بررسی مکانیزم داستان در فهم مفاهیم دینی/ تولید بسته‌های داستانی از لوازم ترویج سبک زندگی
حجت الاسلام سید احمد بطحایی، معاون آموزش مدرسه اسلامی هنر قم در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری رسا، با اشاره به اهمیت داستان و قصه در تبلیغ و انتقال معارف دینی به مخاطبان اشاره کرد و گفت: قصه‌گویی از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین روش‌های غیرمستقیم برای انتقال مفاهیم به مخاطب به شمار می‌آید.
قصه‌گویی از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین روش‌های غیرمستقیم برای انتقال مفاهیم به مخاطب به شمار می‌آید
وی اظهار داشت: هر فکر، ایده و گرایشی برای انتقال از صادر به مخاطبِ خود نیاز به مدیوم، فرم و قالبی مناسبِ خود دارد که در عین محافظت از مفادِ مفهوم، بتواند به طریقی ساده، سهل، مؤثر و به دور از موانع و عوارض، مخاطب را نسبت به آن ایده و فکر آگاه کرده و در ضمیرش مستقر کند.
معاون آموزش مدرسه اسلامی هنر تأکید کرد: داستان از قدیمی‌ترین و البته مؤثرترین قالب‌هایی است که برای انتقال مفاهیم در سنت‌های دینی و غیر دینی دیرین و البته معاصر مورد استفاده قرار گرفته و می‌گیرد و مفاهیم ساده علمی، طبیعی و حتی معنا و مفهوم واژگان را طی قصه و گاه بدون نیاز به توضیح، منتقل می‌کند.
وی به موضوع پایان نامه‌اش در مقطع کارشناسی ارشد اشاره کرد و گفت: این رساله درصدد تحلیل و بررسی ساختاریِ داستان به عنوان یک مدیومِ مناسب و البته کارآمد برای انتقال مفاهیم دینی و بررسی نقش و مکانیزم داستان در فهماندن مفاهیم دینی است.
بررسی نقش و مکانیزم داستان در فهماندن مفاهیم دینی به مخاطبان
حجت الاسلام بطحایی افزود: این رساله در پاسخ به این سؤال است که فرم داستان چگونه می‌تواند آموزه‌های دینی را قابل فهم کند و سعی شده که به صورت تخصصی به ویژگی‌ها و مزیت‌های داستان پرداخته شود و در همین راستا با ذکر مثال‌ها، شواهدی نیز برای داستانهای دینی موردِ ادعا اقامه شود.
وی با اشاره به مزیت‌ها، ویژگی‌های داستان، ساختار و کیفیت داستان در قرآن و اهمیت رسانه و فرم داستان در زمان حاضر یادآور شد: در پیشینه تحقیق از دو بخش داستانهای قرآن با راهنمایی استاد ژرفا، خانم فرودین و پروینی، سعید شاپور، محمد شدید، محمدناجی و بخش هنر دینی و اسلامی با استفاده از کتاب‌های مددپور، محمود بوستانی، عفیف البهنسی استفاده شده است.
معاون آموزش مدرسه اسلامی هنر به شیوه تحقیق اشاره کرد و گفت: شیوه تحقیق، تحلیلی تاریخی است و به آثاری که درباره داستان و کیفیت انتقال در این فرم آمده، اشاره شده است و از نظر نوآوری و بدیع بودن، صحبت‌های بسیاری درباره داستان دینی و حتی بالاتر در مورد هنر دینی شده؛ اما کمتر به صورت فرمیک مرود بررسی واقع شده است.
وی اهداف رساله را علمی و عملی خواند و یادآور شد: اهداف علمی در پاسخ به این سؤال است که خصوصیت فرم داستان برای انتقال معنا چیست و چگونه؟ و اهداف عملی، پیشنهادی برای مبلغان است که علوم دینی را با بیشترین نفوذ و کمترین عوارض گسترش دهند.
حجت الاسلام بطحایی تأکید کرد: قصه و داستان در این رساله، چیزی اعم از داستان و قصه و ناظر به اختلاف این دو نیست؛ بلکه توالی حوادث واقعی یا ساختگی است و مراد از گفتگوی بیرونی، دیالوگ حضرت موسی(ع) و خضر(ع) است یا آیات 8 تا 98 طه که در خلال آن خداوند متعال با حضرت موسی(ع) سخن گفته است و می‌توان به گفتگوی خداوند و فرشتگان در اوایل سوره بقره، آیه 30، یا خداوند و ابلیس در اواسط سوره شعرا، آیه 61 اشاره کرد.
وی به گفتگوی درونی یا مونولوگ در قرآن اشاره و تأکید کرد: واگویه های حضرت ابراهیم(ع) با خودش در آیه 77 سوره انعام، «فلما جند علیه اللیل رای کوکبا قال هذا ربی فلما افل قال لا احب الافلین» آمده است که می‌توان به نمونه‌های دیگر آن در ادبیات معاصرتحت عنوان رساله مقیم و مسافر حاج نورالله اصفهانی یا گفتار خوش یارقلی شیخ محمد محلاتی نیز اشاره کرد.
