فتواها باید حساسیت و حرمت امت اسلامی را رعایت کنند

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از دانشگاه مذاهب اسلامی حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در کنفرانس علوم اسلامی و تصفیه و اصلاح آن در جهت مبارزه با افراط گرایی در کشور عراق، با طرح این سؤال که عوامل نهفته در ورای خشونت در روابط امت اسلامی چیست؟ اظهار داشت: در این زمینه چند عامل مهم در تولید خشونت در روابط امت با یکدیگر مؤثر هستند.

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس بیان داشت: یکی از این عوامل که نقش بیشتر و تاثیرگذارتری را در زمینه سازی خشونت به خود اختصاص داده است، اشکالات روشی علوم است، به همین جهت، ضرورت دارد به بررسی اشکالات در این نگاه‌ها به علوم اسلامی به صورت دقیق دست بزنیم.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به اینکه دو نوع اشکال در پاره ای از نگاه‌ها و پرداختن‌ها به علوم اسلامی وجود دارد، خاطرنشان کرد: اشکال نخست، وجود عناصر نادرست در روش علوم اسلامی در این نگاه‌ها است؛ با این توضیح که عناصر نادرست و یا دست کم تنقیح ناشده در شیوه علم دینی در مواردی وجود دارد که از این وضعیت می‌توان به در برگیری روش علم از عناصر نادرست تعبیر کرد.

نقص روشی و آسیب‌های آن

رییس دانشگاه مذاهب اسلامی بیان داشت: نقص روشی، اشکال دوم در روش پردازی علوم است، که گاه در علوم دینی نیز جریانات یا کسانی به آن دچار می‌شوند.

وی افزود: آسیب‌های ناشی از ناحیه دچار شدن پاره ای از گرایش‌های فکری به نقص روشی در علوم اسلامی، آسیب‌های جدی و گاه پر مخاطره برای جامعه اسلامی است.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی بیان داشت: توجه به سه مقدمه آشکار می‌کند که چطور نقص روشی در علوم دینی منتهی به بروز مشکلاتی برای جامعه می‌گردد، مقدمه اول اینکه شخص به خاطر این که در روش او نقص‌هایی وجود دارد، نمی‌تواند در بسیاری از موارد به فهم درست دین و فهم درست شریعت نائل آید بلکه آنچه را می‌فهمد، اندیشه‌هایی نادرست یا نارسا از دین است.

وی ادامه داد: مقدمه دوم، این که این افکار نادرست - که انسان در نتیجه نارسایی روشی کسب و کشف می‌کند- در موارد بسیار، اندیشه‌های افراطی هستند ومقدمه سوم، این که افکار افراطی وقتی پا به صحنه واقعیت زندگی و مناسبات اجتماعی می‌گذارند، منشاء بروز خشونت در مناسبات می‌گردند.

وی گفت: بدینسان نتیجه می‌گیریم که نقص در روش علوم اسلامی، در مواردی به خشونت در روابط می‌انجامد.

نقص مبانی علم بخشی از نقص روشی

رییس دانشگاه مذاهب اسلامی بیان داشت: علوم اسلامی حکم ساختمان را دارد که به زیرساخت نیاز دارد. زیرساخت‌های علوم اسلامی، مبانی اندیشه ای است که اگر لرزان یا نادرست باشند و یا اصلاً نباشند بنای علوم اسلامی به مشکلاتی برمی خورد یا مشکلاتی به بار می‌آورد.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی ادامه داد: بخشی از کاستی‌های روشی، غیاب اندیشه‌های مبنایی است که حکم زیرساخت را برای علوم اسلامی دارند.

وی گفت: بی گمان علوم اسلامی بر روی زیرساخت‌های مهم و مستحکمی بنا شده است، اما در عین حال در مواردی در روش و نگاه پاره ای از مجموعه‌ها و گرایش‌های شریعت گرای فعال در جهان اسلام، اندیشه‌های مهمی غایب مانده است؛ اندیشه‌هایی که بستر علم فقه هستند و شرط درست اندیشی در علم فقه به شمار می‌روند.

فقدان و غیبت این اندیشه‌های پایه ای و زیرساختی، علم فقه را به مسیر ناکارامد، مضر و احیاناً خشونت زا می‌کشاند و امت را به ورطه تفرقه و نسل‌های جدید امت را به سمت گریز از دین سوق می‌دهد.

چند اندیشه پایه ای غایب

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی به عنوان نمونه به سه دیدگاه کلان اشاره کرد که نبود این‌ها در نزد بسیاری باعث شده است که علوم اسلامی مسیرهای تولید اندیشه در آن، با اشکالاتی مواجه شد.

وی گفت این سه اندیشه کلان (که در جایگاه زیرساخت‌ها برای علوم اسلامی باید بنشینند) عبارت‌اند از: اخلاق مدار بودن دین، امت مدار بودن دین، زیبا مدار بودن دین و مبنای اخلاق مدار بودن دین.

وی با اشاره به اندیشه اخلاق مدار بودن دین (که إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ بر آن دلالت دارد) گفت: بی گمان دینی که اخلاقی است، شریعت آن نیز اخلاقی است؛ چرا که شریعت، وابسته به دین و تابع آن است. مگر می‌شود دین اخلاقی باشد ولی شریعت این دین که مساحت بزرگی از آن را پر کرده است غیراخلاقی و یا بی تفاوت نسبت به اخلاق باشد؟!

استاد برجسته حوزه علمیه قم تصریح کرد: سوالی که مطرح است اینکه آیا فقه بسیاری از گروه‌ها که امروز در فضای امت تولید می‌شود و بر آن اساس فتوا می‌دهند، اخلاقی است؟، فتواهایی که امروزه در فضای امت اسلامی صادر می‌شود بسیاری از آنها منشاء تفرقه و برخورد میان امت هستند و به بزرگ‌ترین عامل تولید بداخلاقی در جهان بدل شده‌اند.

