گروه فقه سیاسیِ پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسیِ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

به گزارش سرویس پیشخوان  خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی وسائل، نگرش به مسائل و مباحث سیاسی از منظر فقه، از جمله رویکردهای مطالعاتی در این حوزه است که تحت عنوان «فقه سیاسی» از آن یاد می شود. علیرغم اینکه این حوزه مطالعاتی، پس از انقلاب اسلامی ایران و تشکیل نظام جمهوری اسلامی، از اهمیت خاصی برخوردار گشت، اما متأسفانه در محافل علمی، دانشگاهی و حتی حوزوی، به این مباحث، ‌آن‌چنان که باید، توجه نمی‌شود. البته در سالیان اخیر این وضعیت تقریبا متحول گشته است و مراکز علمی حوزوی و دانشگاهی با توجه به اهیمت و ضرورت «فقه سیاسی» به عنوان حوزه‌ای که تدبیر امور جامعه اسلامی را عهده‌دار و به دنبال تنظیم روابط جامعه اسلامی در حوزه داخلی و خارجی می‌باشد، به این بحث وارد شده‌اند. این امر از طریق تأسیس دانشکده‌، مراکز فقهی، گروه های علمی و... بوده است. با توجه به اهمیت آشنایی و شناخت با این مراکز و گروه‌ها، تصمیم داریم در سرویس سیاست پایگاه اطلاع‌رسانی فقه حکومتی وسائل؛ به معرفی و ارائه گزارش گروه‌ها و مراکز فعال در زمینه فقه سیاسی و حکومتی بپردازیم؛ چه آنها که مستقل هستند و چه آنها که ذیل مجموعه وسیع‌تری قرار دارند. در همین راستا، اولین گروهی که متکفل مباحث فقه سیاسی نیز می‌باشد و ما به معرفی و ارائه گزارش از آن پرداختیم؛ "گروه سیاست پژوهشکده نظام‌های اسلامیِ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی" بود. در ادامه و در دومین گزارش، به معرفی «گروه فقه سیاسیِ پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی» وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم پرداخته ایم که از نظر شما مخاطبان عزیز می گذرد.

 

معرفی پژوهشکده

 

پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در سال 1373 در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی) دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به منظور تحقیق و پژوهش در زمینه علوم و اندیشه سیاسی اسلام کار خود را آغاز کرد و در طول سالهای گذشته با استفاده از تجارب و توان علمی اندیشمندان حوزه و دانشگاه، گامهای مؤثر و مفیدی را در احیا و بازسازی دانش سیاسی اسلام برداشت و در حال حاضر با تلاش در جهت پاسخگویی به پرسشها و معضلات فکری مربوط به حوزه پژوهشی خود و فراهم ساختن زمینه‌های لازم برای بازتولید فرهنگ سیاسی – دینی و ارائه دانش سیاسی مبتنی بر منابع اسلامی، هویت‌شناسی و هویت سازی در زمنیه‌های فلسفه سیاسی، فقه سیاسی و علوم سیاسی، سند چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران را مبنای کار خود قرار داده و براساس آن، اهداف، وظایف، سیاستها و برنامه‌های خود را تدوین کرده است.

 

در ادامه به صورت مختصر با اهداف، وظایف، سیاست‌ها و نیز کارنامه این پژوهشکده آشنا می‌شوید.

 

اهداف و رسالت‌ها

 

1. تبیین دانش سیاسی اسلام؛

 

2. دستیابی به دانش سیاسی؛

 

3. تبیین نظام سیاسی اسلام از طریق توانمندسازی و توسعه اندیشه سیاسی اسلام؛

 

4. نقد و بررسی تراث سیاسی اسلامی؛

 

5. مقایسه، نقد و بررسی مکاتب سیاسی رقیب؛

 

6. پاسخگویی به پرسشهای اساسی و مشکلات فکری – سیاسی در عرصه فرهنگ دینی و مبانی فکری نظام اسلامی.

