‌دانست که متعلق به روسیه است و به قواعد درگیری و دستوراتی صادر شده در این زمینه، پایبند بود.

اینکه کشورها حریم هوایی همدیکر را نقض کنند، امری عادی است ولی آن‌چه غیرعادی است سرنگون کردن جنگنده است. ترکیه حریم هوایی یونان را نقض می‌کند و هواپیماهای یونان نیز همین کار را با حریم هوایی ترکیه انجام می‌دهند. اسرائیل نیز حریم هوایی ترکیه را در زمان حمله به اهدافی در داخل سوریه، نقض و حتی به حاکمیت ترکیه در دریا نیز تجاوز کرده است و 9 تبعه ترکیه را در کشتی «مرمره» به قتل رساند ولی جنگنده‌های ترکیه هیچ اقدامی صورت ندادند؛ ولی این وضعیت در مورد روسیه فرق می‌کند؛ این دو کشور در وضعیت جنگی غیرعلنی در سوریه به‌‌سر می‌برند و جنگنده روسی که سرنگون شد- طبق ادعای ترکیه- شهروندان «ترک» را بمباران می‌کرد. رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه با صراحت گفته است: ترکیه مسؤول حمایت از ترکمانان در سرتاسر جهان است.

چه بسا برخی اینگونه استدلال کنند که این اصل به‌رغم شایستگی‌اش، تا حدود زیادی خطرناک است و ممکن است علیه خود ترکیه استفاده شود. بیش از 20 میلیون ترک عرب‌تبار وجود دارند ولی آیا این مسئله، دولت‌‌های عربی را مجاز می‌کند که روزی برای حمایت از آنها مدخله نظامی کنند؟ همین مسئله درباره شهروندان ترک ارمنی‌تبار، آذری‌تبار و یونانی‌تبار و غیره نیز صدق می‌کند.

کسانی که  پوتین را می‌شناسند، تاکید می‌کنند که وی مردی لجوج و با اعتماد به‌نفسی بالا ولی در عین حال صبور است و هر اقدامی را به دقت می‌سنجد. قطعا سرنگون کردن جنگنده روسی نزد وی یک اقدامی تحریک‌آمیز است و همزمان بی‌هیچ تردیدی، عدم عذرخواهی ترکیه بیشتر تحریک‌کننده است. او با صراحت گفت: ترکیه عذرخواهی نکرده و هیچ پیشنهادی برای جبران سرنگونی این جنگنده و کشته شدن یکی از خلبانان آن ارائه نکرده است و همچنین درباره محاکمه مسؤولان این جنایت قولی نداده است. در مقابل، چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه در پاسخ پوتین گفت: ترکیه هرگز عذرخواهی نمی‌کند و فقط به ابراز تاسف بسنده می‌کند.

استقرار موشک‌های بسیار پیشرفته «اس 400» قواعد بازی را در سوریه تغییر داده است چرا که این موشک‌ها تهدیدی برای همه هواپیماهای غربی و عربی محسوب می‌شوند که در آسمان سوریه ترافیک ایجاد کرده‌اند. همانگونه که این موشک‌ها، رویاهای رییس‌جمهور اردوغان برای «ایجاد منطقه پرواز ممنوع در داخل سوریه» را بر باد داد. ولی نگرانی اسرائیل نسبت به استقرار این موشک‌ها توسط مسؤولان ارشد نظامی این رژیم اعلام شده است؛ زیرا در سایه استقرار این سامانه‎ها، هواپیماهای اسرائیلی آزادی عمل را در آسمان سوریه از دست می‌دهند و همچنین دیگر نمی‌توانند بدون رویارویی شدن با این سامانه‎ها، هر مرکز و سیستم‌های موشکی را به این بهانه که در مسیر منتقل شدن به «حزب‌الله» لبنان است، هدف قرار دهند. منطق نیز اینگونه می‌گوید.

رییس‌جمهور پوتین گفته است که به «پاسخ اقتصادی» به ترکیه متوسل خواهد شد این یعنی محرومیت فوری ترکیه از 10 میلیارد دلار در سال است و این درآمدهای به‌دست آمده از گردشگران روسی و صادرات محصولات کشاورزی ترکیه به روسیه است که سالیانه حدود 4 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. پوتین همچنین دستور داد که گوجه‌فرنگی از مراکش و دیگر کشورها به غیر از ترکیه وارد شود. فقط واردات این نوع محصول از ترکیه سالیانه 300 میلیون دلار تخمین زده می‌شود. پیش‌بینی می‌کنیم که صنعت گردشگری ترکیه که درآمدی حدود 36 میلیارد دلار عاید این کشور می‌کند به دلیل تنش کنونی که ممکن است سال‌ها تداوم داشته باشد، با رکود مواجه شود.