مشکل این است که این فقه‌ها به مشکل نقص مبنایی دچارند و آن مبنای اخلاق مداری شریعت است که یک مبنای کلامی است و در مرحله پیش از ورود به فقه باید بحث شود و پذیرفته گردد.

 حجت الاسلام والمسلمین مبلغی گفت: به بیان دیگر از اینجا به دست می‌آید که علم فقه نزد اینان در ارتباط با امت اسلامی بر زیرساخت اندیشه اخلاقی بودن شریعت استوار نگشته است و گرنه فتواها به سمت قتل و کشتار میان امت؛ به جلو نمی‌رفت.

وی گفت: اگر بخواهیم این حقیقت را توضیح دهیم به کلامی از امام علی (ع) باید اشاره کنیم که آن حضرت توصیه می‌فرمایند، که شما نسبت به اعظام قتل (بزرگ برشمردن قتل) تعصب بورزید، بزرگ داشتن قتل یعنی نداشتن نگاه آسان، سطحی و سریع در قبال کشتن انسان، و یعنی اینکه کشتن را امر کوچکی نگیرید و از آن اجتناب کنید؛ کوشش و اجتنابی تعصب وار و همراه با اصرار.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی اظهار داشت: بسیاری از فتواهایی که امروزه صادر می‌شود بر پایه اعظام قتل و اجتناب از رویکر به قتل بنا نشده است، طبیعی است فقه فاقد این زیرساخت اخلاقی و فطری (یعنی: بزرگ برشمردن قتل) به خشونت در امت می‌انجامد.

وی گفت: آیا می‌توان چنین فتواهایی را نماینده شریعت اخلاقی اسلام به حساب آورد؟! هرچند این فقه‌ها اسم خود را شریعت بنامند و سنگ را بر سینه زنند.

مبنای امت مدار بودن دین

وی به اندیشه دوم (یعنی: امت مدار بودن دین، اشاره کرد و گفت: امت اندیشی دو شاخه کلامی دارد که یکی امت واحده اندیشی (امة واحدة) است و دیگری اممی اندیشی (وجعلناکم شعوبا وقبائل لتعارفوا) نسبت به کل بشریت است.

در این دو شاخه فعل خداوند و جعل او (جعلناکم) مطرح است در نتیجه اندیشه آن، کلامی می‌شود و باید به مثابه زیر ساخت شریعت به حساب آید و گرنه معنایش آن می‌شود که خداوند شریعت خود را بر پایه فعل خود و هماهنگ با جعل خود قرار نداده است.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی تصریح کرد: اندیشه امت اندیشی امروزه در جایگاه زیرساخت چارچوب دهنده و قوام دهنده به فقه بسیاری از گروه‌های فعال در جهان اسلام قرار نگرفته است. بسیاری از این مجموعه‌های فقهی و فتوایی به جای آنکه در جهت ایجاد امت واحده عمل کنند در جهت تفرقه بین امت عمل می‌کنند.

وی گفت: امت اندیشی یک غائب بزرگ در مجموعه عناصر تشکیل دهنده روش فقه به حساب می‌آید. امروزه خیلی از فتواها هیچ حرمتی برای امت از خود نشان نمی‌دهند و هیچ رعایتی و تقیدی به چارچوب‌های امت و لوازم بقاء امت از خود بروز نمی‌دهند. بلکه برعکس درهای تفرقه و قتل و اصطکاک و برخورد را به روی مسلمانان گشوده‌اند.

مبنای زیبا مدار بودن دین

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی اندیشه کلان سوم یعنی زیبا اندیشی را نیز تشریح کرد و گفت: اگر خداوند زیباست دین او هم زیباست. اگر خداوند زیبایی را دوست دارد دین خود را در جهت تقویت نهاد زیبایی در انسان و توسعه و تعمیق زیبایی در انسان شکل داده است.

وی اظهار داشت: زیبایی اندیشی یک زیرساخت بزرگ برای فقه است که به آن چارچوب، جهت، معنا و روح می‌دهد ولی متاسفانه این اندیشه کلان به یک غائب بزرگ در نگاه‌های روش پردازانه فقهی بدل شده است. بسیاری از فتواها خواسته و ناخواسته در جهت منهدم ساختن روح زیبایی در انسان‌ها و نسل‌ها عمل می‌کنند.

وی به آیه شریفه قل من حرم زینة الله آلتی اخرج لعباده ... اشاره کرد و گفت: قران کریم لحنی عتاب گونه و اعتراض گونه نه به افراد عادی، بلکه خطاب به کسانی دارد که در جایگاه فتوا نشسته‌اند و دست به تحریم زینت خداوند می‌زنند.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی اظهار داشت: خیلی از نگاه‌های فقهی در جهان اسلام که جوانان مسلمان را به سمت فرار از دین می‌کشانند در زمره همین کسانی جای می‌گیرند که قران از آنها به عنوان افراد تحریم کننده زینت خدا یاد کرده است.

وی گفت: در بعضی از نگاه‌های فقهی اندیشه‌هایی وجود دارد که این‌ها به عنوان سلول‌های خفته برای خشونت محسوب می‌شوند که ممکن است در شرایطی در گذشته عمل نکرده باشند ولی امروزه همان‌ها بیدار و فعال شده‌اند و تفکراتی از نوع داعش را در میان امت خلق کردند. و به تکفیر و گمراه کردن امت اسلام مبادرت می روزند./998/د101/ی