 

وظایف

 

1. مطالعه، تحقیق و اجرای طرح‌های پژوهشی در زمینه مبانی، قلمرو، الگوها و مسایل اساسی دانش سیاسی اسلامی؛

 

2. مطالعه، تحقیق، نقد و بررسی و اجرای طرح‌های پژوهشی در زمینه اندیشه سیاسی اندیشمندان مسلمان و اندیشه‌های سیاسی غیر اسلامی؛

 

3. شناسایی آسیب‌ها، چالش‌ها و کاستی‌های دانش سیاسی اسلامی به منظور پاسخگویی به نیازها و مطالبات جامعه و انسان معاصر؛

 

4. مطالعه تطبیقی در حوزه دانشهای سیاسی موجود و تبیین مبانی و چارچوب نظری دانش سیاسی اسلامی؛

 

5. بررسی و نقد نظام‌های سیاسی موجود در راستای تبیین نظام سیاسی اسلام؛

 

6. مطالعه و بررسی در مورد مسایل سیاسی – اجتماعی جامعه ونظام اسلامی و اطلاع‌رسانی به حوزه‌های علمیه؛

 

7. ایجاد گروه‌های تخصصی برای اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های پژوهشی؛

 

8. فراهم کردن منابع مطالعاتی و زمینه سازی برای تسهیل پژوهش درباره دانش سیاسی؛

 

9. شناسایی، جذب و حمایت از پژوهشگران حوزه علمیه در زمینه دانش سیاسی به منظور رشد و اعتلای آنان؛

 

10. ایجاد زمینه گفت و گو، اقتراح و نقد میان صاحبنظران در حوزه دانش سیاسی و برگزاری نشستها و همایشهای علمی؛

 

11. فراهم آوردن زمینه رشد و ارتقای دانش و توانایی پژوهشگران از طریق تشکیل کلاسها و کارگاههای آموزشی، برگزاری نشستها و گفت و گوهای علمی و ایجاد فرصتهای مطالعاتی و مأموریت‌های تحصیلی؛

 

12. ارتباط و همکاری با سازمانها، نهادها، شخصیتها و نخبگان فرهنگی و مؤسسات و مراکز علمی – پژوهشی به منظور پیشبرد اهداف پژوهشکده در سطح داخلی و بین‌المللی؛

 

13. برقراری ارتباط فعال و سازنده با دیگر پژوهشکده‌ها و واحدهای زیرمجموعه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی) با هدف ایجاد هماهنگی، اجرای طرحهای مشترک و جلوگیری از انجام کارهای موازی و تکراری.

 

سیاست‌ها

 

1. تأکید بر مبانی اصیل اسلامی و پرهیز از التقاط و تحجر؛

 

2. توجه به حیات سیاسی انسان معاصر؛

 

3. توجه به مسایل جدید و مقتضیات دین و دین‌داری در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی؛

 

4. توجه به موضوعات و مسایل مبتلا به سیاسی – اجتماعی نظام جمهوری اسلامی ایران؛

 

5. برخورد فعال در حوزه فرهنگ و دانش سیاسی و تلاش به منظور نظریه‌پردازی و طرح ایده‌ها و اندیشه‌های جدید با تأکید بر مبانی و منابع دینی؛

 

6. توجه به استانداردها و معیارهای علمی در پژوهش‌های سیاسی – اجتماعی؛

 

7. حضور فعال در فرآیند مباحث دانش سیاسی اسلام در جامعه اسلامی ایران؛

 

8. تلاش برای تغذیه فکری و علمی قشرها و گروه‌های اجتماعی – سیاسی درون نظام جمهوری اسلامی؛

 

9. استفاده از زبان و ادبیات روز و کارآمد در پژوهش‌ها؛

 

10. استفاده از دست‌آوردهای علوم و معارف بشری در حوزه دانش سیاسی و نگرش انتقادی نسبت به کاستی‌ها و ناهماهنگی‌های آن با اندیشه اسلامی؛

 

11. نگاه آسیب‌شناسانه و نقادانه به معارف سیاسی در حوزه اسلامی و پرهیز از هرگونه مطلق‌سازی و شخصیت‌پرستی؛

 

12. حرکت در جهت تخصصی کردن گروه‌ها و حوزه‌های پژوهشی؛

 

13. اهتمام به ارتباط و تعامل با اندیشمندان و فرهیختگان و استفاده از توان و دست‌آوردهای آنان در زمینه دانش سیاسی؛

 

14. اولویت دادن به فعالیت‌های گروهی و هم‌اندیشی در حوزه دانش سیاسی؛

 

15. هم‌فکری پژوهشی و ارتباط فعال با مراکز مختلف علمی؛

 

16. طبقه‌بندی و اولویت‌گذاری در موضوعات پژوهشی با توجه به امکانات و توانایی‌ها.

