اهداف و محورهای چهارگانه شورای تحول علوم انسانی/همکاری حوزه و دانشگاه راه تحول در علوم انسانی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، غلامعلی حدادعادل عصر امروز در مراسم افتتاحیه طرح ملی گفتمان علوم انسانی که در سالن اجتماعات مرکز همایش های غدیر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، با اشاره به ضرورت تحول در علوم انسانی اظهار داشت: برای پیش آمدن یک انقلاب بزرگ اسلامی، مردم در تظاهرات میلیونی به ندای امام لبیک گفتند که در این قیام شعارهایی که برخواسته از وجدان تاریخی ملت بود بر لب مردم شکوفا شد و نخستین کلمه و اولین شعار ملت ایران در انقلاب اسلامی استقلال بود.

استقلال شعار اول ملت ایران بود

رییس شورای تحول علوم انسانی افزود: شعار ملت «استقلال آزادی جمهوری اسلامی» بود مردم استقلال می خواستند؛ اما باید توجه داشته باشیم که دایره استقلال به استقلال سیاسی و دخالت نکردن خارجی ها در امور داخلی کشور خلاصه نمی شود، بلکه استقلال فقط به این معنا نیست و مفهومی جامع وعمیق است و شامل همه خواسته های ملت می شود.

وی با بیان این که استقلال به معنای بی اعتنایی به دستاوردهای دیگران نیست، عنوان داشت: ما باید خودمان برای خودمان تصمیم بگیریم و از دستاوردهای دیگران استفاده کنیم ولی این استفاده کورکورانه نباشد، ما نباید غافل باشیم تا دیگران آن چه را می خواهند سر سفره ما قرار دهند و نظرات خود را بر ما تحمیل کنند.

حدادعادل با اشاره به این که تأسیس دانشگاه در ایران کاری برخواسته از اندیشه اسلامی نبود، تصریح کرد: دانشگاه باید تأسیس می شد و ما ناچار بودیم از دستاوردهای غرب استفاده کنیم؛ اما نکته مهم این است که پایه گذاران دانشگاه در ایران ابتدا رفتند در کشورهای اروپایی تحصیل کردند و بعد آمدند و دانشگاه را تأسیس کردند، به همین علت آن ها رابطه ای بین دانشگاه و معارف اسلامی برقرار نکردند.

بنیان گذاران دانشگاه تفکر غربی داشتند

وی اضافه کرد: در دانشگاه چه در رشته های علوم انسانی و چه رشته های پزشکی و مهندسی نگاه غالب بنیان  گذاران دراز کردن دست نیاز به سوی غرب بود و معتقد بودند ما آن چه را که خودمان داریم ارزشی ندارد، حال ما در زمینه رشته های غیر علوم انسانی بحثی نداریم که استقلال چه معنایی دارد ولی در حوزه علوم انسانی این موضوع جای بحث و بررسی و دقت زیاد دارد.

رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با تأکید بر این که رشته های علوم انسانی به طور مستقیم با معنای انسان در یک فرهنگ و تمدن رابطه دارند، خاطرنشان کرد: ما یک تمدن اسلامی داریم و یک تمدن غربی و از طرفی آیا نباید بگوییم انسان در این دو فرهنگ و تمدن دو معنای متفاوت دارد؟ آیا علوم انسانی اسلامی و غربی یکی در می آید؟ مسلما جواب منفی است علوم انسانی اسلامی در مقابل علوم انسانی غربی است چراکه هر دو برخواسته از دو فرهنگ و تمدن متفاوت هستند.

وی افزود:علوم انسانی بخشی مربوط به شناخت انسان است و بخشی نیز بایدها و نبایدهایی است که انسان باید عمل کند و این بایدها و نبایدها مبتنی بر هست و نیست ها است، بنابراین وقتی ما در هستی شناسی انسان با دنیای غرب اختلاف نظر داشته باشیم نمی توانیم باید ها و نبایدهای یکسانی داشته باشیم؛ دیدگاه اسلام در مورد انسان و آن چه غرب امروز در مورد انسان می گوید یکسان نیست.