چه کسی این خسارت‌های اقتصادی ترکیه را که در عرصه گردشگری و صادرات کشاورزی و صنعتی سالیانه تا 50 دلار می‌رسد، جبران خواهد کرد؟ همپیمانان سعودی و قطری؟ این در حالی‌ است که قیمت نفت و گاز سقوط کرده است و کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس به سیاست‌های ریاضت اقتصادی متوسل شده‌ و در جنگ فرسایشی بی‌پایان در یمن گرفتار شده‌اند.

روسیه از شهروندانش خواسته است که به ترکیه سفر نکنند و از ورود 50 شهروند ترکیه به روسیه، به‌رغم لغو روادید میان دو کشور جلوگیری کرده است. چنین تصمیم‌ها تنها در وضعیت تشدید تنش و افزایش احتمال وقوع جنگ اتخاذ می‌شود.

طی ماه جاری، اعتبار روسیه 2 بار خدشه‌دار شده است؛ نخستین بار با سرنگون کردن هواپیمای مسافربری‌اش در آسمان «سینا» و دومین بار با سرنگونی هواپیمای نظامی آن بر فراز آسمان سوریه. واکنش انتقام‌آمیز پوتین به مورد اول تشدید بمباران مواضع داعش در شرق و شمال غربی سوریه بوده است ولی این سوال مطرح می‌شود که آیا وی برای انتقام از مورد دوم تنها به مجازات اقتصادی بسنده خواهد کرد؟

کشورهای بزرگ قوانین خاصی برای انتقام گرفتن دارند. آمریکا برای انتقام گرفتن از حادثه یازدهم سپتامبر 2001 علیه برج‌های دوقلوی تجارت جهانی، به افغانستان حمله و پس از دو سال عراق را اشغال کرد و قبل از آن نیز برای انتقام گرفتن از سرنگونی هواپیمای لوکربی در آسمان اسکاتلند، لیبی را بمباران کرد. روسیه نیز در پاسخ به اقدام گرجستان در سال 2008 به تعرض به «اوسیتیای جنوبی»، آن را به تصرف خود درآورد و همچنین شبه‌جزیره «کریمه» را در سال 2014 به عنوان پاسخ به اقدامات چالشی اوکراین، به تصرف خود درآورد.

جنگ‌افروزی به مصحلت ترکیه و روسیه نیست؛ زیرا جنگ یعنی نابودی فراگیر، آن هم با توجه به ورود برخی طر‌ف‌ها به این جنگ احتمالی. اوضاع فعلی همچون آتش زیر خاکستر است و هر گونه اشتباهی یا لجبازی جنگ را برای چندین سال شعله‎ور خواهد کرد.

چگونه می‌توان مانع از وقوع این جنگ شد؟ پاسخ دادن به این سوال دشوار است ولی می‌توان پیش‌بینی کرد که سرنگونی یک جنگنده ترکیه در مقابل (جنگنده سرنگون شده) روسیه ممکن است عزت پوتین را- ولو به صورت موقت- حفظ کند و همچنین چه‌بسا عذرخواهی ترکیه می‌تواند بخشی نه همه خشم روس‌ها را فروکش سازد. مگر آن‌که طرح‌هایی از قبل برنامه‌ریزی شده برای غرق کردن ترکیه و روسیه در جنگی سخت با هدف خسته کردن طرفین و سوق دادن هم‌پیمانان خاورمیانه‌ای و اروپایی آنها به این جنگ آماده شده باشد و این مسئله‌ای دیگر است. غرب، روسیه را دشمن درجه اول و ترکیه را دشمن درجه دوم خود می‌داند و تجربه اقتصادی ترکیه که خود الگویی شده است و بلندپروازی‌های عثمانی‌وار اردوغان دشمنان بیشتری را در غرب برای ترکیه ایجاد کرده است.

تفاهم‌های نشست وین برای ایجاد راه‌حلی سیاسی برای بحران سوریه از هم فروپاشیده و یا در حال احتضار است و هم‌پیمانان آمریکا در میان کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس نیز باید چک‌های خود را و چه بسا هواپیماهای آمریکایی «اف 16» خود را برای جنگی شدید در سوریه علیه روسیه آماده کنند و این یک جنگ نمایشی علیه داعش همانطور که از یک سال تاکنون بوده، نخواهد بود./982/ب102/ک