 

گروه‌های پژوهشی پژوهشکده

 

در این پژوهشکده اکنون سه گروه پژوهشی فعال وجود دارد که عبارتنداز: علوم سیاسی، فلسفه سیاسی و فقه سیاسی. ابتدا به اختصار به قلمرو پژوهشی و اولویت‌های موضوعی هر گروه اشاره می‌شود. و در ادامه با توجه به اهمیت مبحث فقه سیاسی برای ما به معرفی کامل گروه فقه سیاسی و آثار و فعالیت های این گروه خواهیم پرداخت.

 

1 - گروه علوم سیاسی

 

الف) قلمرو پژوهشی

 

جامعه‌شناسی سیاسی، روان‌شناسی سیاسی، روابط بین‌الملل، مطالعات منطقه‌ای، جغرافیای سیاسی و ژئوپلتیک، تاریخ سیاسی، انسان‌شناسی سیاسی، اقتصاد سیاسی، سیاست‌گذاری عمومی، جهان اسلام و مباحث درجه دوم.

 

ب) اولویت‌های موضوعی

 

انقلاب اسلامی، مسائل جمهوری اسلامی ایران، روحانیت، جهان اسلام.

 

2- گروه فلسفه سیاسی

 

الف) قلمرو پژوهشی

 

فلسفه سیاسی، کلام سیاسی، عرفان سیاسی، اخلاق سیاسی، انسان‌شناسی سیاسی و روش‌شناسی و معرفت‌شناسی سیاسی.

 

ب) اولویت‌های موضوعی

 

جریان‌های فلسفه سیاسی معاصر در ایران، معضلات فلسفه سیاسی در جمهوری اسلامی، فلسفه سیاسی معاصر در جهان اسلام، فلسفه سیاسی معاصر غرب، مباحث جدید روش‌شناختی، نقد تراث سیاسی.

 

3- گروه فقه سیاسی

 

معرفی گروه

 

دانش سیاست در اسلام، دارای گرایش های متعدّدی است و می توان با عنایت به دانش های متعدّد اسلامی مانند فقه، فلسفه، کلام یا تفسیر قرآن، رویکرد سیاسی اسلام، را مورد عنایت قرار داد. فقه سیاسی به مثابه یکی از اساسی ترین گرایش های دانش سیاست اسلامی را می توان به خاطر محوریّت فقه در فهم اسلام، دارای سابقه بیشتر و تأثیری مضاعف در حوزه های علمیّة نسبت به سائر گرایش های دانش سیاست اسلامی دانست. از همین روست که بحث ولایت فقیه به مثابه محور نظام سیاسی اسلام در عصر غیبت، در فقه شیعه و ذیل مباحث فقهی، مورد بحث قرار گرفته است.

 

تأکید بر فقه سیاسی در حوزه های علمیّة، وجود میراث قوی از مباحث سیاسی در کتب فقیهان و ابتنای نظام جمهوری اسلامی ایران بر مبانی فقه سیاسی موجب شد که نظام معرفتی پژوهشکده علوم و اندیشه اسلامی در گرو ایجاد گروه فقه سیاسی باشد. از این روی، تأسیس گروه فقه سیاسی، همزاد تأسیس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی بوده است. بلکه شاید بتوان گروه فقه سیاسی در این پژوهشکده را أوّلین گروه اندیشه سیاسی با محوریّت فقه سیاسی در کشور اسلامی ایران پس از انقلاب به شمار آورد.

 

این امر جدا از اهتمام طلابّ جوان و دغدغه مند حوزه علمیه به ضرورت تبیین مبانی فقهی نظام جمهوری اسلامی ایران و باز تولید میراث غنی فقه سیاسی شیعه، به ساختار معرفتی گروه های این اندیشکده مستند بود و طراحان پژوهشکده، ضمن اهتمام به فقه سیاسی، بخشی اساسی از پژوهش در گستره اسلام پژوهی سیاسی را برعهده فقه سیاسی نهادند.

 

این گروه علمی که همینک دارای سه عضو هیئت علمی و یک پژوهشگر ثابت است به مدد گروه وسیعی از محقّقان که از یک سو به بدنه حوزه عملیّه متّصل بوده و از سوی دیگر دارای تحصیلات دانشگاهی هستند، در طول بیست سال سابقه پژوهشی خویش، (از سال 1373 تا 1394) در تحقیق و پژوهش، توفیقات بسیاری کسب کرده است. حجم زیاد و موثّری از کتب و مقالات تولید شده در این گروه علمی، آن را در ترازی مثبت و کارآ قرار داده و برگزیده شدن بیست و پنج اثر از تولیدات این گروه، مهر تأییدی بر این مدّعاست.