حدادعادل یادآور شد: بنده در دانشگاه در فضای فلسفه و جامعه شناسی بوده ام و به این نتیجه رسیدم از رنسانس به بعد در سیر تحول فکری و فلسفی غرب همواره تلاش بر این بوده است که هر عنصری در وجود انسان را نشانه متاعی بودن انسان جلوه دهند تا انسان به طبیعت و مادیت فروکاسته شود و هرچیزی که در وجود انسان دلالت بر آسمانی بودن و الهی بودن او داشته باشد تأویل به یکی از جنبه های مادی بکنند که نمونه های بارز آن فروید در روانشناسی، داروین در زیست شناسی، اگوست کنت در جامعه شناسی و مارکس در اقتصاد است.

ضرورت تحول در علوم انسانی

رییس شورای تحول علوم انسانی با اشاره به دوباره به ضرورت تحول در علوم انسانی، تصریح کرد: دانشگاهی بنیان گذاری شده است که عموما ارتباطی با مفاهیم دینی نداشته است و بیشتر علوم انسانی آن از آلمان، فرانسه و انگلیس اقتباس شده است؛ اما در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی مطالبه امام و امروز خواسته رهبری است که علوم انسانی باید متحول بشود.

وی افزود: رهبر معظم انقلاب در سال 88 در دیدار رمضانی خود با استادان دانشگاه مطالبه جدی تری در این زمینه کردند که چند ماه بعد منجر به تصویب مصوبه ای در شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر تشکیل شورای تحول و ارتقای علوم انسانی شد که بیست نفر عضو دارد و مرکب از دانشگاهیان و حوزویان است.

اهداف و میادین چهارگانه شورای تحول علوم انسانی

وی با اشاره به گزارشی از فعالیت های شورای تحول علوم انسانی افزود: نخستین اقدام تشکیل دبیرخانه شورای تحول بود که در این راستا دکتر سید حمید طالب زاده استاد فلسفه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران را به عنوان دبیر شورای تحول انتخاب کردیم و بعد از آن نیز چهار هدف برای شورا ترسیم کردیم؛ نسخت اسلامی کردن دوم بومی کردن، سوم کارآمدی علوم انسانی و چهارم روزآمدی که هرکدام جای توضیح دارد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به چهار میدان مشخص کاری برای نیل به اهداف تحول در علوم انسانی تأکید کرد: برای دست یابی به چهار هدف فعالیت های خود را در چهار حوزه سازماندهی کردیم؛ نخست تحول در محتوای علوم اسلامی اعم از کتاب ها، برنامه های درسی و برنامه های آموزشی، دوم تربیت و تأمین استاد که اگر استاد معتقد به تحول نباشد کارها به سامان نمی رسد، حوزه سوم دانشجو است که باید مشخص شود چه کسی دانشجوی علوم انسانی بشود؟ در کجا درس خوانده باشد؟ که در این موضوع اهمیت مدارس علوم انسانی مشخص می شود و بعد این که ما چند دانشجو در رشته های علوم انسانی می خواهیم؟ و بخش چهارم توجه به پایان نامه ها و مجلات علوم انسانی است که چشم انداز کار است.

وی عنوان کرد: برای تحول باید جلوی توسعه را در برخی جاها بگیریم ولی شما ببینید دانشگاهی در فراخوانی 20 هزار نفر را برای تحصیلات تکمیلی جذب می کند و این افراد بعد از فارغ التحصیلی غالبا بی کار و ناراضی می مانند و گناه را به گردن نظام می اندازند؛ چرا در کشور ما بدون حساب و کتاب در83 دانشگاه دکترای روانشناسی داده می شود و نتیجه این می شود که فرد دکتری می گیرد و بیکار می ماند و از همه گله مند می شود.