معاون آموزش مدرسه اسلامی هنر با اشاره به نماد، سمبل، رمزگزاری و ساده سازی مفاهیم عمیق برای مخاطب عام خاطرنشان کرد: نماد کلمه‌ای است که معنایی فراتر از غیر لفظ خود القا می‌کند و در ادبیات ماکز(آب مرز این دنیا و آن دنیا)، در شاهنامه (هفت خوان، هفت عدد کمال چنان که در آثار عطار هم دیده شده)، داستانهای سهروردی، عطار، بوعلی و حتی داستانهای قرآن (یوسف و لوط و یعقوب و ابراهیم و آدم) نیز آمده است.
عینیت بخشی و نمایشی کردن مفاهیم از ویژگی داستان است
وی عینیت بخشی و نمایشی کردن مفاهیم را ویژگی داستان خواند و تأکید کرد: عینیت به جای ذهنیت، شویینگ به جای تلیتگ مطرح است؛ زیرا داستان از تباهی یا خوشبختی یا کفر و ایمان نمی‌گوید؛ بلکه آن را نشان می‌دهد.
حجت الاسلام بطحایی، مهارت‌های اجتماعی، پاسخگویی به مسائل و تقویت نیروی اندیشه و عاقبت اندیشی را مزیت دیگر داستان برشمرد و گفت: تجربه ذهنی و پاسخ به سؤالات و یافتن جواب در دل داستان‌ها است و از آن‌جا که فطرت نیز در پی یافتن حقیقت و پاسخ به سؤال است، با داستان پیوند عمیق تری دارد.
وی به معرفی الگو و ارائه روش‌های اخلاقی و تربیتی در داستان اشاره کرد و گفت: داستان‌ها عمر دو چندان می‌دهند، چنان که قرآن می‌فرماید «لقد کان فی قصصهم عبره لاولی الالباب»؛ که در این رساله به صورت روانشناختی و ادبی به بررسی الگو و چگونگی به دست آمدن آن و کارآیی داستان در یافتن در داستان پرداختیم.
معاون آموزش مدرسه اسلامی هنر، هم‌ذات پنداری را از ویژگی‌های داستان خواند و یادآور شد: این یگانگی و هم‌ذات پنداری سبب شناخت غیر مستقیم آدمی با دنیای خویش، نیازها و نقص‌ها می‌شود.
وی به ضمیر ناخودآگاه انسان اشاره و خاطرنشان کرد: پیامبران بیش و پیش از استدلال و ارائه برهان در ابتدای امر از معجزه و داستان بهره می‌بردند و قرآن نیز در عین دارا بودن از استدلال، تکیه‌اش برای انتقال معنا، تأثیرگذاری در ضمیر ناخودآگاه انسان‌ها به وسیله داستان و مثل بوده است.
یک سوم قرآن و کتابی که خاتم معجزات است را داستان تشکیل داده است
حجت الاسلام بطحایی با اشاره به تعلیق و جذابیت داستان گفت: داستان باید خوانده شود؛از این‌رو به تأخیر انداختن اطلاعات در داستانهای قرآن و پدید آمدن سؤالاتی از قبیل (چه می‌شود؟، چه شد؟، چه زمانی؟ چه کسی؟ و سؤالاتی از این قبیل) درداستان حضرت ابراهیم(ع) و نمرود یا داستان حضرت موسی(ع) و خضرنبی(ع) برای تعلیق و جذابیت است.
وی با تبیین خصوصیات و اهداف داستانهای قرآن تأکید کرد: حقیقی و مکفی بودن، خودبسندگی و به دور از حشو و زیاده گویی، جذابیت و محوریت محتوا، اثبات وحی، وحدت ادیان،همانندی شیوه دعوت، پیروزی نهایی و الهی پیامبران، دشمنی شیطان از ویژگی‌های داستانهای قرآنی است.
معاون آموزش مدرسه اسلامی هنر به اهداف روایی داستانهای قرآنی اشاره کرد و افزود: یک سوم قرآن و کتابی که خاتم معجزات است را داستان تشکیل داده است؛ چنان که دراهداف روایی داستانهای قرآن، اصول تربیتی، اخلاقی، عبرت گرفتن و تأمل در گذشته وجود دارد.
ضرورت تولید و تهیه بسته‌های داستانی در مؤسسات و مراکز تخصصی برای سبک زندگی
وی با اشاره به ساختار هندسی داستانهای قرآن گفت: اسلوب یا فنون روایی که نثر است و از نظم زیباتر است، پی نوشت و جملات توضیحی در میان داستان، مفاجات یا غافلگیری و تکرار در آیاتی همچون (و مکروا مکرا و مکرنا مکرا) از ساختارهای هندسی قرآن است.
حجت الاسلام بطحایی با ارائه دو پیشنهاد در عرصه نظری وعمل تأکید کرد: باید پژوهش‌هایی درباره داستانهای قرآنی و داستانهای دینی برای اقتباس صورت گیرد و این که با تولید و تهیه چندین بسته داستانی در مؤسسات و مراکز تخصصی برای سبک زندگی اسلامی که مواد خامی برای تهیه فیلم و سریال و هنرهای تصویری است، تولید شود./908/ت301/س