 

در این گروه علمی، علاوه بر مباحث فقه سیاسی، مباحث تفسیر سیاسی قرآن و تدوین روایات سیاسی مبتنی بر مجامع روایی معتبر شیعه نیز مورد عنایت قرار گرفته و تحقیقاتی در این عرصه، در حال انجام است.

الف) قلمرو پژوهشی

 

فلسفه فقه سیاسی (توصیفی و تجویزی)، جامعه‌شناسی فقه سیاسی، تاریخ فقه سیاسی، آسیب‌شناسی و نقد فقه سیاسی، مطالعات تطبیقی، مسایل و مباحث فقه سیاسی. مباحث مربوط به تفسیر سیاسی نیز تا تبدیل به یک گروه مستقل در این گروه پیگیری می‌شود.

ب) اولویت‌های موضوعی

 

نظام سیاسی شیعه، ولایت فقیه، شناسایی و نقد هویت موجود فقه سیاسی، مسایل جمهوری اسلامی.

 

اعضای هیأت علمی تمام وقت گروه فقه سیاسی

 

روح ­الله شریعتی

 

      علی ­اصغر نصرتی

 

عبدالله نظرزاد

 

محقق رسمی و کارشناس گروه فقه سیاسی

 

محمود فلاح

 

مدیر و دبیر گروه فقه سیاسی

 

سید سجاد ایزدهی (مدیر گروه)

 

روح الله شریعتی( دبیر گروه)

 

شورای علمی گروه فقه سیاسی

 

1. روح ­الله شریعتی

 

2. علی ­اصغر نصرتی

 

3. عبدالله نظرزاد

 

4. سید کاظم سید باقری

 

5. محمود فلاح

 

آثار منتشر شده گروه فقه سیاسی

 

    اصول مبانی سیاست خارجی دولت اسلامی؛ سیدصادق حقیقت؛ 1385؛ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

    العالمیه الاسلامیه؛ عبدالکریم آل نجف ؛ 1394؛ پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی

    انتخابات از نگاه فقه ؛ روح الله شریعتی؛ 1394؛ پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی

    اندیشه سیاسی ابن ادریس حلی؛ علی خالقی؛ 1386؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی آخوند خراسانی؛ منصور میراحمدی؛ 1390؛ پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی

    اندیشه سیاسی آیت الله سیدمحسن طباطبایی (حکیم)؛ سیدمحمدرضا موسویان؛ 1389؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی آیت­الله خوئی؛ محمداکرم عارفی؛ 1386؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی آیت­الله نائینی؛ عباس حیدری بهنوئیه؛ 1386؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی جمال الدین خوانساری؛ ابوالفضل سلطان­محمدی؛ 1382؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی در گفتمان علوی؛ جمعی از نویسندگان؛ 1384؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی سید جعفر کشفی؛ عبدالوهاب فراتی؛ 1379؛ دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

    اندیشه سیاسی سید محمد کاظم یزدی؛ روح الله شریعتی؛ 1388؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی سید مرتضی ؛ محمود شفیعی؛ 1388؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی شرف­الدین؛ به کوشش محمد پزشگی؛ 1387؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی شهید ثانی؛ سیدمحمدرضا موسویان؛ 1382؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی شیخ طوسی؛ سیدمحمدرضا موسویان؛ 1380؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی شیخ مفید و ابی صلاح حلبی؛ علی خالقی؛ 1388؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی صاحب جواهر؛ سیدسجاد ایزدهی؛ 1385؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی طبرسی؛ محمداکرم عارفی؛ 1387؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی عبدالکریم زنجانی؛ یوسف خان محمدی؛ 1388؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی علامه شیخ یوسف بحرانی؛ روح­الله شریعتی؛ 1387؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی علامه مجلسی؛ ابوالفضل سلطان محمدی؛ 1381؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی علامه وحید بهبهانی؛ ابوالفضل سلطان­محمدی؛ 1386؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی فاضل مقداد؛ سیدمحمدرضا موسویان؛ 1385؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی فاضل هندی و علی نقلی کمره ای ؛ علی خالقی؛ 1388؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی فخر المحققین؛ سید محمد رضا موسویان؛ 1388؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی فیض کاشانی؛ علی خالقی؛ 1380؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی محقق اردبیلی؛ روح لله شریعتی؛ 1380؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی محقق اردبیلی؛ علی خالقی؛ 1380؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی محقق سبزواری؛ نجف لک­زایی؛ 1380؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی محقق کرکی؛ محمدعلی حسینی‌زاده؛ 1380؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی ملا احمد نراقی؛ سیدسجاد ایزدهی؛ 1385؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی میرزای قمی؛ سید رضا مهدی­نژاد؛ 1386؛ بوستان کتاب