حدادعادل با بیان این که تعداد رشته های علوم انسانی زیاد است خاطرنشان ساخت: تحول در همه رشته های علوم انسانی امکان ندارد و به همین خاطر در شورای تحول رشته های اولویت دار و مهم را پیدا کرده و سعی داریم آن ها در معرض بررسی و تحول قرار دهیم؛ شورا 15 رشته را صاحب اولویت دانست؛ علوم سیاسی، حقوق، اقتصاد، روان شناسی، جامعه شناسی، علوم تربیتی، فلسفه، فلسفه دین، معماری با نگاه به مبانی دینی، مطالعات زنان، زبان های خارجی، تاریخ، فرهنگ و ارتباطات و هنر و یک رشته علوم انسانی پیش دانشگاهی نیز به عنوان کارگروه شانزدهم انتخاب کردیم.

وی افزود: بنای ما بر این بوده است که کار را به دست استادان ذی صلاح همان رشته بسپاریم چراکه شورای تحول نمی تواند در این چهار بخش خودش تصمیم بگیرد؛ ما در مقایسه با سال 59 در دانشگاه نیروهای با تجربه و خوبی داریم و دستمان بازتر است و به همین خاطر درشورا فهرستی تهیه کردیم و راجع به تک تک افراد رأی گرفتیم.

تحول در علوم انسانی بدون همکاری حوزه و دانشگاه امکان ندارد

رییس شورای تحول علوم انسانی تأکید کرد: ما برای فعالیت های خود یک سری اصولی ترسیم کرده ایم که مهمترین آن ها همکاری صمیمانه حوزه و دانشگاه است و ما معتقدیم اسلامی کردن بدون همکاری این دو نهاد ممکن نیست؛ این حرف شعار نیست؛ اسلامی شدن که به همکاری حوزه و دانشگاه بستگی دارد در تک تک رشه ها فرق می کند در رشته حقوق یک طور اسلامی کردن داریم و در جامعه شناسی طور دیگر، بنابراین  اسلامی کردن فلسفه این نیست که به طور کامل فلسفه کانت را کنار بگذاریم.

وی با ابراز خرسندی از این که همکاری بین حوزه و دانشگاه امروز بیشتر وجود دارد، یادآور شد: جلوه این همکاری همین دوره است که به عقیده من دکتر واعظی و پارسانیا به وظیفه انقلابی خود خوب عمل کردند و با زحمت در این راه قدم برمی دارند.

حدادعادل عنوان کرد: یک اصل دیگر در برنامه های ما این است که از ظرفیت های موجود کشور بهترین استفاده را بکنیم و دیگر آن که تحول علوم انسانی را جناحی نکیم؛ برخی برای لوث کردن این موضوع از آن جایی که  افرادی غرب زده هستند تحول علوم انسانی را به قدرت طلبی جناحی متهم کنند، به همین خاطر سعی کردیم این موضوع سیاسی نشود و قبل از این که کاری بکنیم حرفی نزنیم.

وی با اشاره به فعالیت های شورای تحول علوم انسانی در هفت سال گذشته، گفت: در طول این چند سال 122 جلسه شورا داشتیم که هیچکدام کمتر از سه ساعت نبوده است و همچنین کارگروه های 16 گانه که خود کارگروه های فرعی زیادی دارند حدود 2هزار جلسه داشته اند؛ مسؤولان وزارت علوم اذعان دارند که این اندازه کار و برنامه ریزی برای تحول در علوم انسانی تا به حال در کشور نبوده است؛ در کارگروه های اصلی و فرعی 350 استاد دانشگاه و روحانی مشغول فعالیت هستند.

اصلاح 103 برنامه درسی علوم انسانی

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه داد: در یک مرحله وزارت علوم از ما خواست در برنامه های موجود اصلاحی بکنیم تا فعلا رفع عیب سریعی صورت بگیرد که همین مسأله دو سال وقت گرفت و خروجی همین مسأله تألیف و اصلاح 103 برنامه درسی برای رشته علوم انسانی بود که ما این را علاج قطعی نمی دانیم؛ تا کنون 47 برنامه درسی کارشناسی ارشد و دکتری به صحن شورا آمده و تصویب شده است و برخی نیز به مرحله اجرا رسیده است.