    اندیشه سیاسی نعمت الله جزایری؛ محمداکرم عارفی؛ 1385؛ بوستان کتاب

    آزادی در فقه و حدود آن؛ محمدحسن قدردان قراملکی؛ 1382؛ بوستان کتاب

    بررسی تطبیقی نظریه ولایت فقیه؛ شریف لک­زایی؛ 1385؛ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

    بغی و تمرد در حکومت اسلامی؛ مهدی پورحسین،پور؛ 1391؛ پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی

    تمایزات فقه و فقه سیاسی؛ به اهتمام علی اصغر نصرتی؛ 1393؛ پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی

    جایگاه سیاسی عالم دینی در دو مکتب اخباری و اصولی؛ سیدمحسن آل غفور؛ 1384؛ بوستان کتاب

    چالش سیاست دینی و نظم سلطانی؛ دکتر نجف لک­زایی؛ 1385؛ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

    حقوق و وظایف غیر مسلمانان در جامعه اسلامی؛ روح­الله شریعتی؛ 1381؛ بوستان کتاب

    درس گفتارهای در فقه سیاسی؛ منصور میراحمدی و دیگران؛ 1389؛ پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی

    عرصه عمومی و خصوصی در فقه شیعه؛ محمد پزشگی؛ 1393؛ پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی

    قواعد فقه سیاسی؛ روح­الله شریعتی؛ 1387؛ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

    مباحث سیاسی بحارالانوار(جلداول)حکومت و رهبری؛ ابوالفضل سلطان محمدی؛ 1390؛ پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی

    مبانی اندیشه سیاسی در آیات مکی (ترجمه)؛ مهران اسماعیلی و مشتاق الحلو؛ 1389؛ پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی

    مبانی معرفتی تفسیر سیاسی قرآن؛ ابوالحسن حسنی و جمعی از پژوهشگران؛ 1392؛ پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی

    میزان الملوک و الطوایف و صراط المستقیم فی سلوک الخلائف؛ عبدالوهاب فراتی؛ 1375؛ دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

    نظارت بر قدرت در فقه سیاسی؛ سید سجاد ایزدهی؛ 1387؛ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

    نقد نگرشهای حداقلی در فقه سیاسی؛ سیدسجاد ایزدهی؛ 1392؛ پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی

    ولایت و رهبری در اسلام؛ سیدحسن طاهری خرم آبادی؛ 1389؛ پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی

 

آثار در دست تحقیق گروه فقه سیاسی

 

    اندیشه سیاسی آیت الله محمدحسین کاشف الغطا؛ سیدجواد میرخلیلی

    اندیشه سیاسی شمس ­الدین؛ مجید مرادی

    اندیشه سیاسی شیخ انصاری ؛ عباس حیدری بهنوئیه

    اندیشه سیاسی شیخ جعفر کاشف الغطا؛ محمد عارف فصیحی

    اندیشه سیاسی شیعه در دوره آل بویه؛ محسن مهاجرنیا

    اندیشه سیاسی علامه فضل­الله؛ مجید مرادی

    ترجمه کتاب الابعاد لمفهوم الامن فی الاسلام؛ عباس جلالی

    تعامل احکام سیاسی و نظریه ­های سیاسی در فقه سیاسی؛ ابوالحسن حسنی

    روایات سیاسی غرر الحکم؛ سید سجاد ایزدهی

    روایات سیاسی کافی؛ ابوالفضل سلطان محمدی

    روش شناسی اندیشه شناسی فقهای شیعه (با تاکید بر دوره معاصر)؛ عبدالله نظرزاده

    فقه سیاسی و جهانی شدن؛ علی­اصغر نصرتی

    فقه سیاسی و حقوق بشر؛ روح الله شریعتی

    فلسفه امنیت در اسلام(مجموعه نشست ها و گفتگو های کلان پروژه امنیت در اسلام)؛ نجف لک زایی

    گزیده متون فقه سیاسی؛ علی خالقی

    مطالعات فقه سیاسی (مجموعه نشست ­ها و گفتگوها)؛ به کوشش محمود فلاح

    مفهوم قدرت در فقه سیاسی؛ محمود فلاح

    نهضت مشروطه و فقه سیاسی شیعه (مجموعه مقالات)؛ به کوشش علی علی حسینی

 

/836/د102/ل