وی با اشاره به ضرورت تألیف کتاب های جدید درسی در حوزه علوم انسانی تصریح کرد: ما به این نتیجه رسیده ایم در هر برنامه باید حداقل 20 کتاب جدید تألیف کنیم که برای همین موضوع گروهی باید درس های جدیدی برای اسلامی شدن تدوین کنند که قطعا ایجاب می کند کتاب تازه ای تألیف شود و با یک حساب سرانگشتی هفت تا هشت هزار جلد کتاب باید تألیف شود که البته کار دشواری است، چراکه تحول در علوم انسانی امری تمدنی است و ما نمی توانیم مدعی برای تمدن اسلامی باشیم بدون آن که علوم انسانی اسلامی داشته باشیم.

حدادعادل افزود: به عقیده من اگر در همه امور انقلاب موفق باشیم ولی در تحول در علوم انسانی توفیق نداشته باشیم انقلاب موفق نبوده است که یک مورد آن تألیف کتاب های جدید است؛ ما برای به سامان رساندن این کار با فقدان بودجه مواجه هستیم ولی با یک دبیرخانه ای که کارمندان از ده نفر بیشتر نیستند کار را پیش برده ایم؛ با سازمان سمت نیز قرار داد همکاری امضا کرده ایم که ما برنامه ها و سرفصل های جدید را تألیف می کنیم و تحویل آن ها می دهیم تا آن ها چاپ کنند که در روزهای گذشته نخستین کتاب چاپ شد که نخستین میوه این درخت است و کتاب های دیگر نیز در راه است.

معاونت های شورای تحول

وی با اشاره به معاونت های شورای تحول علوم انسانی اظهار کرد: دکتر جمشیدی ها معاون فرهنگی سابق دانشگاه تهران را به سمت معاون دبیرخانه شورا جهت رسیدگی به کارگروه ها منصوب کرده ایم و همچنین معاونت تألیف کتاب های درسی تشکیل شده است که خود آیین نامه خاصی دارد؛ بخش سوم معاونت امور استادان است که یکی از کارهای آن ها این است که استادها را با خبرکنند و با آن ها در تماس باشند که این معاونت تا به حال 25 همایش داشته و از اساتید نظرخواهی کرده است و یکی از بخش ها نیز بخش فعالیت های دانشجویی است که وارد آن نشدیم که قم به این مسأله اهتمام ورزیده است و ما از این امر مسرور و خوشحالیم.

حداد عادل عنوان کرد: بنده سال گذشته درخواست کردم این دانشجو ها را بعد از همایش رها نکنید تا دانشجوی تحول علوم انسانی به وجود بیاید و بتواند در سال های آینده جای ما را پر کنند؛ هرچند بسیاری امروز از این وضع ناراضی هستند و تحول در علوم انسانی را محکوم می کنند و آن را برای خود خطر می دانند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید براین که دانشجو باید بداند تحول چیست و باید پای آن بایستد، ابراز داشت: شما دانشجوهای علوم انسانی سراسر کشورعلمداران آینده این فعالیت هستید که این بار در آینده بر دوش شما است تا خون شهدای جبهه های دفاع مقدس و مدافعان حرم به هدر نرود؛ باید در همه جبهه ها مثل شهدا ایستادگی کنید که یک جبهه آن حوزه علوم انسانی است و پرچم را با مقاومت به جلو ببرید و با بصیرت و صبر پای کار بمایند و زیر فشار کار شانه خالی نکنید.

وی در پایان افزود: این مسأله راه یک ساله و دو ساله نیست، همچنانکه برای تولید علوم انسانی غربی چند قرن در غرب طول کشیده است که امروز در هزاران دانشگاه تدریس می شود، بنابراین نمی توان علوم انسانی را به سرعت تغییر داد، باید پژوهش شود، باید نقد شود و ما نیز باید اشتباهات خود را بپذیریم./1330/پ201/س

خبرنگار: داود جعفری